Қазақстан теміржол, жаңа теңіз терминалдары, кеңейтілген әуе бағыттарымен жаһандық логистика картасын қайта құрып жатыр. Мемлекет тез арада Еуразиядағы негізгі көлік торабы ретінде орнығып алды. Оның жүк транзитінің көлемі 2024 жылы 7,1 пайызға артты, ал 2030 жылға қарай шамамен үш есеге өседі. Теміржол, автомобиль, порт және әуе инфрақұрылымына ауқымды инвестиция салу арқылы ел өзін стратегиялық сауда дәліздері – Орта дәліз бен Солтүстік-Оңтүстік бағыттағы позициясын айқын көрсетіп отыр.
Чарльз Уитмор,
«Logictics Middle East»
сарапшысы
Табысқа бастайтын стратегиялық қадам
Жалпы тұрақты экономикалық өсу мен жаһандық серіктестіктердің кеңеюіне сүйене отырып, Қазақстан өңірлік және халықаралық логистиканың болашағын қалыптастырып келеді.
Өнеркәсіп, құрылыс, сауда және көлік қызметтері оң нәтиже көрсетіп, Қазақстан экономикасы осы жылдың алғашқы айларында 6 пайызға өсті. Бұл – оның кейінгі 12 жылдағы ең жылдам қарқыны. Үкімет халықаралық сауда мен логистикаға басымдық берді.
2024 жылы Қазақстан арқылы өткен жүк транзитінің көрсеткіші 7,1 пайызға өсіп, 34,6 млн тоннаға жетті. 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш 100 млн тоннаға жетеді деп күтіліп отыр. Өйткені ел Қытаймен 2029 жылға қарай жыл сайынғы контейнерлік блок пойыздарын 600-ден 3 000-ға дейін арттыру туралы келісімге келді.
Бұл Қазақстанның Қытай, Еуропа, Ресей, Каспий аймағы, Парсы шығанағы мен Оңтүстік Азияны байланыстыратын 13 халықаралық көлік дәлізіндегі стратегиялық орнын көрсетеді. Негізгі дәліздерге TRACECA, «Солтүстік-Оңтүстік» халықаралық көлік дәлізі және жылдам дамып келе жатқан Орта дәліз (Транскаспий халықаралық көлік жолы) кіреді. Аталған бағыт Азия мен Еуропа арасындағы тұрақты баламалы сауда жолы ретінде жаһандық беделге ие болып отыр.
Инфрақұрылымды өзгерту – басты назарда
Биылдың өзінде Қазақстанда 13 мың шақырым автомобиль және 6 100 шақырым теміржол жөнделіп жатыр. Алты әуежай жаңартылып, екі ірі теңіз жобасы жүзеге асырылып отыр.
Теміржол саласында Қытаймен және Орталық Азиямен байланысты нығайту мақсатында құны 2,3 трлн теңгені құрайтын бес ауқымды жоба іске қосылады. 2029 жылға қарай Қазақстанның даму стратегиясына сәйкес, ел
11 мың шақырым теміржолды жаңартуды көздеп отыр. Бұл жобалар Қорғас, Алматы және Астана сияқты негізгі тораптардан Ақтау портына дейінгі транзиттік қашықтықты қамтып, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» дәлізін толықтыру үшін жаңа «Солтүстік» және «Орта» бағыттарды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта автомобиль жолдарының 9 000 шақырымы жаңғыртылып, 1 083 шақырымында қайта жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Оның 847 шақырымын жыл соңына дейін аяқтау жоспарланған. Атаулы жаңа жобаның бірі – «Орталық – Батыс» тасжолы. Бұл Астана мен Ақтау арасындағы қашықтықты 889 шақырымға қысқартып, батыс экспорттық бағыттардағы тиімділікті арттырады.
Қазақстан азаматтық авиация желісін де кеңейтіп жатыр. Үш жаңа әуежай салынып, бірнеше қолданыстағы хабтар жаңартылды. 2024 жылдың көрсеткішін алып қарасақ, алты отандық авиакомпания 57 бағыт бойынша аптасына 669 рейс жасайды. Халықаралық әуе қатынасы қазір Қазақстанды 119 бағыт бойынша 31 елмен байланыстырады. 2025 жылы Рим, Мюнхен, Будапешт, Шанхай, Гуанчжоу және Пусан бағыттары жоспарланған. Ал Америка Құрама Штаттарына тікелей рейстер 2026 жылы басталады деп жоспарланып отыр.
Осылайша, ел 2029 жылға қарай 65 млн жолаушыға қызмет көрсетуді және жыл сайын 500 мың тонна әуе жүктерін өңдеуді көздейді. Жаңа жеке жүк авиакомпаниясы да үш ұшақтан тұратын бастапқы флотпен жұмысын бастады.
Теңіз қатынасы саласында жуық арада Ақтау портының акваториясын тереңдету жұмыстары басталады. Сауда флотын кеңейтуді жоспарлап отырған Қазақстан 17 жаңа кеме, оның ішінде 4 паром сатып алмақ. Қазір Құрық портындағы сыйымдылығы 1 млн тонна астық терминалының құрылысы аяқталып, жылына 11 млн тоннаға дейін жүк өткізетін көп функционалды Саржа терминалын дамыту жобасы іске қосылды.
Сондай-ақ осы жылдың маусымында Ақтау портында контейнерлік торап іске қосылып, оның контейнерлік өңдеу қуаты 240 мың TEU (стандартты 20-футтық контейнер) дейін артты. Сонымен қатар Грузияның Поти портында қазақстандық жаңа терминал ашылды. Қазақстан Қытайдағы Сиань және Ляньюньган, Мәскеу маңындағы Селетино, Ташкент, Әзербайжандағы Алят және Мажарстан сияқты негізгі жаһандық логистикалық орталықтардағы терминалдық желісін кеңейтіп, Шығыс-Батыс сауда осі бойынша өз ауқымын нығайтып отыр.
Мемлекет Астана халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) сияқты платформалар арқылы да трансшекаралық серіктестікті дамытып жатыр. АХҚО Middle Corridor Multimodal Ltd. (Қазақстан, Әзербайжан, Грузия), Caspian Integrated Maritime Solutions (Қазақстан, БАӘ), KPMC Ltd. (Қазақстан, Сингапур), SK-AIH Investment Fund Ltd. (Қазақстан, Әзербайжан) сияқты бірлескен стратегиялық кәсіпорындарды іске қосуға ықпал етті.
Бұл ынтымақтастық мультимодальды логистиканы арттыру, шетелдік инвестицияларды тарту және Орта дәліз бойындағы байланысты нығайту бойынша үйлестірілген аймақтық күш-жігерді көрсетеді.
Жаһандық көзқарасы бар аймақтық көшбасшы
Осынау бастамалар инвестициялар сауда-саттықты жеделдетіп, аймақ бойынша транзиттік әлеуетті арттыру арқылы айтарлықтай табыс әкеледі деп күтіліп отыр. Қазір ішкі жалпы өнімі 400 млрд доллардан және халқы 80 млн-нан асатын Орталық Азия барған сайын өзекті экономикалық блокқа айналып келеді. Қазақстанның көлік, цифрландыру және инфрақұрылымды модернизациялаудағы көшбасшылығы оны осы трансформацияның іргетасы ретінде көрсетеді.
Қазір Қазақстан – 2022 жылдан кейінгі жеткізілім тізбегінің жаһандық теңгерімінен кейін елеулі трансформацияны бастан кешіріп жатқан Еуразиядағы негізгі көлік торабы. Азия мен Еуропаның тоғысқан жеріндегі стратегиялық орны бар ел мультимодальды логистика, инфрақұрылымды дамыту және халықаралық байланыс саласындағы аймақтық көшбасшы ретінде көтерілуін жеделдетіп отыр. Осылайша, ел Еуразияның жетекші көліктік хабына айналу мақсатын қойған.
Жаһандық жеткізу тізбегі дамып келе жатқанда, Еуразия арқылы құрлық, теңіз және әуе жолдарын байланыстыратын Қазақстанның интеграцияланған көлік желісі елдің ертеңгі логистиканы қалыптастырудағы маңыздылығын көрсетеді.
Дайындаған –
Гүлнар ЖОЛЖАН,
«Egemen Qazaqstan»