Жаңарған Конституцияның әлеуеті

2022 жылдың 5 маусымында өткен жалпыұлттық референдумда халықтың 77%-ы Конс­титуцияға енгізілген өзге­ріс­терді қолдап дауыс берді. Нәтижесінде, Конституцияның 33 бабына өзгеріс енгізіліп, 20-дан аса жаңа түзету бекітілді. Ол ел дамуының жаңа белесіне жол ашты. Конституциялық реформалар билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті нығай­тып, Парламент пен азаматтық қоғам рөлін күшейтті. Билік пен халық арасындағы байланыс нығайды. Парламенттің өкілеттігін кеңейтті, саяси партиялар мен азаматтық қоғам инс­ти­туттарының рөлін арттырды. «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидаты қалыптасып, «Жаңа Қазақстан» құрудың негізі қа­ланды.

Аталған қағидат аясында еліміз жаңа саяси дәуірге қадам басты. Реформалар елдің саяси құрылымын түбегей­лі өзгертті. Ол бойынша Пре­зиденттің өкілеттігі шектеліп, ол енді жеті жылдық бір мер­зімге ғана сайланатын болды. Отбасылық-туыстық билікке тосқауыл қойылды. Парла­менттің рөлі күшейді. Мәжі­ліс пен мәслихаттар депутат­тарының аралас сайлау жүйесі бойынша сайлануы халықтың өкілдік деңгейін көтерді. Конституциялық сот құрылып азаматтар өз құқық­тарын қор­ғау үшін тікелей осы органға жүгінуге мүмкіндік алды.

Конституциялық соттың рөлі артып, азаматтар мен инс­титуттардың құқықтық қорға­нысы жаңа деңгейге көтерілді. Электрондық үкімет пен цифр­лық технологиялар арқылы сот процестеріне қатысудың ашықтығы мен қолжетімділігі артты. Конституциялық сот деректері бойынша аталған сотқа 2022 жылдан бастап 200 мыңнан аса азамат құқықтық кеңес алу үшін жүгінген.

Бұл тұрғыда Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың: «Біз­дің басты мақсатымыз – әділетті Қазақстан құру. Бұл үшін ең алдымен Конституцияның үстемдігін қамтамасыз ету қажет», деген сөзі реформа мәнін аша түседі. Конституциялық тұрақтылық арқасында ел экономикасы 1995 жылдан бері бірнеше есе өсті. Халықаралық инвестициялар тартылды, ауыл шаруашылығы мен өңірлік даму салаларына жаңа мүмкіндіктер ашылды.

Экономикалық салада ква­зи­мемлекеттік сектордағы моно­полиялардың шектелуі оң өзгерістерге жол ашып, ша­ғын және орта бизнестің дамуы­на ықпал етті. Ауыл шаруа­шылығына қолдау күшейіп, кооперативтер мен фермерлік шаруашылықтарға арналған субсидиялар көлемі артты.

Әлеуметтік салада азаматтар­дың құқықтарын қорғау меха­низм­дері күшейтілді, адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мәртебесі артты. Әйелдер мен жастарды саяси үдеріске молынан тарту мақсатында депу­таттық мандаттардың 30%-ы осы топ­тарға бөлінді.

Жергілікті басқарудың тиім­ділігін арттыру мақсатында ауыл әкімдерін тікелей сайлау енгізіл­ді. Жолдар жөнделіп, су және электр желілері тартылып ауыл инфрақұрылымы жаңартылды. Агроөнеркәсіптік кешенге инвес­тициялар тартылуы арқасында ауыл шаруашылығы өнімдері сапаланды.

Ата заңға жер мен табиғи ресурстар халыққа тиесілі деген норма енгізілді. Бұл қадамдар ел­дің саяси мәдениетін, демо­кра­тия­лық ұстанымын нығайтты. Мем­­лекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев референдум қо­ры­­тын­дысы бойынша ел хал­қы­на жа­саған Үндеуінде: «Ата заңға өз­ге­рістер енгізу реформалары­мыздың соңғы сатысын емес, енді басталға­нын білдіреді. Біз елімізді жан-жақты жаңғыртуды жалғастырамыз. Жаңартылған Конституция негізінде биліктің барлық институты қызметінің мейлінше тиімді моделін қалыптастырамыз. Олар­дың арасындағы үйлесім мен тепе-теңдік механизмін нығайтамыз. Дәйекті саяси жаңғыру ұлттық экономиканы дамытуға, ұлттық кәсіпкерлікті нығайтуға ықпал етеді», деп атап көрсетті.

2022 жылғы конституциялық реформа еліміздің саяси, эконо­микалық және әлеуметтік дамуына жаңа серпін берді, ауыл мен ауыл шаруашылығына да оң әсерін тигізді. Ауылдар өркендеп, халықтың әл-ауқаты артты. Бүгінде жер ресурстарына әділетті қол жеткізу, кооперацияны заңмен қорғау, агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдау, ауыл инфрақұрылымын жаңарту нақты нәтиже беріп жатыр. Ендігі алда тұрған міндет – осы жетістіктерді одан әрі нығайтып, еліміздің дамуын жалғастыру.

Біз, «Ауыл» партиясы, бұл өзгерістерді нағыз халықтық жаңғырудың бастауы деп білеміз. Себебі Конституциялық реформа тек саяси жүйені өзгертпейді, ол елдің өміріне жан бітіреді, ауыл мен аймақтардың тынысын ашады. Ата заңда көрсетілген әлеуметтік мемлекет қағидаты ауыл тұрғындарының өмір сапасын арттыруға, аграрлық саладағы әділдік пен қолдауды қамтамасыз етуге міндеттейді. Осы орайда кейінгі жылдары қабылданған заңнамалар мен ұлттық жобалар ауыл инфра­құрылымын жаңғырту, жол, мектеп, медицина, цифр­лық қыз­меттерді дамытуға бағытталды.

Бүгінгі Конституция ауыл шаруашылығы субъектілерінің меншігін, құқықтарын, жер пайдалану мен кәсіпкерлік еркіндігін қорғауға кепілдік береді. Біз осы бағытта нақты ұсыныстар мен бастамалар көтеріп, аграрлық заңнамаларды жетілдіру, кооперацияны дамыту, отандық өнім өндірушілерді қолдау жолында белсенді жұмыс атқарып келеміз.

Бұл өзгерістер – ауыл өміріне тың серпін беретін бастамалар. Себебі ауыл – әлеуметтік әділеттің индикаторы. Егер ауыл дамыса, әділет орнайды. Ауыл әлсіз болса, мемлекет те әлсірейді. Жаңа Конституция ауыл тұрғындары­ның жерге деген құқығын нақ­тылап, мемлекеттік қолдаудың әділетті бөлінуін қамтамасыз етіп, кооперация, агроөнеркәсіп, мал шаруашылығына қатысты ше­шімдерге қатысуына мүмкін­дік берді.

Ауылдағы білім, медицина, интернетпен қамту, жол, ауызсу мәселесі – Конституциялық міндет. Бүгінгі таңда «Ауыл» партиясының депутаттық корпусы жергілікті жерлердегі түйткілдерді шешу бағытында парламенттік бастамалар мен нақты заң жобаларын ұсыну арқылы ауыл шаруашылығы, аграрлық кооперация, азық-түлік қауіпсіздігі, аграрлық ғылым мәселелерін тұрақты көтеріп келеді.

Конституцияда бекітілген ұлттық бірегейлік, ана тілі мен мәдени мұраны сақтау ауылсыз мүмкін емес. Ауыл – ұлттық рух­тың, салт-дәстүрдің, ата кәсіп­тің, тіл мен ділдің алтын бесігі. Ата заңы­мыздың 1-бабында атап көр­сетіл­гендей, еліміздің басты бай­лығы – адам және оның құқық­тары. Осы құқықтар ауыл тұр­ғы­нына да толықтай қолже­тім­ді болуы қажет. Біз ауыл мәде­ниетін, ұлттық идеология мен рухани тәр­биені дамытуды басты басым­дықтарымыздың бірі деп білеміз. Сол себепті біз ауыл мектептері мен мәдени орталықтарын, отба­сылық шаруашылықтар мен кооперацияны сақтауды ұлттық идеология ретінде ұсынамыз.

Жалпы, халықтың тұрмы­сын түземей, мемлекеттік тұрақ­тылықты сақтай алмаймыз. Сондықтан да біз алдағы уақытта Ата заңда бекітілген әлеуметтік әділет, экономикалық теңдік, азаматтық белсенділік қағи­датын ауыл тұрмысында толық жүзеге асыру үшін күрес жүргізе береміз. Конституцияға сүйене оты­рып әділетті қоғам, бәсекеге қабі­летті экономика және біртұ­тас ұлт қалыптас­тыру жолында халқымызға адал қызмет етуді жалғастырамыз.

Бүгінгі Конституция – қазақ даласында ежелден қалып­тас­қан құқықтық сана мен мем­лекеттік басқару дәстүрінің, тайпа ішінде тәртіп орнатып, әлеуметтік қатынастарды реттеген Ғұн және Сақ дәуіріндегі жазылмаған дала заңдарының; Түрік қағанатының «Төре» заң­да­рының; Орталық Азиядағы құ­қықтық жүйенің үлгісіне ай­нал­ған Шыңғыс ханның «Ұлы Яса» заңының; Қазақ хандығы кезіндегі ел басқару, жер дауы, жесір дауы, құн төлеу, руаралық қатынас, әскери міндеттер нақты белгіленген құқықтық нормалар – Қасым ханның «Қасқа жолы», Есім ханның «Ескі жолы», Тәуке ханның «Жеті жарғысының» заңды жалғасы. Бұл – тек құқық­тық құжат қана емес, тарихи тәжірибе мен мемлекеттілік рухының сабақтастығы. Еліміздің құқықтық, демократиялық мемлекет ретінде қалыптасуындағы аса маңызды тарихи белес.

Бұл 30 жыл – тек мерейтой емес, 30 жыл – біздің мемлекет ретіндегі өсуіміздің, қиын­дық­­­­тарды жеңуіміздің, алдағы мақ­­саттарға жетуіміздің куә­гері. Осынау мерейлі белес­те біз Ата заң­ның әр сөзі ел мүд­десіне жұ­мыс істеу үшін күш-жігерімізді ая­май­­мыз. Алдағы уақытта да он­дағы әр норманың толық жүзеге асуы үшін осы құндылықты қор­ғап, дамыту жолында еңбек етеміз.

Ата заңды ардақтау – бола­шақ­қа деген берік сенімнің бас­тауы. Конституцияны білу, оны қор­ғау – әрбір азаматтың борышы.

Серік ЕГІЗБАЕВ,

Мәжіліс депутаты, «Ауыл» партиясының төрағасы