2024 жылдың қорытындысына сүйенсек, ел экономикасы жалпы алғанда 4,8%-ға өскен. Бұл – өткен жылдың есепті кезеңіндегі 4%-дық өсімнен жоғары көрсеткіш. Экономиканың өсуіне мемлекеттік саясат пен экономиканы әртараптандыруға бағытталған реформалар негізгі ықпалын тигізді.
Экономиканың тұрақты дамуына бірнеше сала айтарлықтай үлес қосты. Атап айтқанда, өңдеу өнеркәсібі кейінгі 10 жылдағы рекордтық 59%-дық өсім көрсетті. Ауыл шаруашылығы тұрақты дамуын жалғастырды. Көлік және логистика экономикалық белсенділікті арттырды. Сауда ішкі және сыртқы нарықтағы сұраныс есебінен өркендеді.
Дегенмен бірқатар сыртқы фактор да ел экономикасына әсерін тигізді. Олардың ішінде OPEC+ келісімі мұнай өндіру көлемін 2,7 млн баррельге дейін қысқартты. Сондай-ақ Мемлекет басшысы атап өткендей, қазіргі жағдайда еліміз сыртқы экономикалық қысым жағдайында жұмыс істеуге мәжбүр.
Президенттің айтуынша, елдің даму стратегиясы инвестиция тартуға басымдық беруге бағытталған. Жоспарланған шаралар: энергетика саласын либерализациялау арқылы жеке сектордың қатысуын арттыру, инфрақұрылым мен инжинирингті дамыту арқылы инвестициялық тартымдылықты жоғарылату, көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту арқылы елдің көліктік әлеуетін күшейту, экономиканы әртараптандыру арқылы шикізаттық тәуелділікті төмендету және жаңа өндірістік қуаттарды іске қосу.
Ұлттық экономиканың инвестициялық жоспарынша, алдағы жылдары жалпы тартылатын инвестиция көлемі 450 млрд доллар болуға тиіс. 2024 жылдың қорытындысында Үкімет 115 инвестициялық жобаны іске асырып, олардың жалпы сомасы 50 млрд долларды құрады. Алайда елге тартылған шетелдік тікелей инвестиция көлемі 12,8 млрд долларды ғана құрап, 36%-ға төмендеді. Президент бұл жағдайға алаңдаушылық білдіріп, инвестициялық саясаттағы үйлестірудің әлсіздігіне назар аударды. Қазіргі таңда бұл үдеріс әртүрлі мемлекеттік орган арасында бөлініп, нәтижесінде инвестиция тарту жұмысы баяу жүріп жатыр. Осыған байланысты Үкіметке тиімді үйлестіру тетіктерін әзірлеу тапсырылды.
Салық саясатына қатысты ең маңызды мәселе – қосылған құн салығы (ҚҚС) реформасы. Бұл реформаның негізгі мақсаты – салықтық жүктемені теңестіру және құн түзу тізбегінің ашықтығын қамтамасыз ету. Президент атап өткендей, ҚҚС мөлшерлемесін арттыру механикалық түрде жүзеге аспайды, керісінше, ол басқа салықтық жеңілдіктермен теңгерілетін болады. Егер ҚҚС өссе, жалақы қорына түсетін салықтық жүктеме 40%-дан 30%-ға дейін төмендейді. Бұл кәсіпорындардың жұмысшылардың жалақысын көтеруіне мүмкіндік береді, өнімдердің өзіндік құнын төмендетіп, бағаны тұрақтандыруға көмектеседі және ішкі өндірістің бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
ҚҚС реформасының екінші маңызды аспектісі – инвестициялық жобаларға салықтық жүктемені азайту. Үкімет дерегінде қазіргі таңда ауыл шаруашылығы жобаларының 4%-ы ғана инвестициялық жеңілдіктерді пайдаланады. Сондықтан жаңа салық саясаты инвестициялардың тиімділігін арттыруға және бизнестің ашықтығын қамтамасыз етуге бағытталған.
Жалпы, Үкімет жоспарлап отырған реформа ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттырып, ұзақмерзімді тұрақты өсімге негіз қалау үшін қажет. Бірақ бұл реформалар нақты, тиімді үйлестіруді және уақтылы іске асыруды талап етеді.
Дастан Әкебаев,
Экономикалық зерттеулер институты сараптамалық қолдау орталығының
директоры