Алаяқтардан абай болыңыз!

Өткен жылы мыңдаған отандасымыз кибералаяқтардың құрбаны болды. Күн сайын түрленіп, жаңа айла-тәсіл ойлап табатын алаяқтар азаматтарды арбауына түсіру үшін әсіресе заманауи IT-технологиялар мен психологиялық манипуляцияларды кеңінен қолдана­тын көрінеді. Мәселен, Алматы қаласында өздерін күштік орган­дардың қызметкерлері деп та­ныстырған телефон алаяқтары 82 жастағы зейнеткерді 67 млн теңгеге қатарынан 14 транзакция жасауға көндірген. Олар жәбірленушіге оның шоттары арқылы жасалған террористік шабуыл туралы хабарлапты.

Ал Ақтөбе облы­сындағы «Кредит 365 Казахстан» және «Авто сыйлық» микро­қар­жылық ұйымдары биометрия­сыз 2023 жылдың шілдесін­де қайтыс бол­ған аза­матқа мик­ро­­­қа­рыздар ресім­деген. Осы секілді респуб­лика көлемінде дүниеден өткен адам­дарға, тіпті елде еш­қашан болма­ған ше­тел­­діктерге биомет­рия өткіз­бестен, ми­к­ро­қарыздар бе­ру, банктік шоттар ре­сім­деу фактілері де кездесіп жатыр.

Осы орайда Бас прокурор­дың тапсырмасы негізінде былтыр желтоқсан айынан бас­тап өкілеттіктерін теріс пай­да­ланғаны және міндеттерін тиі­сінше орындамауы салдары­нан азаматтардың алаяқтар ай­ласына түсуіне әкеп соқ­қан микроқаржылық ұйымдар мен байланыс операторлары­на қатысты 71 қылмыстық іс қоз­ғалды. Атап айтқанда, Батыс Қазақстан облысында елі­мізге ешқашан келмеген Украина азаматына шот ашқан екінші деңгейдегі банктің 2 қызметкеріне қатысты қылмыстық іс тергеліп жатыр. Осы тұлғаның шотына жәбірленушілер өздерінің жи­наған қаражаттарын аударып отырған. Қазіргі уақытта олар ҚК-нің 250-бабы бойынша өкілеттіктерін теріс пайдаланды деген күдікке ілінді.

Билайн, Теле-2 ұялы байла­ныс операторларының қыз­­меткерлері мен олардың дис­трибьютерлеріне қатысты ҚК-нің 211 және 254-баптары бойынша 4 іс қозғалды. Олар алаяқтарға азаматтарды алдау үшін пайдаланылған мыңдаған сим-карталарды тіркеуге көмек­тескен.

Өткен жылы жалған банк, құқық қорғау және басқа орган­дардың қызметкерлерінен, байланыс операторлары мен жақын туыстардан келіп түскен 8 мыңнан аса қоңырау тіркелді. Қаскүнемдердің көп жағдайда шет мемлекеттерден әрекет етуі­не байланысты халықаралық ын­тымақтастық күшейтілді. Шет­елдік әріптестердің қол­дауы­мен Қазақстаннан тыс жер­­де біздің елдің азаматтары­на қа­тысты әрекет жасаған 8 жал­ған­ колл-орталықтар жо­йылды.

Басқа да іс-шаралардың кешені қабылданып жатыр. Мысалы, Ұлттық банктің жанында алаяқтық транзакцияларды бұғаттауға арналған Антифрод-орталығы іске қосылды. Міне, жарты жыл ішінде күдікті операциялар бойынша 1,5 млрд теңге бұғатталды.

Сондай-ақ прокуратура­ның бастамасы бойынша әкім­дік­тердің қолдауымен кибер­қыл­мыскерлерді анықтауға мүм­кіндік беретін заманауи бағ­дарламалық кешендер алынды. Бұл 2024 жылы 59 алаяқтық топты әшкерелеуге және банктік аударымдар мен жымқырылған қаражатты қолма-қол ақшаға айналдыру қызметін көрсет­кен 128 азаматты қылмыстық жауаптылыққа тартуға септігін тигізді.

Тергеу органдары жәбір­ленушілерге келтірілген шы­ғынды азаматтық сот тәртібін­де «дропперлерден» өндіріп алу жолын (АК-нің 953-бабы) тү­сіндіруге бағдарланған. Осы­ның нәтижесінде, былтыр 800 талап арыз бойынша «дропперлерден» 1 млрд тенге өндіріп алынды.

Одан қалды, прокуратура жалған қоңырауларды дереу бұғаттау мақсатында киберполициямен, «Қазақтелеком» АҚ-мен және өзге байланыс операторларымен бірлесіп тиісті меморандум жасады. Оның аясында 19 мыңнан аса алаяқ­тық қоңыраулар бұғатталып, ин­тернет-алаяқтықта қолданы­латын 100 «СИМ-бокс» құрыл­ғылары анықталды, күдікті адам­дар, оның ішінде шетел азаматтары ұсталды.

Тергеу барысында мыңнан аса жәбірленушінің 1,5 млрд теңгеден аса несиелік бере­шектерін өндіріп алу уақытша тоқтатылды. Бұған қоса қар­жы ұйымдары азаматтардың іс жүзінде қатысуынсыз ресім­делген несиелер бойынша 100 млн тенге көлеміндегі берешекті есептен шығарды.

Отырыста отандастары­мыз­ды, әсіресе жастарды бас­қа біреудің ақшасын жы­лыс­­тату схемаларына тарту мәсе­лелері де сөз болды. Жиын қоры­тын­ды­сында бірқатар ұсыным әзірленді.