Қазақ тілі инновацияның тілі болуға тиіс

Қазақ тілін ғылым тілі ре­тін­де дамытудың өзекті мәселе­лерін анықтау, талқылау, жасанды интеллект жүйесін пайдалана отырып, қазақ тілінің терминологиясын дамыту жолындағы заманауи үдерістер мен қолда­ныстарын саралауды мақсат еткен симпозиумға Түркия мен Өзбекстан, Қыр­ғызстан және өзге бауырлас елдерден арнайы делегация, ғалымдар мен сарапшылар, докторанттар, магистранттар және студенттер қатысты. Сондай-ақ Түркістан облысының аудандарынан қазақ тілі пәнінің мұғалімі мен әдіскерлері арнайы шақыртылды.

Симпозиумның ашылу салтанатында жиын модераторы, университет ректоры Жанар Темірбекова қазақ тілі – мәдениет пен философияның, ғылым мен техниканың, білім мен инновацияның тілі болуға тиіс екенін атап өтті. «Оның ғылы­ми стилінің заман талабына сай қалыптасуы бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Жасанды интеллектінің рөлі, терминдерді біріздендіру, халықаралық жаңа ғылыми ұғымдарды қолданыс­қа енгізу – кезек күттірмейтін іс. Симпозиум осы мәселелерді жинақтап, өз үлесін қосады деп сенеміз», деді университет ректоры. Сенат депутаты, ХҚТУ Өкілетті кеңес мүшесі Дархан Қыдырәлі, Халықаралық «Қазақ тілі қоғамы» қоғамдық бірлестігінің вице-президенті Ше­рубай Құрманбайұлы, «Bilig» журналының редакторы Фырат Пуршат сөз сөйлеп, маңызды ойларын бөлісті. Симпозиумның пленарлық отырысында Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің төр­ағасы Ербол Тілешов «Ғылым әдіснамасы: ой мен тіл» тақы­рыбында баяндама жасады. Ол өз сөзінде қазақ тілінің ғылым тіліне айналуындағы негізгі алғышарттарға тоқталып, терминология саласындағы жүйеленген әдіснаманың қажет­тілігін атап өтті.

Симпозиумның екінші күні «Халықаралық ғылым дип­ло­матиясы» атты іс-шарамен жал­ғасты. Сондай-ақ тілге қатысты тақырыптарда «Workshop» өтті. Мысалы, «Қазақ тілін­де термин жасаудағы бір ұста­ным» атты «Workshopта» тіл ма­маны, филолог Назгүл Қожа­бек лектор ретінде терминология саласы мен қазақ тілі туралы маңызды мәліметтерді айтты. Термин жасауда тілді білудің маңызы, қазақ тілінің табиғатын сақтау үшін не істеу керек деген сияқты өзге де сауалдарға жауап берді. Қазіргі таңда терминология саласында мәселелер өте көп еке­нін айтты. Кейбір салалар­дың қазақша терминологиясы, тіпті, жасалмаған. «Терминология­ның кезекті үлкен мәселесі – кез келген сәтте терминді өзгерту үшін бүгінге дейін тасқа қашалғандай, қалыптасып кеткен терминдерді өзгертуге тура келеді. Өзгертпейін десең, қате, қазақ тілінің заңына сәй­кес келмейтін, грамматикалық ере­желеріне бағынбайтын термин­дерді қолданып жүре беруге мәжбүр боламыз. Қазір қазақ терминологиясында жалпы қабылданған ұстанымдардың бәрінен бұрын тұруға тиіс қағидат – «зиян қылма» болса екен. Бекітілген әр термин тасқа басы­латынын, білім қорына қосы­латынын ескеріп, соны ұсы­натын, бекітетін әр адам ары мен ожданына жүгініп, «осы сөз­дің әрі қарайғы қолда­нысына жауаптымын ғой» дегенді есінен шығармаса екен», деді Н.Қожабек.

Симпозиумда ғалымдар қазақ тілінің ғылыми қолда­ны­сын жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар беріп, терминология­ны біріздендіру бағы­тындағы жұмыстарды талқылады.

ТҮРКІСТАН