Профессор Есен Бидайбековті ғылыми орта жақсы біледі. Ғалымның есімі – еліміздегі білім жүйесін ақпараттандыру мен ұлттық мектепке информатика пәнін енгізумен тығыз байланысты. Оның ғылымдағы алғашқы ізденісі қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде оқып жүргенде басталып, кері есептер мен математикалық физика саласын зерттеуге бет бұрды.
Кейіпкеріміз Қазақ мемлекеттік университетінің 5-курсында Новосібірдегі КСРО Ғылым академиясының Сібір бөлімінде академик М.М. Лаврентьевтің ғылыми мектебінен тағылымдамалық тәжірибеден өтті. Бұл оқиға жас зерттеушіге ерекше әсер етті. Осында танымал ғалымдардан тәлім алып, тәжірибесін байытты. 1975 жылы Сібір бөлімінің есептеу орталығында Ресей Ғылым академиясының академигі, айтулы ғалым В.Г.Романовтың жетекшілігімен қандидаттық диссертациясын табысты қорғады.
1985 жылы Кеңес одағы көлемінде жалпы білім беретін мектептерге информатика пәнін енгізу туралы шешім қабылданды. Бұл – жаппай компьютерлендірілуге бағытталған мемлекеттік ауқымды саясат болатын. Осы жылдары ол Қазақ мемлекеттік университетіндегі қызметінен сол кездегі Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтына ауысты. Мұнда оны аталған жоғары оқу орнының ректоры, белгілі математик ғалым Құлжабай Қасымов арнайы шақырды.
Осында келгеннен кейін Есен Ықыласұлы қоғамдағы жаңаша өзгерісті дер кезінде танып, ғылыми-педагогикалық бағытын басқа арнаға бұрды. Бұған дейін қол жеткізген математикалық физика саласындағы жетістіктеріне қарамастан өмірін жаңа сала – информатика және білімді ақпараттандыруға арнады. Бұл – жай ғана жұмыс орнының ауысуы емес, білім жүйесінің жаңа басымдығы ретінде танылған бағытқа жасалған азаматтық ғылыми таңдауы болатын.
Бір жағынан, ғалым үшін бұл – ғылымнан шеттеу емес, қайта жаңа салада ел мүддесіне қызмет етудің жолы еді. Есен Бидайбеков республикада басталған жаппай компьютерлендіру, ақпараттандыру, заманауи цифрландыру саясатын қолдап, қазақ мектептеріне информатика пәнін енгізу, оқулықтар мен әдістемелер әзірлеу, терминологиялық база жасау секілді жұмыстарды өз мойнына алды. Бұл шешім кездейсоқтық емес, ел болашағына деген азаматтық жауапкершілікпен қабылданған тарихи таңдау еді.
Профессор Бидайбеков жетекшілік еткен авторлар ұжымы алғаш рет қазақ тілінде мектепке информатика пәнінен оқу құралын әзірледі. Сонымен қатар мұғалімдерге арналған екі бөлімді информатиканы оқыту әдістемесін қамтитын оқулығын жарыққа шығарды. Аталған оқулықтар республика мектептерінде кеңінен қолданылып, пән мұғалімдерінің кәсіби дайындығына тың серпін берді. Олар пәнді терең әрі сапалы меңгерудің ұлттық ерекшеліктерге сай құралдары ретінде үлкен маңызға ие болды. Оқулық та, әдістемелік құралдар да өзінің ғылыми және әдістемелік дәлдігімен, ұлттық мазмұн мен ІТ терминдерін жүйелеуімен ерекшеленіп, еліміздегі алғашқы ұлттық ақпараттық бағыттағы басылымдардың қатарына енді.
Профессордың ғылым мен білім саласындағы көпжылдық еңбегінің арқасында педагогикалық жоғары оқу орындарында жаңа мамандықтар мен пәндер ашылып, оқытушылардың кәсіби даярлығын жаңаша деңгейге көтеруге мүмкіндік туды.
Сондай-ақ ғалым білім саласындағы реформалармен, соның ішінде информатиканы оқыту әдістемесі, білімді ақпараттандыру, цифрлық технологиялар, жасанды интеллект негіздерін білім саласына енгізумен белсене айналысты. 1998 жылы Мәскеудегі Ресей Білім академиясында докторлық диссертациясын қорғап, жетекшісі ретінде РБА корреспондент-мүшесі, профессор С.Г.Григорьевтің қолдауын көрді. Осы ғылыми мектеппен тығыз байланыста болған академик В.В.Гриншкун да кандидаттық диссертациясын Бидайбековтің жетекшілігімен докторлық диссертациясын Мәскеуде қорғаған. Ол қазіргі таңда Ресей Білім академиясының (РБА) толық мүшесі әрі қазақ ғалымымен байланысын үзбей, оның дамуына барынша атсалысып келеді. Ғалым Польша, Қытай, Жапония, Чехия, Түркия, АҚШ секілді елдерде іссапарда болып, халықаралық деңгейде педагогикалық және ғылыми байланыс орнатты.
Профессор Бидайбековтің өмір жолы – ғылым мен ел мүддесіне адал қызмет етудің көрінісі. Ол математикалық физика саласындағы терең ғылыми зерттеулерін жалғастыра отырып, елдің компьютерлендіру саясатына үн қосты. Ұлттық білім жүйесіне жаңа мазмұн енгізді. Информатика пәнінің қазақ мектептеріне енгізілуі, қазақ тіліндегі алғашқы оқу құралдарының жарық көруі, білімді ақпараттандыру саласының қалыптасуы – мұның бәрі оның есімімен тығыз байланысты.
Бүгінде оның ғылыми жетекшілігімен бірнеше ғылым докторы (11 ғылым докторы) мен кандидаты (30-дан астам кандидат) да еңбектерін сәтті қорғады. Ғалым жетекшілік жасаған PhD саны да сегізге жетеді. Шәкірттерінің бәрі де – еліміз бен шетелде қызмет етіп жүрген педагог-ғалымдар, профессорлар. Оның ғылыми мектебі цифрлық дәуірдің сын-қатеріне лайық жауап бере алатын, әдістемелік және дүниетанымдық негізі мықты, шығармашыл педагогтер даярлауға бағытталған.
Сондай-ақ Есен Ықыласұлы данышпан Әл-Фараби бабамыздың математикалық мұрасын зерделеуде белгілі фарабитанушы Ауданбек Көбесовтің ғылыми бағытын жалғастырды. Оның бүгінгі цифрлық білім мен ұлттық авторлығымен жарық көрген бастауыш сыныпқа арналған «Цифрлық сауаттылық» оқулығы – ақпараттық қоғамға бейімделген жаңа буынға арналған маңызды қадам болды.
Жас ұрпақтың бойында заманауи білімге деген қызығушылықты қалыптастыру, цифрлық мәдениетті сіңіру және ұлттық дүниетаныммен ұштастыру – бүгінгі білім жүйесінің басты міндеті. Профессор осы үрдісті ерте танып, оны жүзеге асыру жолында қажырлы еңбек етті. Оның ғылыми-әдістемелік еңбектері мен педагогикалық бастамалары еліміздегі цифрлық педагог кадрларын даярлау ісіне зор үлес қосты.
Информатика пәнінің мектеп бағдарламасына еніп, өзінің маңызын сақтап қалуы, жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар дәуірінде білім берудің жаңа парадигмасына жол ашуы – мұның бәрі Есен Ықыласұлы сынды тұлғаның өлшеусіз еңбегінің нәтижесі. Оның педагогикалық және ғылыми көзқарасы – бүгінде өзектілігін жоғалтпаған үлкен мектеп, тұтас дәуірдің айғағы.
Тахир БАЛЫҚБАЕВ,
профессор