Бұралқы иттің бүлігі

Жақында Шортанды ауда­нында бір әйелді бұралқы ит­тер­дің талап тастағаны туралы суыт хабар тарады. Ит иттігін істе­ген оқиға бір бұл емес. Әлеумет­тік желіде иманыңды қасым ететін небір оқыс оқиғалар көз сүріндіреді. Өткен жылы елімізде қырық мыңнан астам адамды ит қапқан. Айдың-күннің аман­ында бұралқы итті бұғалықтай алмай отырғанымыз қалай? Заң шеңберінде жұмыс істеп, үй жануарларына жанашырлықпен қа­рап, түпкі нәтижеге қол жет­кізе алмай отырғанымыздың себебі оларды уақыт­ша ұстайтын арнайы орындар­дың аздығы. Әзірге Көкшетау қаласында, облыс орталығының іргесіндегі Краснояр селосын­да ғана бар. Ал иесіз ит дегеніңіз топ-тобымен өріп жүр. Қалада ғана емес, далада да.

– Өңірде бірнеше ауылдар­дың жабылып қалғаны бел­гілі, – дейді ел ағасы Марат Ыбыраев. – Көшкен адамдар итін алып кетпейді ғой, қотанға тас­тап кетеді. Тышқаншылап күн көрген бұралқы ит көбейе береді. Адам қызығатын асыл тұқымды тазы, төбет емес, әл­денеше рет ­будандасып, жабайыланып кеткен мұндай иттерге кім қызықсын? Ең жаманы аш ­ит­тер адал малға ауызданып, ұсақ малға шауып, елдің берекесін кетіріп тұр.

Таяуда тағы бір оқыс оқи­ға орын алды. Облыс орталы­ғын­дағы көшелердің бірінде атып өлтірілген бұралқы иттерге байланысты жан-жануарды қорғаушылар мәселе көтерді. Жергілікті билік болса бұл іспен құқық қорғау органдары айналысып жатқанын, алдағы уақытта облыстың барлық аудандарында бұралқы иттерді уақытша ұстау бекеттері салынатынын жеткізді.

– Барлығы заң аясында ше­шілуге тиіс, – дейді Көкшетау қала­сының әкімі Әнуар Күм­пекеев, – саны тым көбейіп кетті деп заңды бұзуға болмайды.

Деректерге қарағанда, 2022 жылы «Жануарларға жауап­кер­шілікпен қарау туралы» заң күшіне енгеннен кейін бұралқы иттер мен мысықтарды аулау пышақ кескендей тоқтатылған. Содан кейін иесіз иттердің саны бұрынғы мөлшерден әлдеқай­да артқан. Көше-көшені кезіп жүрген иесіз иттердің нақты есе­бін ешкім де білмейді. Әйтсе де, санын қысқартып, стерильдеу­ге талпыныс жасалып жатыр. Өт­кен жылы бұралқы иттердің санын реттеуге облыстық бюджеттен 96,5 миллион теңге қаражат бөлінген. Жыл басынан облыс аумағында алты мыңға жуық бұралқы ит ауланған. Дегенмен иесіз ит қауып алған адамның да саны азаймай тұр. Облыс аумағында 1700-ден астам адамды ит қапса, оның жартысы облыс орталығының тұрғындары. Зардап шеккендердің бұралқы итті басындырып қойғандарға өкпесі қара қазандай болса, жанашырлар өз уәждерін айтады.

– Ең сорақысы, бұралқы ит­терді балалардың көзінше ату оқи­ға­ларының орын алған­дығы, – дейді ерікті, жануарлар қорғаушысы Ангелина Мелетенко. –  Оқиға былай өр­біген. Әлдекімдер иесі бар итті атқан. Балалар өздерінің итін құтқарып қалуға тырысқан. Олар­дың көзінше осындай өрескел оқиға орын алды. Біз бұралқы иттердің шамадан тыс көбейіп кеткенін түсініп отырмыз. Мем­лекет тарапынан қамқорлық та жасалып жатыр. Дегенмен, өкі­нішке қарай, бөлінген қаражат әзірге пайдаланылған жоқ.

Жоғарыдағы оқиға қоғамда кәдімгідей пікірталас туғыз­ды. «Шанс на спасение» қоғам­дық ұйымының жетекшісі Антон Малийдің айтуынша, тиісті орындарға арыз жазылғаны­мен, іс қозғалмаған. Жауапты адамдардың мәлімдеуінше, ұйық­тататын дәрімен атылған. Оққа сараптама да жасалған жоқ.

Қоғамдағы пікірдің екіге жарылып, әр тарап өз уәжін айтып жатқаны белгілі. Бірі бұралқы ит-мысықты аулаған­нан кейін 15 тәулік ішінде иелері тауып алып кетпеген жағдайда эвтаназиялауды енгізу туралы ұсыныс білдіреді. Бұл ұсынысты жақтаушылардың пікірінше, бұралқы иттердің  санын азайтуға ықпал ететін тиімді тетік осы. Ал қарсылар «Аулау, стерильдеу, екпе егу және кері қайтару» бағдарламасының ықпалы мол болатынына сенімді. Әрі жануарларды бақпай, қараусыз тас­тап кеткендерге жауапкершілік жүктеу керектігі де айтылады.

– Бұрын да иттерді атқан, бірақ одан түйткілді мәселе­нің түйіні шешіле қойған жоқ, – дейді ерікті Ангелина Мелетенко. – Егер бағдарлама бойынша дұрыс жұмыс істел­се, бірер жылдың ішінде бұралқы иттердің саны азаюы мүмкін. Біріншіден, стерильденген иттер топқа қосылмайды. Табиғи көбеймегендіктен, өсуі тоқырайды. Негізінде бұралқы иттер көп өмір сүрмейді. Үнемі аш жүретін олар солтүстіктің қатаң қысын көтере алмайды.

Еріктінің айтуына қараған­да, стерильдеудің қымбат болуы­на байланысты, қала тұрғын­да­ры иттері күшіктесе, күшікте­рін әлдебір қалтарыстарға апа­рып тастайды. Стерильдеудің құны – 35 мың теңге. Мұндай баға­ны қарапайым халықтың қал­тасы көтере бермейді. Мәселені түпкілікті шешу үшін әлі де біршама қаражат бөлінуге тиіс. Дамыған елдерде үй жануарларын бақпай, көшеге шығарып тастаса айыппұл салынады.

Екінші тарап қайтарусыз аулауды ұсынады. Қайтару­сыз аулаудың өзі екіге бөлін­бек. Біріншісі өмір бойы ұстау болса, екіншісі эвтанизация жасау. Сайып келгенде, қайтарусыз ­аулауды қолдайтындардың қа­тары басым.

Соңғы мәліметтерге жүгін­сек, елімізде 300 мыңнан астам бұралқы ит бар. Нақты есебін жүргізген ешкім жоқ. Жорамал. Бәлкім одан да көп болуы. Ал­дын ала жасалған есепке  қараған­да қыруар итті стерильдеуге 15 миллиард теңгеге жуық қаражат қажет. Оның үстіне жыл сайын екпе жүргізу міндеті тұр. Осы­ның барлығы мемлекеттік бюджетке салмақ.

Бұралқы иттердің тарапынан туындайтын ендігі бір қауіп – жұқпалы аурулардың етек алуы. Жыл сайын құтыруға қарсы екі жүз мыңға жуық екпе егіледі. Себебі, бұралқы иттерден жапа шеккен адамдардың саны көбейіп келеді. Нақты қанша екенін де айту қиын. Өткен жылдың он айы ішінде 44 мыңнан астам адамды ит қауыпты.

– Айдың-күннің аманында адам­­дарды итке талатып қой­­­ға­нымыз қалай болады, – дей­­ді облыс орталығының тұр­ғыны Дархан Әбілев. – Менің бі­луімше, үй жануарларын стерильдеуге міндеттейтін заң да жоқ. Сайып келгенде, бірың­ғай бекітілген жүйе де болмай тұр. Оған қоса асылтұқымды ит­терді сататындардың қызметін реттейтін ереже де жоқ. Заң бол­­ғанымен, бұралқы иттерді уақытша бағатын орынды әзірлей алмай отырмыз.

Қалай болған күнде де бір шешімге келетін уақыт жетті. 

Ақмола облысы