Ұлттық ғылым академиясының академигі, көрнекті тілші Шора Сарыбаевтың өмір жолы мен қызметіне арналған «Филологтің әлемі» атты кітап жарық көрді.
Шора Шамғалиұлы – нағыз сегіз қырлы, бір сырлы адам ғой. Ғалымның алтайтану мен түркітану, қазақ тіл білімі салаларына қосқан үлесі ұшан теңіз. Профессор Мырзаберген Малбақұлының алғысөзімен жарық көрген жинақта ғалымның ғасырға жуық тағылымды өмірі, таңғаларлық нәтижелі қызметі жан-жақты қамтылған.
– Бұл жинақ – ғалымның биографиялық мәліметтері жүйеленген алғашқы ғылыми-көпшілік басылым. Кітапта Шамғали Шораұлының жеке архивіндегі құжаттар сараланып, жүйеленіп берілді, – дейді жинақ авторы, ғалымның қызы Майра Сарыбай.
Жеке архив демекші, Шора атамыз – қазақ ғалымдарының ішінде құжатқа мұқият, ерекше тәртіпті, ғажайып мұражайшы, коллекционер адам. Бұл үрдіс ғалымға өз әкесі Шамғали Харесұлынан дарыса керек. Жалпы, Сарыбай әулеті – жеті атасынан бері мешіт ұстап, медреседе шәкірт тәрбиелеген ағартушылар династиясы дер едік. Орынбордағы «Хусаиния» медресесін бітірген Шамғали Сарыбаев әйгілі Молда Мұсаның шақыруымен Түркістан өңіріне келіп, мұғалімдік етеді. Кейін қазақ тілі әдіснамасының негізін салушылардың бірі санатында ғылым кандидаты, доцент атанады. Бір ғажабы, осы Шамғали атамыздың медреседе бітірген құжаты, фотосуреті сақталып қалған! Небір аласапыран заман, репрессия, қуғынды көрген ұрпақтың мұраға осыншалық мұқият, жәдігерге жанашыр болғаны таңғалдырады. 1958 жылы әкесі өмірден өткенде, оның артында қалған бүкіл мұрасын Шора атамыз көзінің қарашығындай сақтаған. Ғалым архивінде жеке құжаттар, сирек суреттер; кеңестік және шетелдік ғалымдардың хаттары, мақала көшірмелері, қолжазбалар, пікірлер мен рецензиялар, ғылыми есептер, күнделіктер, тіл, тарих пен мәдениет мәселелері туралы мақала қиындылары, театр, конференциялар бағдарламалары, шақыру билеттері, т.б. мыңдаған құжат бар екен.
Архив жинау оңай емес, оны жүйелеп, пайдаға асыру одан да қиын. Шора Сарыбаев әке мұрасын сақтап қана қоймай, жеке архивіндегі кейбір қолжазбаны араб жазуынан кириллицаға көшірген, көнерген құжаттарды қайта терген, кей мақаланың шығу деректерін нақтылаған, жаңа материалдармен толықтырған, құжаттарға түсініктемелер мен пікірлер жазған, әкесінің әріптестері мен туысқандарының естеліктерін жазып алып, архив тізімін жасаған.
Айта кетейік, 2021 жылы Астанада Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасында Шора Сарыбаев атындағы оқу залы ашылып, ғалымның жеке кітапханасынан 5000-нан аса кітап пен брошюра тапсырылған еді.
Шора Шамғалиұлы әрбір отандық мекеме – балабақшадан зауыт-фабрикаға дейін – бәрінің өз мұражайы болу керек деп есептеген. «Себебі музей жалпыадамзаттық және ұлттық рухани құндылықтарды қалыптастырып, сақтайды» дейді екен. Ол өзінің коллекциялары негізінде Алматы қаласында «Түркі әлемі», «Қазақ әйелі», «Қазақ халық медицинасы», «Қазақстан футболы» музейлерін, Шоқан Уәлихановтың мемориалдық мұражайын ашуды армандаған. Бұлардың біразы белгілі бір дәрежеде жүзеге асты да: 1997 жылы Ш.Сарыбаев коллекциясы негізінде №12 мектепте Шоқан Уәлиханов музейі ашылды, 2015 жылы «Қайрат футбол командасы» коллекциясын ғалым футбол академиясына клуб музейін ашу үшін өз қолымен тапсырды. «Қазақ әйелдері» коллекциясын ғалымның тұңғыш немересі Д.А.Асанова жаңа жәдігерлермен толықтырып, атасының көзі тірісінде «Women of Kazakhstan» қорын ашты. Бұл виртуалды музей қазір де жұмыс істеп тұр.
Шора Шамғалиұлының туған інісі, ғалым-музыкатанушы Болат Сарыбаевтың ұлттық музыкалық аспаптарды жинап, қазақ музыкалық аспаптарының алғашқы жеке музейін құрғанын, қазақ этнорганологиясының негізін қалап, әйгілі «Отырар сазы» ұлттық аспаптар ансамблінің бастауында тұрғанын айтсақ, бұл әулеттің қазақ мәдениетіне қосқан үлесін бағамдай беріңіз!
Бір қызығы, Шора Шамғалиұлының 100 жылдық мерейтойы қарсаңында жарық көрген жаңа кітаптан дәл осындай жүйелі еңбекті, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан шынжырлы шежірені, дәстүр сабақтастығын көріп отырмыз. Өзі де ғалым, филология ғылымдарының кандидаты Майра Шорақызы әке мұрасын көзінің қарашығындай сақтап, саралап, ғажайып еңбек жасап шыққан. Өзінің айтуынша, бұл кітапты дайындауға 6 жыл уақыт кетіпті. Жинақ А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының қолдауымен жарық көрген.
«Аса көрнекті ғалымның мұрасын жан-жақты және толық бағалау үшін әлі көп жұмыс жасалуы керек» деп мойындайды автор. Дегенмен, 2019 жылдан бері Шора Сарыбаевтың өмірі мен мұрасына арналған бірнеше кітап, бірнеше ғылыми конференция, дөңгелек үстел ұйымдастырылған. Алда да жоспар аз емес сияқты. Болашақта талай-талай зерттеу еңбектері мен кітаптар жазылып, фильмдер түсірілсе, оның бәрі бір әулеттің емес, тұтас қазақ халқының қазынасына айналары анық.
Батыс Қазақстан облысы