Қазақстан азаматтары биржа саудасына орыс тілін білмей қатыса ала ма? Қазақстанда қанша тауар биржасы қазақ тілінде сауда жүргізуге мүмкіндік береді? «Каспий» тауар биржасы» АҚ заң бөлімінің бастығы Әділбек Ахметов биржаның ішінде жүріп өзінің байқаған нәрселері жайлы ой бөлісіп, жүйелі өзгерістерді ұсындады.
- Сіздің сауда-саттық жүйеңіз қалай жұмыс істейді және оның ерекшеліктері қандай?
- Біздің сауда-саттық жүйеміз заңнамада көзделген барлық тілдерде, оның ішінде ең алдымен — Қазақстан Республикасының «Тілдер туралы» Заңына сай толық жұмыс істейді. Біз үшін маңыздысы – біз сауда рәсімдерінің барлық кезеңдері қазақ тілінде қолжетімді елдегі жалғыз сауда алаңымыз. Бұл жай ғана қазақ тіліне аударылған сайт интерфейсі немесе қорытынды есептер емес. Бізде өтінім беруден бастап сауда-саттыққа қатысуға дейінгі барлық әрекеттерді орыс немесе ағылшын тілдеріне жүгінбей-ақ тек қазақ тілінде жасауға болады.
- Ал басқа тауар биржаларында қазақ тілінің жағдайы қалай?
- Менің білуімше, басқа тауар биржаларындағы сауда рәсімдерінде қазақ тілі жоқ. Сайттың интерфейсі ішінара аударылған болуы мүмкін, қорытынды есептер қазақ тілінде жариялануы мүмкін. Бірақ менің ақпаратым бойынша, азаматтар сайтқа кіріп, қазақ тілінде толыққанды сауда жасай алатындай басқа биржа жоқ. Бұл негізі өте маңызды нәрсе. Өйткені, тек қазақ тілін ғана меңгерген Қазақстан азаматының елдің экономикалық құралдарына тең қолжеткізе алу мүмкіндігі болуы керек.
- Яғни, сіздің ойыңызша, қазақ тілінде сауда жасау құқығы кез келген жүйеде қамтамасыз етілуі тиіс, солай ма?
- Әлбетте. Егер адам мемлекеттік тілде сөйлесе, ол биржалық инфрақұрылымға тең қол жеткізуге құқылы. Мәселе басқада: реттеуші мекемелердің біреуі болсын, бұл сұрақ жөнінде бұрын-соңды ойланды ма? Цифрлық сауда жүйелерінде тілдер туралы заңның орындалуына қатысты мониторинг бар ма? Әзірге – жоқ.
- Ал мемлекет биржалардың АҚ-инфрақұрылымында қазақ тілінің қолданылуын мүлдем бақыламай ма?
- Иә, дәл солай. Бізде цифрлық платформаларда тіл заңнамасының сақталуын бағалайтын бірде-бір жүйе жоқ. Сауда жүйесінің өзі қай тілде жасалғанын ешкім тексермейді. Егер платформаның өзегі Xetra немесе Plaza сияқты шетелдік технологияларға негізделген болса, онда бұл жүйелерді қазақ тіліне аудару техникалық жағынан қиын және қымбат. Көбісі мұны мүлдем жасамайды.
- Қазақ тіліндегі терминология туралы не айта аласыз?
- Бұл да үлкен мәселе. Бізде әлі күнге дейін қазақ тілінде қалыптасқан қаржылық және биржалық терминология жоқ. Соның салдарынан, тіпті сіз жүйені аударсаңыз да, пайдаланушылар шатасуы мүмкін. Мысалы, «сауда» сөзі контекстке байланысты «сауда-саттық», «сауда алаңы» және «операция» дегенді де білдіруі мүмкін. Министрліктер, өкінішке орай, қазақ тілінде, әсіресе экономикалық салада түсіндіру жұмыстарын жүргізбейді. Бірақ бұл тек қана тіл мәселесі емес қой, бұл қаржылық инклюзия және азаматтардың құқықтарының тең болу мәселесі.
- Сіздің ойыңызша нені өзгерту керек?
- Менің ойымша:
Қазақстан Республикасында жұмыс істейтін барлық биржалар мен сауда жүйелері қазақ тілінде толыққанды жұмысты қамтамасыз етуге міндетті; Тілдер туралы заңның сақталуы бойынша АТ (ақпараттық технологиялар) жүйелеріне мемлекеттік аудит енгізу қажет; және әрине, әрбір азамат түсінуі, қатысуы және ықпал етуі үшін қазақ тілінде экономикалық-қаржылық терминологияны қалыптастыру бойынша ұлттық деңгейдегі бірлескен жұмыс қажет.