Ғұмырын еліне, тіліне, ұлтына адал қызмет етуге арнаған тұлғалардың бірі – өнегелі өмірімен, кесек болмысымен, терең парасатымен, салмақты сөзімен, өрелі ісімен елге сыйлы болған арда азамат Ерғали Мұхиддинов. Оның әрбір сөзі шынның жүзі, өмір жолының әр белесі тағылымға толы.
Е.Мұхиддинов Оңтүстік Қазақстан (қазіргі Түркістан) облысы Ордабасы ауданы Қараспан ауылының Жамбыл бөлімшесінде туған. Әкесі – мал дәрігері, қызмет бабымен Отырар ауданына көшіп барып, сол жерде абыройлы еңбек еткен. Ерағаның балалық шағы Қызылқұм ауданының (қазіргі Отырар) Байырқұм, Сүткент, Ақтөбе ауылдарында өтті. Осында сегізжылдық мектепті, Арыс қаласындағы орта мектепті бітірді.
Мектепте жүргенде бапкер Арыстан Сәрсенбаевтың жетекшілігімен бокспен айналысты. 1970–1972 жылдары Алматы облысындағы Қаракемерде сержанттар даярлайтын мектепте білім алып, Красногорскіде Отан алдындағы әскери борышын өтеді. Сол жылдары Қостанайда самбо күресінен өткен жарыста топ жарып, спортқа деген ынтасы арта түсті.
Әскерден соң Арыстағы асфальт зауытында жұмыс істеп жүріп, бос уақытында спорт мектебінде қазақ күресімен айналысады. Спортшы болсам деген асыл арманы Е.Мұхиддиновті 1974 жылы Алматы қаласындағы Қазақ мемлекеттік дене шынықтыру және спорт институтына жетелеп, институтты үздік дипломмен аяқтады.
1980 жылы Жамбыл облысының Мойынқұм ауданында ерекше бір спорт додасы өтті. Екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Жазылбек Қуанышбаевтың жүлдесі үшін Орта Азия елдері арасында дәстүрлі түрде ұйымдастырылатын халықаралық турнирде 57 кило салмақ дәрежесінде талай мықтының арасынан суырылып шығып, жеңіс тұғырынан көрінген Е.Мұхиддинов турнир қорытындысында спорт шебері атағын иеленді.
Осы жеңістен соң, спорт майталманының еңбек жолы болашақ буынға бағыт сілтер үлкен өнегеге айналды. 1978–1984 жылдары Қазақ мемлекеттік дене шынықтыру және спорт институтында ұстаздары П.Матущак пен М.Болғамбаевтардың ұсынысымен «Күрес және семсерлесу» кафедрасында оқытушылық қызметке қалдырылып, спорт пен білімнің, тәрбие мен тәрбиеленушінің алтын көпірі бола білді. 1984 жылы Е.Мұхиддиновке Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы атағы табысталды. Бұл қазақ күресінің тарихындағы аса маңызды, ерекше оқиға еді.
1984–1996 жылдар аралығында Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік институтының дене тәрбиесі кафедрасының меңгерушісі қызметін абыроймен атқарды. 1996 жылы аталған оқу орны қазақ ауылшаруашылық институтымен бірігіп, Қазақ мемлекеттік аграрлық университеті болып қайта құрылғанда да, Ерғали Мұхиддинұлы өз саласының көшін алға сүйреп, 2005 жылға дейін кафедра меңгерушісі лауазымын табысты жалғастырды.
Білім мен спортты қатар ұштастырған білікті маманның ұстаздық жолы мұнымен шектеліп қалған жоқ. М.Тынышбаев атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясында «Дене шынықтыру және спорт», Қазақ спорт және туризм академиясында «Шығыс жекпе-жегі» кафедрасының меңгерушісі қызметтерін атқарды. Осы академияда құрылған «Ұлттық спорт түрлері» кафедрасына басшылық етті.
2018–2023 жылдары Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің «Дене шынықтыру және спорт» кафедрасын басқарды. 2023 жылдан бастап қазірге дейін Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінде «Дене шынықтыру және спорт» кафедрасында профессор қызметін атқарып келеді.
Саналы ғұмырын қазақ спортына, ұлттық күреске, жас ұрпақтың рухани дамуына арнаған Ерғали Мұхиддинұлы 40 жыл бойы еліміздің жетекші жоғары оқу орындарында кафедра меңгерушісі қызметінде болды. Бұл – бір адамның ғана емес, тұтас бір ұлттың абыройын асқақтатқан өнегелі өмір жолы.
Е.Мұхиддинов 1990 жылы доцент атағын алса, 1999 жылы педагогика ғылымдарының докторы, профессор Л.Керімов пен педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент С.Дайрабаевтың жетекшілігімен кандидаттық диссертациясын сәтті қорғап, 2000 жылы профессор атанды.
Е.Мұхиддиновтің ең үлкен байлығы – дәріс беріп, тәрбиелеп шығарған шәкірттері. Ерағаның алдынан сайдың тасындай талай мықты спортшы өтті. Солардың арасынан Олимпиада чемпионы Жақсылық Үшкемпіровтің орны ерекше. 80-жылдары Қазақ дене шынықтыру институтында білім алған Жақсылық ағамызға 3-курста «Мамандандыру» пәнінен дәріс берді. Ж.Үшкемпіров өмірінің соңына дейін Ерағаны ұстаз тұтып, құрмет көрсетіп өтті.
Ұзақ жылдар Оңтүстік Қазақстан облысының спорт басқармасын басқарған Болат Қырықбаев та Ерағаның шәкірттерінің бірі. Шәкірттерінің ішінде есімі ерекше аталатын тағы бір азамат – Бақытжан Мұхамеджанов. Ол Қызылорда облысы Жаңақорған ауданының спорт бөлімін басқарған, кейін Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде кафедра негізін қалаған, декан, проректор қызметтерін абыроймен атқарған, ғылым жолында да үлкен биікке жетіп, докторлық диссертация қорғап, профессор атағын алған қайраткер.
Балуан шәкірттері әлемдік ареналарда атой салып, ел абыройын асқақтатып, биіктен көрініп келеді. Қазақ күресінен Қ.Күлпейісов, Ә.Ыстыбаев, П.Құлтаев, М.Тұрсынбаев, Ж.Бозбашаев, Е.Ерғалиев сынды шеберлер, дзюдодан Париж Олимпиадасының қола жүлдегері Ғұсман Қырғызбаев Ерағаны ұстазым деп ерекше сыйлайды.
1981 жылы Семей қаласында өткен республикалық турнир қазақ күресіндегі тарихи бетбұрыстың бастауы ретінде тарихта қалды. Дүбірлі дода аясында Қазақ күресі федерациясы ресми түрде құрылып, оның төрағасы болып Ерғали Мұхиддинұлы сайланды. 1991 жылы ұлттық спорт жанашырлары Павлодар қаласында бас қосып, Е.Мұхиддиновті Қазақ күресі федерациясының тұңғыш президенті етіп бірауыздан қайта тағайындады. Ераға бұл қоғамдық қызметті 1995 жылға дейін атқарып, қазақ күресінің қайта түлеуіне өлшеусіз үлес қосты.
Е.Мұхиддинов – күресті ғана емес, күрескер ұрпақты қалыптастырған тұғырлы тұлға. 80-жылдардың басында қазақ дене тәрбиесі институтында қазақ күресі бөлімін жабу туралы шешім шыққанда, белгілі спортшы, жаттықтырушы, «Күрес және семсерлесу» кафедрасының меңгерушісі Қабден Байдосов екеуі табанды түрде қарсы тұрып, аянбай күресіп, бөлімді сақтап қалды.
Қазақ күресінің кәсіби жүйе ретінде дамуына да Ерағаның қосқан үлесі орасан. Ол еліміздің құрамасына тұңғыш бас бапкер ретінде Сабыр Нұртазинді тағайындап, ұлттық команданың басқа спорт түрлері сияқты жеке оқу-жаттығу жиындарын өткізуіне, халықаралық жарыстарға тыңғылықты дайындығын күшейтуіне тың серпін берді. Ерғали Мұхиддинұлы – күреске жанын берген жанкешті ғана емес, ұлттық рухтың шырақшысы. Өйткені оның ерен еңбегінің арқасында қазақ күресі халықтық сипат алып, елдің еңсесін тіктейтін, ұлттың намысын ұлықтайтын теңдессіз өнерге айналды.
Е.Мұхиддинұлы институтта ғылыми-әдістемелік жұмыстармен үздіксіз айналыса жүріп, көлемді еңбектер жазды. Оның қаламынан туған 200-ден астам ғылыми мақала, бірнеше монография, оқу құралы мен әдістемелік нұсқаулық, өндіріске енгізген тың жаңалығы – отандық спорт ғылымының алтын қорына қосылған құнды дүниелер.
Ерғали аға өмірлік жары Тойжан апаймен бірге ұлағатты ұрпақ тәрбиелеп, жолын жалғастырып келе жатқан ұлы Ержан мен қос қарлығашы Гүлнара мен Жанараның өрісті өміріне қуанып, құлдыраңдаған немере-шөберелерінің шаттығына кенеліп отыр.
«Адам болу – қасиет, азамат болу – міндет, отаншыл болу – парыз» деген тағылымды сөзді санасымен қабылдаған, тәуелсіз еліміздің майталман маманы, тарлан азаматы Ерекең қандай құрметке де лайық. Ойы ұшқыр, ақылы алғыр жастар кімге қарап үлгі алып, кімге қарап бой түзеуі керек деп сұраса, біз Ерғали Мұхиддинұлы биігін еш ойланбастан көрсетер едік. Оның өмірлік ұстанымы – көпке үлгі-өнеге, артынан ілескен інілеріне зор мәртебе.
Жандос ЕСІРКЕПОВ,
Халықаралық туризм және меймандостық университетінің
профессоры, педагогика ғылымдарының кандидаты