Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінде Арал теңізінің құрғаған табанын қалпына келтіруге бағытталған ірі экологиялық жоба барысын талқылауға арналған жиын өтіп, оқу орнының проректоры Майнұр Бөрібаева бастаманың маңызы мен университеттің ғылыми әлеуетін атап өтті.
Ал Болат Өтемұратов қорының зерттеу, даму және интернационалдандыру жөніндегі директоры Темірлан Ербосыновтың айтуынша, қанатқақты жоба экожүйені қалпына келтірудің жаңа тәсіліне негізделіп отыр.
«Берклидегі Калифорния университетінің «E-seed» атты инновациялық технологиясы алғаш рет елімізде сынақтан өтіп отыр. Арнайы биологиялық материалмен қапталған тұқым дрон арқылы себіледі. Бұл әдіс көлемді аумақты аз шығынмен көгалдандыруға мүмкіндік береді. Жоба аясында Қорқыт ата атындағы университетпен бірлесе нақты жұмыстар атқарылады», деді ол.
Тартылған Арал теңізі әлемдегі ең ірі экологиялық апаттардың бірі ретінде белгілі. Жел көтерілгенде миллиондаған гектардан ұшқан тұз улы шаңға айналады. Кенезесі кепкен теңіз мәселесімен айналысып жүрген экологтердің дерегінше бұл тұздар Арктика мен Гималайға дейін тарап отыр. Оның адам денсаулығынан бөлек азық-түлік қауіпсіздігіне төндіретін қатері тағы бар.
Ауқымды жобаны қолға алғандар келесі жылы 1 гектар аумаққа тұқым отырғызу жоспарланып отырғанын айтады. Сынақ сәтті өтіп, жерсіну көрсеткіші 20 пайыздан асса, 2027 жылы 50 гектар жерге тұқым себіледі. Жоба құны шамамен 600 мың долларды құрайды.
Дронмен егу тәсілі – АҚШ пен Аустралияда жолға қойылған бастама. Бірақ ондағы өсім деңгейі 15-20 пайыздың айналасында. Осыдан да мамандар Калифорния университеті тұқымның топыраққа тереңірек енуін қамтамасыз етіп, аптап ыстықтан, желмен ұшып, құстарға жем болудан қорғайтын технологиясына тоқталып отыр.
Талқылауда былтыр университет жанынан ашылған Арал өңірінің экожүйелерін зерттеу халықаралық орталығының жетекшісі, биология ғылымдарының кандидаты Рахат Құрманбаев зерттеу тобы биолог, эколог, агрономдар, су шаруашылығы, химия және IT саласының мамандарынан жасақталғанын айтты.
«Қазір бір гектар алқаптың күзгі механикаландыру жұмыстары дайын. Көктемде осы жұмыстарды тағы бір пысықтап, жобаны тестілеуге жұмыламыз. Қазір биологиялық, экологиялық жағынан жан-жақты зерттеліп жатыр. Жер бетінде дәл Арал сияқты кепкен теңіз жоқ. Сондықтан бұл бастамаға америкалық әріптестердің қызығушылығы өте жоғары», дейді ғалым.
Университет ғалымдары тәжірибелік учаскеде тестілеуден бөлек елімізде 3000 E-seed контейнерін өндіру, мониторинг және бақылау бағыттарында жұмыс істейтін болады. Мамандар жоба арқылы 2028–2029 жылдары аймақтың биологиялық алуандығы артып, ұсақ жануарлар мен құстардың көбеюі, ауа ылғалы жоғарылай түседі деген болжам айтады. «E-seed» технологиясын қолдану топырақ құрылымын нығайтып, шаң мен тұз шығарындыларын азайтуға, 2040 жылға қарай кемінде 50 шаршы шақырым аумақта экожүйені тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
Жоба Аралды құтқарудың халықаралық қорына 2024–2026 жылдар Қазақстан төрағалық ететін кезең шеңберіндегі бастамалармен тығыз байланысты. Осы уақыт аралығында теңіз табанының 1 миллион гектардан астам аумағын көгалдандыру жоспарланып отыр.
Қызылорда
