Медициналық сақтандыру: оның тиімділігі неде?

Денсаулық сақтау меке­ме­лерінде аза­маттар үшін меди­циналық қызмет түр­лері қол­жетімділігінің әр елде әрқа­лай болуы­ның тарихи және әлеуметтік қыр­лары­мен қатар, сол елдің экономикалық әлеуе­тіне және мемлекет ұстанған саясат­қа тікелей тәуелділігі бар. Мәселен, кеңес­тік кеңіс­тікте медициналық қызмет­тің жал­пы­ға бірдей теңгерімділігі болға­ны­мен емдеу орындарының көп ретте база­лары әлсіз, озық технологияларды қол­дан­­бақ түгіл қарапайым құралдармен жаб­­­дық­­талуы еш сын көтер­мейтін. Тозы­ғы жеткен ауру­ханаларда айлап жата­тын емделушілерге жасалатын ем-дом шара­лары тар көлемді қамтыды. Ал Қазақ­стан на­рық­тық экономикаға бет бұр­ған­­да елімізде бұрынғы тарихи жад бойын­ша кепілді тегін медициналық көмек (КТМК) жалпыға бірдей бағытын сақ­тады. Алайда КТМК қанша тегін дегенмен, жұрт­шылықтың ден­саулыққа қатысты қалтасы­нан шығарар қаражаты 2011 жылғы 31 па­йыздан 2015 жылы 39 пайызға дейін өсті. Ал Дү­ниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы егер пациент төлейтін ақша мөлшері 20 пайыздан асса, оны «апатты шығынға» ба­лап, адамдарды кедейлікке алып баратын жолдың бірі деп есеп­тейді.

Еліміз медициналық қызмет көр­сетуге өзге­ріс енгізуде қоғамдық сақ­тан­­дыру жү­йесін таңдады. Оның бас­ты артықшы­лығы – баршаға тең мүм­кін­діктің берілуі. Мұн­да жарнаны әркім мүм­кіндігіне қа­рай төлейді. Ал меди­ци­налық көмекті қажеттілігіне қарай алады деп күтілді. 

Яғни қаржыландырудың жаңа түрі меди­цина саласындағы тарифтерді тең­герумен қатар халықты бірыңғай сақтандыру пакетімен қамтамасыз етуге жол ашады, сондай-ақ белгілі бір санаттағы азаматтардың меди­цина­лық қызметтер алудағы шығынын мем­лекет өз мойнына алады. Міндетті әлеумет­тік медициналық сақтандыру енгі­зіл­ген­нен кейін азаматтардың денсау­лық­қа жұм­сайтын шығындары төмендейді, ем­де­лушінің таңдау еркіндігіне жол ашы­­лады, озық технологияны талап ететін қымбат операциялар қор тара­пы­нан бөлін­­ген қаржы арқылы жасалады делінді.

Медициналық қызмет көрсетуде сақ­тан­дыру жүйесінің енуі әлемдік үрдіс екендігі аян. Оның үстіне нарық­тық қатынастар орнаған елде оның болмауы тіпті де мүмкін емес. Жасы­ратыны жоқ, жыл өткен сайын еңбекке жарамсыз қарттар мен балалар санының артуы мемлекеттік бюджет­ке түсетін салмақты ауырлата түсуде. Ғалым­дардың зерттеуіне сүйенсек, 2030 жылға қарай еліміздегі қарт тұрғындар­дың үлесі 11,2 пайызға жетеді. 2014 жылы бұл көрсеткіш 6,9 пайыз деңгейінде еді. Демек, келешекте бюджеттен бөлінуге тиіс қар­жы да қазіргіден әлденеше есе өсуі мүм­кін. Сондықтан нарықтық қа­ты­­насқа құрыл­ған медицина саласы­на өзгеріс ен­гізудегі жұмыстар шілде айынан бас­та­лып, жұмыс беруші кәсіп­орындар мен кәсіп­керлер тиесілі жарналарын аударып, қор­ға жиналған қаражат мөлшері 6 млрд тең­геге жетіп қалғанда, өзін-өзі жұмыспен қамту­шылардың қатарын анықтау қажеттігі атал­ған реформаға аздап дамыл берді.

Жуырда Денсаулық сақтау ми­нистрі Елжан Біртанов Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Парламент сес­сия­сының ашылуында сөйлеген сөзі­нен кейін «Пре­зидент бүгінгі сөзін­де медици­на­лық сақ­тандыру мәсе­ле­ле­рі­не жеке тоқ­тал­ды. Біз бұл ба­ғытта біраз дайындық жұмыс­тарын жү­р­гіздік. Мәселен, медици­на­лық сақ­тан­­дыру туралы 4 арнайы заң қабыл­данды. Бүгінде міндетті медициналық сақ­тандыру қоры құрылып, жарна қара­жат­тарын жинауда. Осы бір айдың ішінде қорға 5 миллиард теңгеден астам қаржы түсті. Жалпы биыл 25 миллиард теңге жинауымыз керек. Елбасы 2,7 миллион қазақстандықтың медициналық сақтандырудан қалыс қалып қоюы мүмкіндігін ескертті. Расында өзін-өзі жұмыспен қамтыған бұл азаматтардың осы жүйеге қатысуы қиын болайын деп тұр. Олардың бір бөлігі тіпті «қатыспаймыз» деп ойларын ашық айтуда. Себебі сақ­тандыру жарнасы жалақыдан төленуі керек, ал оларда жалақы жоқ. Біз бұл мәселенің шешімін зерделеудеміз. Бұған қосымша уақыт керек. 2,7 миллион тұр­ғынның барлығының тізімін бекітіп, қандай санатқа жататынын анықтаймыз. Егер кәсібі болса, бірақ салық төлемей жүрсе, «жеке кәсіпкер» ретінде тіркетеміз. Жұмыссыз жүргендерін мемлекет оқы­тады, жұмыспен қамту шараларын қабыл­дайды», деп атқарылар ауқымды істерден хабардар еткен.

Бүгінде жылдамдығын тежеген ре­фор­­ма туралы пікірлер сан алуан. Мә­се­лен, «Гематолог-дәрігер­лер қо­ға­мы» рес­пуб­л­икалық қоғам­дық ұйымының жетек­шісі Ирина Пиво­варова орта жолда дамыл­даған дұрыс еместігін, қозғалыс керек­тігін, кезінде азаматтарды емдеу ме­кемелеріне тіркеуге тұру қа­жеттігі айтылғанда осы реформаны жүзе­ге асыруда көптеген күмәнді ойлар естіл­гендігін, алайда тұрғын­дар қа­ралуы үшін тіркелу қажеттігін ұғы­нып, өзгеріс еш байбаламсыз, ың-шың­сыз ат­қа­рылғанын жеткізе келіп, бұл жер­де де азаматтарға өз мәртебесін тезі­рек айқын­дау қажеттігі түсіндірілсе, Қазақ­стан аза­мат­тары сала жұмысын жетіл­діретін рефор­мадан қашпайды деген уәж айтады.

«Денсаулық сақтау республикалық палатасы» қоғамдық бірлестігінің басқарма төрағасы Мақсұт Құлжанов «Дәрігерлер үшін қызмет көрсетуде қара­жаттың қай­дан алынатыны ма­ңыз­ды емес, оларға пациент­терді ем­деп, сол үшін дұрыс еңбек­ақы алулары өзекті. Ал медициналық қызметті қажет­ті ре­сурс­­тармен қамтамасыз ет­пей, қыз­мет­тің сапалы көрсетілуін талап ету қисынсыз», дейді. 

Денсаулық саласына реформа жүр­гізу әлеуметтік-экономикалық тұрғы­дағы проб­ле­маның қаншалықты қиын түйін екен­дігін айқындады. «Өзін-өзі еңбекпен қам­ти­ды» дейтін 2,7 млн адамның еш салық төлеместен жұ­мыс атқарушылармен бір­дей әлеу­меттік игіліктерді пайдалану мүм­­­кін­дігі барлығы көрінді. Алайда өзін өзі ең­бе­кпен қамтушы азаматтарға тие­сілі про­б­лемалар да жеткілікті. Мем­ле­кет ал­­дында салық төлейтіндердің қата­рын­­да жоқ болғанымен, зейнетақы қор­­­­лары­на қаражат жинақтамаған олар ке­йін зейнет жасына жеткенде әлеу­меттік ең аз қорғалған топқа айна­латыны аян. Күн­де­лікті күнкөрісі үшін жалдамалы жұ­мыс­қа жегіліп, жүк тасып, дүкендер мен базар­ларда сату­шы, мейрамхана, асха­на­лар­да ыдыс жуу­шы, даяшы болып жүр­ген қан­шама адам бар десеңізші. Жұ­мыс беру­ші­лерге олармен келісімшарт жасау тиімсіз. Жұ­мыс күнінің аяғында ғана күн­де­лікті келі­сіл­ген сомасын беріп, арзан күш ретінде пай­даланғанын жөн санайды. Мә­се­л­ен, көп­теген құрылыс компаниялары құ­ры­лыс­­шы­лар­ды келісімшартсыз жұмыс­қа қа­был­­дап, аяғында ақшаларын төлемей кете­­ті­ні де жасы­рын емес. Ал осы іспетті өзін-өзі жұ­мыс­­пен қамтушылардың проб­ле­масы­на мем­­ле­кет­тік деңгейде мән берілуіне ден­сау­лық сақтау саласына жасалатын реформа себін тигізді. 

Сөз жоқ, медициналық қызметтер сапа­­сы­ның жақсаруы, пациенттердің жо­ғ­ары технологияға негізделген қымбат опера­цияларды қор есебінен жасатуы, дәрі-дәрмектің қолжетімді болуы, жақсы клиникада емделуге жол ашылуы халыққа өте маңызды. Бұл үшін МӘМС жүйесінің енгізілуі де заман талабы екені айқын. Егер барлық жұмыс беру­ші заңды айналып өтпей, маусымдық немесе уақытша келісімшарт жасасып, әлеуметтік төлем түрлерімен салықты дер кезінде аударып тұрса, мәселенің оң шешім табатыны, одан барлық тараптың ұтатыны анық. 

Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»