Кәсіптік оқытудың түйткілдері

Бүгінде республикада 700-ден аса техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы мен 40-қа жуық филиалы жұмыс істейді. Онда 500 мыңнан аса студент білім алады. Биыл сапалы кадрлар даяр­лау мақсатында кәсіптік білім беру ұйымдары үшін тірек ресурстық орта­лығы міндетін атқаратын 10 жетекші техноло­гиялық колледж құру қолға алынды. Оқу-ағарту министрлігі Техникалық және кәсіптік білім департаментінің деректеріне сәйкес, кәсіптік-техника­лық білім беру жүйесін трансформация­лау бойынша кешенді жұмыс жүріп жатыр. Бәсекеге қабілетті мамандар даярлау мақсатында колледждердің материал­дық-техникалық базасын жабдықтау, педагогтердің біліктілігін арттыру уақыт талабынан туындап отыр.

Мемлекеттік тапсырыс көлемін ұлғайту, білім беру бағдарламаларына үздік халықаралық тәжірибелерді енгізу, кәсіби шеберлік чемпионаттарын өткізу, дуалды оқыту жүйесін дамыту және бизнес құрылымдары, инвесторларды тарту да назарда тұр.

Техникалық және кәсіптік білім беру саласының сарап­шысы Ернат Жүнісов Президенттің тапсырмасына орай жарияланған Жұмысшы мамандықтары жылын барынша тиімді пайдалану қажет екенін айтады. Сарапшының пікірінше, бірін­шіден, колледждердің инфра­құрылымын жақсарту қажет. Өйт­кені басым көпшілігінің жағдайы сын көтермейді. Отыз жылдан бергі аралықта көңіл бөлінбегендері де баршылық. Соңғы бес жылда ғана колледж­дер­дің 30 пайызына жуығы материалдық-техникалық талап­тар­ға сай жабдықтала бастады. Бұл мәселені мемлекет тарапынан, сондай-ақ инвестиция тарту арқылы іске асыруға болады. 2022 жылы еліміздегі колледждерге академиялық дербестік берілді. Осыған орай колледждер жұмыс берушілермен бірлесіп, білім беру бағдарламаларының мазмұны мен оқу мерзімдерін айқындауға тиіс болатын.

– Бірақ колледждердің көп­ші­лігі өздеріне берілген ака­демиялық еркіндікті толық­қан­ды пайдаланбады. Өйткені жұ­мыс берушілердің талабын орындау үшін материалдық базасы жеткілікті болуы қажет. Осыдан бірнеше жыл бұрын дуалды оқыту жүйесі енді. Ол да қосымша мүмкіндік ретінде ғана қолданылып, оқу үрдісінің ажырамас бөлігіне айнала алмады. Бұл үшін сабақтың 60 пайызы кәсіпорында, 40%-ы ғана оқу орындарында өтуге тиіс болатын. Мұндай жағдайда ма­териалдық базасы жеткіліксіз болғанымен, студенттер заманауи жабдықталған кәсіпорындарда тәжірибеден өтіп, біліктілігін арттыра алатын еді. Алдағы уақыт­та дуалды оқытуды дамытып, тү­лектердің бірден өндіріске жұмысқа кірісіп кетуіне жағдай жасай аламыз. Бастысы, жұмыс берушілермен ынтымақтастықты жандандыру қажет, – дейді Е.Жүнісов.

Тиісті министрлік тарапынан техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысының көлемі 60 мың орынға ұлғайып, геология, машина жасау, энергетика, ІТ, металлургия, көлік және тағы да басқа техникалық мамандықтар бо­йынша көбейе­тін­дігі айтылды. Осыған орай, былтыр мемлекеттік тапсырыспен қамту 80 пайызға жетіп, биыл 100 пайызға жеткізу көз­деліп отыр. Сонымен қатар жұ­мыс берушілермен бірлесіп, кәсіп­тік стандарттар мен мемле­кеттік жалпыға міндетті білім беру және «WorldSkills» стан­дарттарының талаптарын ескере отырып, 8 мыңға жуық білім беру бағдарламасы әзірленбек. Биыл колледждер мен жұмыс берушілер 2 мыңнан астам білім беру бағдарламасын әзірлеп, өндірістік базада 2 мың педагог тағылымдамадан өтуге тиіс.

Осы орайда Ернат Ғапуұлы мем­лекеттік тапсырысты міндет­теу қажеттігін алға тартты. Сұра­ныс кәсіпорындар тарапынан болғанымен, студент оқуды бітіргеннен кейін кәсіпорындар өндірістегі өзгерістерді, басқа да себептерді желеу етіп түлектерді жұмысқа алмайтын жағдайлар кездеседі. Өндірістегі жұмыстың ауыр­лығынан, жалақының аз­ды­ғынан да түлектердің ол жұ­­мыс­қа барғысы келмеуі мүмкін. Қазіргі кезде қарап отыр­сақ, құ­рылыс саласы, ауыл­шаруа­шы­­лығы мезгілдік жұмыс­тарға тәуелді. Жұмыс барысы авто­мат­тандырылмаған. Мұны­мен қоса, аспаз, шаштараз, кө­лік жөндеу орындарындағы меха­­ник, дәнекерлеуші сияқты жұмыс­­тар­ға күнбе-күн келісімді еңбек­ақы төленетіндіктен, әлеу­мет­­тік жарна тұрақты аударылмайды. Осындай бірқатар себептерге сәйкес, түлектердің жұ­мысқа орналасу көрсеткіші 65-68 пайызды құрап отыр. Егер де жастардың келешегін ойлайтын болсақ, кәсіпорындарды мақсатты мемлекеттік жұмысқа орна­ластыруға міндеттеу қа­жет. Сонда ғана өндіріске қа­жетті кадрларды дайындап, кәсіпорындар колледждермен оқу бағдарламасын, тәжірибеден өткізуді бірлесіп жүйелейтін болады.

Колледждердегі негізгі білім тәжірибеге бағытталған. Бүгінде елімізде балабақшадан бастап жоғарғы оқу орнына дейін жан басына қаржыландыру жүйесі іске асып келеді.

«Осы жүйеде ең төменгі қар­жыландыру көзі колледждерге тиесілі. Яғни, жылына жан басына шаққандағы көрсеткіш 450 мың теңгені құрайды. Оқыту­шы­лардың еңбекақысы мен ком­муналдық төлемдерден қал­ғаны студенттердің қажетті дағды алуы­на жетпейді. Яғни студенттің тәжірибеден өтуіне қаражат қарас­­­­тырылмаған. Биыл осы ба­ғыт­­та жұмыстар жүріп жатыр», деді ол.

Соңғы 10 жылда еліміздегі кол­леджер «WorldSkills» қоз­ға­лы­сына белсенді қатысып келеді. Жетістіктері де аз емес. Ал сту­денттердің білімі мен білік­тілігін бағалауға мүмкіндік беретін, кәсіби шеберлікті анық­тайтын халықаралық чемпионат­тың қатысушыларға қоятын талаптары, өз жүйесі бар.

«WorldSkills жүйесінде демонстрациялық емтихандар студенттердің біліктілігін баға­лау­ға мүмкіндік береді. Мұн­дай емти­хандарды еліміздегі кол­ледждердің 50 пайызы қол­данып та жүр. Бірақ ескере кететін жайт, демонстрациялық ем­тихандар қосымша шығынды қа­жет етеді. «WorldSkills» жү­йе­сіне сәйкес, колледжде оқып жатқан болашақ кәсіп ие­сі­­нің өз мамандығы бойынша игер­ген дағдысы бағаланады. Ал студент дипломдық жұмысында қандай да бір бұйым жасайтын болса, оған қосалқы заттар қажет. Бірақ көптеген колледж­дерде демонстрациялық емтихан өткізуге қаражат мүмкін­ші­лігі жоқ. Мұндай қадам­дар­дың студентке үлкен моти­вация беретінін, таңдаған кә­сібін меңгеруде өз-өзіне деген талабының да кү­шейе­ті­нін бас­шы­лыққа ала отырып, сапалы кадр­лар даярлауда осы мәсе­лені де ескеретін кез келді» дейді сарапшы.

Жоғарыдағы деректерден аңғар­­ғанымыз, оқу бағдар­ла­ма­­ларын қайта қарастыру да уақыт күттірмейді. Оқу тәсілін, яғни түлектеріміз кез келген сала­да табысқа жетіп, бәсекеге қабі­летті болуына ықпал ететін дағдылар оқу үрдісіне аса қажет. Ернат Ғапуұлы атап өткендей, әлемдік экономикалық форум болашақтың мамандықтарын анықтап, нақты трендте болатын, сұранысқа ие дағдыларды жария етті. Оның ішінде креативті, аналитикалық ойлау, үлкен дерек­терді сараптау, жасанды интел­лект сияқты уақытпен бірге жылдам дамып жатқан жаңа заман дағдылары колледждер бағ­дар­ламасына біртіндеп енуге тиіс. Мұнымен қоса студенттер оқу орнынан кәсіпкерлік дағды­­­лар­ды да меңгеріп шығатын болса, кәсібі нәсібіне айналдырып, экономиканың дамуына барынша үлес қосатыны анық.

АЛМАТЫ