Жарық пен жылу жүйесі қашан жақсарады?

Жыл сайын жаз маусымына ауыз­суға қатысты айқай ере келе­тін өңірде биыл жарықтың оқыс жалп етіп сөнуі, яғни электр энергиясын­да іркілістің орын алу жағдайы қайталанды. Аптап ыстықта тұрмыстық техникалық жабдықтардың жұмыс істемей қалуы, апат салдарынан кейбі­реулерінің бұзылып, істен шығуы тұрғындардың ренішін туын­датты. Орын алған оқиғаға орай Маңғыс­тау облысының әкімі Нұрдәулет Қилыбай Маңғыстау өңірлік электртораптық компаниясы (МӨЭК) АҚ кешенінде орналасқан жылу электр стансасына барып, апаттық жағдайды жою жөнінде кеңес өткізді.

Мәселе қайдан, қалай туындап тұр? Бір ғана себеп – ауызсуы жоқ, яғни табиғи ағынды сулары жоқ Маңғыстауда су да, тоқ та, жылу да МӨЭК-тің мойнында. Ал 30–40 жыл бойы жөндеу көрмей, «қаққанда қанын, сыққанда сөлін алып» мігірсіз қысы-жазы аяу­сыз «тепкесін» аталған кешен мен кешендегі жабдықтар барынша тозған. Оның үстіне сауат­ты, кәсіби маман да тапшы. Тозу мен маман жеткіліксізді­гі­­нің үстіне, өзімізде өндірілмей­тін­дігі салдарынан, қажетті құрал-жабдықтардың сырттан сатып алынатыны тағы бар. Демек жағдай күрделі. Бұл жағдайға қалай жеттік? Ашығын айтқанда, бүгінде халық биліктен көріп, билік­тегілер бірінен-бірі көре­­тін мәселеге биліктегілер кінәлі. Әр жылдардағы еліміздің энергетика министрлігінің, Маңғыстау, Атырау облыстарының, Ақтау қаласының тізгінін ұстағандар бұдан бірнеше жыл бұрын мәселеге назар аударып, алдын алғанда бүгінгі апаттар болмайтын, Маңғыстау­дың жүрегі деп жүрген МӨЭК-тің халі мұншалықты мүшкіл күйге түспейтін еді. Салғырттықтың салдарын халық енді тартып отыр. Бірақ биліктегілер тарапынан осы мәселеге қатысты аса қапылған қамданыс байқалмайды – сол баяғы ұзын арқан, кең тұсау, Маңғыстауда жазда да, қыста да біт­пейтін мәселеге еті өліп кеткен тәрізді.

Жалпы, өңірде жарыққа қатысты қызметке сапалы деген жоғары бағаны ешкім бере алмайды. Сөйте тұра жарық, тоқ баға­сы барынша жоғары, уақыт өткен са­йын көтеріліп келеді. Көрші Атырау, Ақтөбе облыс­тарынан 4–5 есеге қымбат ақы ­тө­­леп, сапалы қызмет ала алмайтын Маң­­­ғыс­тау тұрғындарының өкпе-реніші орынды.

Мысалы, Ақтауда соңғы апта ішінде жабдықтардың тозуы салдарынан үшінші энергоблок екі рет қатарынан істен шығып, нәтижесінде Ақтауда электр қуатын өнді­руде уақытша іркіліс орын алды, өндіріс сек­торында уақытша шектеулер енгізілді. Кейін күрделі жөндеуден шыққан екінші энергоблок сынақ режімінде іске қосылды.

«МӨЭК» АҚ бас директоры Кеңес Орақовтың айтуынша, қазіргі таңда станса электр жүйесіне жалпы 357 МВт береді. Үшінші энергоблоктегі ақауға байланысты ТЭС-2 толық жүкте­меде жұмыс істеген.

– Энергоблоктің температурасын 160 градусқа дейін төмендетпей, құрылғыны ашып, техникалық тексеру жүргізу мүм­кін емес. Бұл үдеріс 2–3 күнге дейін созылады. Бүгінде үшінші энергоблок суыту кезеңінде. Қа­зіргі уақытта екінші энергоблок күрделі жөндеуден шығып, сынақ режімінде іске қосылды, ол да толық қуатта жұмыс істей бас­тайды. Нәтижесінде, өндіріс секторындағы шектеулер жойылады, – деді К.Орақов.

Тозуға қатысты мұндай жағ­дайлар бұрын да болған, бүгін де бар, болашақта да болады. Әбден сілікпесін шығарып тоздыр­май, қадағалауға болмады ма екен деген өкініш әр маңғыстаулықтың көкейінде тұр.

Аймақ басшысы Нұрдәулет Қилы­байдың айтуынша, МӨЭК-тің үш энерго­блогін толықтай жаңғырту жоспары бар. Қазіргі таңда жобалық-сметалық құжат­тама әзірленіп жатыр.

– Ақтау қаласындағы электр желіле­рінің 66%-ы жерасты жүйесінде орна­ласқан, көпшілігі кеңестік кезеңде салын­ған. Жалпы ұзындығы 75 шақырымға жуық желі күрделі жөндеуді қажет етеді. Бұл бағытта нақты шаралар қабылданып жатыр. Қажетті материалдарды сатып алуға жергілікті бюджеттен қаражат бөлінді. Арнайы кабельдер мен сымдар негі­­зінен шетелден жеткізіледі. ­ Бұл белгілі бір уақытты қажет ете­ді. Деген­мен материалдар жет­кізі­ле салысымен, жұ­мысқа бірден кірісеміз, – деді Н.Қилы­бай.

Маңғыстау облысында, әсіресе облыс орталығы Ақтау қаласы мен оған көрші аудандарда халық саны жылдан-жылға артып келеді. Тұрғын үй құрылысы бірнеше жылдардан бері қызып-ақ тұр. Ақтауға көшіп келушілер саны азаяр емес. Оның үстіне туристік ба­ғытты дамытып, туристік орта­лыққа айналамыз деген өңірде нағыз қажетті су, жарық, жылуға қа­тысты мәселелерді шешу дәл қазір­гі шаршап-шалдыққан, тозып-тоқыраған МӨЭК-ке едәуір күш.

Осы орайда Маңғыстау облысында салынатын, қуаттылығы 160 МВт болатын бу-газ қон­дырғысы көңілге сәл үміт береді. Жақында Маңғыстау облы­сының басшылығы Қытайдың CHDOI компаниясының вице-президенті Чжоу Цинкемен кездесіп, Маңғыстау атом энер­гетикалық комбинаты мен Қы­тайдың «Huadian Kazakhstan Energy» компаниясының бір­лескен «Ақтау энергетикалық компаниясы» кәсіпорны аясында қуат­тылығы 160 МВт болатын бу-газ қондырғысын салу жобасын талқылады. Заманауи электр стансасы газ турбиналық, бу тур­биналық екі бөліктен тұрады. Жобаны іске қосу өңірдің электр энергиясына деген өсіп жатқан сұранысты қанағаттандырып, жоспарлы жөндеу жұмыстары кезінде МӨЭК қуатын үздіксіз қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жобаға жергілікті әкімдік те, қытайлық компания да ынта танытып отыр. Әкімдік қызметкер­лері жоба стратегиялық маңызға ие, аймақтың энергетикалық қауіпсіздігін нығайтып, әлеу­меттік-экономикалық дамуы­на тың серпін береді деп білсе, қытайлық компания өкілдері жобаны сәтті жүзеге асыру үшін барлық күш-жігерін жұмсауға да­йын, сондай-ақ жергілікті ресурстар мен жұмыс күшін барынша пайдалануға ниетті екендіктерін айтып сендірді. Құрылыс жұмыстары аяқталған соң станса толығымен МӨЭК-тің басқаруына өтеді. Бұл МӨЭК-ке қосымша күш, тұрғындарға жаңа бір тыныс. Алайда қазірде нысан құрылысына қажетті жер учаскесі бөлініп, жұмыстары енді бас­талып жатқан жоба әзірге жақсы сөз, тәтті қиял күйінде, нәти­­жесін уақыт көрсетеді.

Маңғыстау даласындағы азы­наған жел мен шыжғырған күн­нің ыстығы «жасыл энергетика» ретінде пай­далануға сұранып тұр, бірақ біз барды жарата алмай, белгісіз аралықта теңселіп жүрміз. Жел мен күн аймақтың мәселесін толықтай, түбегейлі шешпегенмен ішінара, МӨЭК толық жөнделгенге дейінгі аралықта кең көлемде қолдануға болатын байлық, оны тұтынуға қажеттілік бар, құнт болса МӨЭК жұмысын біраз жеңілдетіп, кәсіпорын мойнындағы ауыртпалықты бөлі­сетін құрылғы болары анық. Ел­дің көңілінде «МӨЭК-ті мандыта алмай, қауіпсіз, көл-көсір «жасыл сутегі» арқылы алынатын та­биғи энергияны пайдалана алмай, қызыл сөзді қыздырып, бос жүре бермесек еді» деген де алаң­даушылық бар.

Маңғыстау облысы