Биыл егемен еліміздің Конституциясына 30 жыл толып отыр. Бүгін осы мерейлі датаға орай өткен халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің саяси-құқықтық дамуын қорытындылап, алдағы бағыт-бағдарымызды айқындап берді.
Мемлекет басшысы атап өткендей, 1995 жылы қабылданған Конституция, шын мәнінде, Тәуелсіздігіміздің төлқұжаты болды. Халқымыздың бірлігіне негізделген Ата заң арқылы біз елдігімізді күшейтіп, егемендігімізді нығайттық.
Алайда жаңа технологиялық, экономикалық және геосаяси жағдайлар тың ережелерді талап ететіні белгілі. Осыған байланысты 30 жыл ішінде Конституцияға 6 рет түзетулер енгіздік. Соның ішінде еліміздің саяси-құқықтық жүйесіндегі жаңа кезеңге жол ашқан ең басты реформа 2022 жылы жасалды.
Азаматтардың қатысуымен енгізілген сол түзетулер Ата заңдағы «Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық» деген баптың іс жүзіндегі нақты көрінісі болды. Сол арқылы халықтың Конституцияға сенімі нығая түсті.
Аталған реформаның нәтижесінде еліміздің саяси жүйесінде «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидаты орнықты. Президенттің бір рет қана 7 жылдық мерзімге сайлану тәртібі енгізіліп, оның туыстарына мемлекеттік қызметте лауазым иеленуге тыйым салынды. Осылайша, отбасылық билікке Конституциямен тосқауыл қойылды.
Мәжіліс және мәслихат сайлаулары жаңа аралас жүйе арқылы өткізіліп, өкілді билікке әртүрлі көзқарастағы саяси күштер мен азаматтар келді. Сондай-ақ түрлі саяси партиялар Парламенттен орын алды. Әкімдерді сайлау институты да жүйелі түрде қалыптасып келеді.
Шын мәнінде, 2022 жылғы референдумнан кейін азаматтарымыз ел өміріне қажетті шешімдерді қабылдау үдерісіне белсенді қатысатын болды. Бұл демократияның озық үлгісі екені сөзсіз.
Жалпы, кейінгі жылдарда қолға алынған шаралар қоғамда заң мен тәртіпті басты қағидаға айналдыруды көздейді. Өйткені заң үстемдігі – әділетті қоғамның негізі. Президент қазіргі таңда бұл қағидат сөз жүзінде емес, іс жүзінде жүзеге асырылып жатқанына айрықша назар аударды. Осы ретте Конституциялық сот құрылуын ерекше атап өткен жөн. Екі жарым жылда бұл органның қарауына 11 мыңнан аса өтініш келіп түскен. Бұл халықтың жаңадан енгізілген конституциялық бақылау институтына сенімі жоғары екенін көрсетеді.
Сонымен қатар прокуратура мен сот жүйесінде түбегейлі жаңғыру жүріп жатыр. Соның нәтижесінде соттардың әділеттілігі артып, азаматтардың пайдасына шешілетін істер 60 пайызға жетті. Кассациялық соттар құрылып, сот шешімдеріне шағымдану мүмкіндігі кеңейді. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл конституциялық мәртебе алды және ол Конституциялық сотқа жүгіну құқығына ие болды.
Конституциялық реформа аясында болашақ ұрпақтың әл-ауқаты мен білімін қамтамасыз ету мәселесі де мемлекет саясатының басым бағыты екеніне ерекше мән берілді. Соның аясында «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы әзірленіп, сол арқылы инвестициялық табыстың жартысы әр баланың есепшотына жіберілетін болды. Жастардың еркін білім алуы, интернетке қолжетімділігі және әлеммен ашық байланысы да – мемлекеттің прогрессивті бағыты екенін атап өткен жөн.
Осы ретте Мемлекет басшысы жастарды заңға бағынатын, әділетті, адал ұрпақ ретінде тәрбиелеу ісіне айрықша тоқталды. Президент аталған іс ата-ана, мектеп және мемлекеттің ортақ міндеті екенін айтып, бұл бағытта жүйелі қадамдар қажеттігіне назар аударды.
Аталған ауқымды жаңғыртулардың бәрі Әділетті, Таза, Қауіпсіз әрі Қуатты Қазақстан құруды көздейді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бұл ұлттық идеология екенін айтты. Әр қазақстандық осы идеологияға табан тіреп әрекет етсе, көздеген мақсатымызға қол жеткізетініміз анық.
Сондай-ақ Мемлекет басшысы қолданыстағы Конституцияның орасан зор әлеуеті маңызды заңдар мен арнайы жоспарлар қабылдау арқылы іске асырылып жатқанын тілге тиек етті. Бұл ретте адам саудасына және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы нормалар ерекше мәнге ие.
Геосаяси тұрақсыздық белең алып, технология көз ілеспес жылдамдықпен дамып жатқан кезеңде заңнаманы ұдайы жаңғыртудың маңызы зор. Сондықтан Парламент, оның ішінде Сенат Конституцияның жасампаз күшін жетілдіру жолындағы жұмысын жалғастыра береді.
Ата Заң – халқымыздың ортақ құндылықтарының, бірлігінің және болашағының кепілі. Сондай-ақ Конституция – азаматтық жауапкершілік пен қоғамдық келісімнің негізі. Сондықтан оны құрметтеу – әр азаматтың борышы. Алдағы уақытта қазіргі Конституциямыз Әділетті Қазақстанның берік тұғыры ретінде елді түбегейлі жаңғыртуға қызмет ете береді деп сенеміз.
Мәулен ӘШІМБАЕВ,
Сенат төрағасы