Жасылы деп отырғанымыз, қоңырқай қауызы аршылған қарақұмықтың тап-таза түрі. Өскеменде өндірілетін бұл өнім көбіне шетелге шығарылады. Статистика бойынша Шығыс Қазақстан қарақұмық өсіруден республикада 4-орында тұр. Былтыр өңірде 7 мың гектардан астам жерге қарақұмық егілсе, биыл егіс көлемі тарылған. Алайда өнім мөлшері кеміген жоқ.
Орташа түсім – гектарынан 20 центнер
Сұранысқа ие бұл қандай өнім деген қызығушылықпен қарақұмықты қауызынан аршитын алпауыт «Green Food» цехқа арнайы барғанбыз. Күздің күнгі қарбаласта жұмысшылардың мұрнына су жетпей жүр. Алқаптан жиналған дәнді дақыл алдымен осындағы қамбаға жеткізіледі. Мұнда дән кептіріліп, уақытша сақталады. Температура мен ылғалдылықты мамандар қатаң бақылауда ұстайды. Содан кейін ғана қарақұмық дәні қоңырқай қауызынан аршылып, бірнеше сатылы технологиядан өтеді. Ол жұмысты өз ісінің әккі маманы, бас технолог Ақжол Сабидолдин монитор арқылы қадағалап отырады.
– Қарақұмықтың бір ерекшелігі, төменгі бөлігінен бастап піседі. Сабағының астыңғы жағында дәндері толық пісіп тұрғанда, жоғарғы бөлігі енді-енді гүлдейді. Төменгі дәндер төгіліп кетпес үшін дер кезінде ору қажет. Бұл негізінен, жылуды сүйетін дақыл. Сондықтан шаруалар оны мамырдың соңында ғана себеді. Жапырақтары қурап болған соң бастырылады. Осылайша, сапалы өнім алады. Орташа түсім – гектарынан 20 центнер шамасында. Кейде 25-30 центнерге дейін жетуі мүмкін. Ол үшін жүйелі түрде тыңайтқыш қолдану керек. Мәселен, биыл сұйық азот берілгендіктен, әр гектардан қосымша 5 центнер өнім алынды. Егер карбамид қосылса, одан да жоғары нәтиже береді, – дейді кәсіпорын қызметкері Ақжол Сабидолдин.
Өнім 19 рет тазаланады
Жаңа технология бойынша салынған зауыттағы жұмыс жалғыз осы монитор арқылы қадағаланады. Технологиясына тоқталсақ, қарақұмықты тазарту жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады. Әуелі алқаптан орып әкеледі. Қамбада әбден кептірілген соң тазартылады. Ең соңына қарай арнайы аппарат қарақұмықты шаң-тозаңнан арылтып, тұтынуға дайындайды. Ал фотосепаратор деген құрылғы өнімді сұрыптайды. Ішіндегі кетіп қалған қоқыстарды 360 камерасы арқылы көріп, үрлеп жіберіп отырады. Іріктелген қарақұмықтың қабығын аршу үшін «вальцедек» дейтұғын құрылғыға түседі. Автоматты бұл аппарат өнімді аршып шығарады. Алайда мұнымен іс бітпейді. 45 градусқа көлбеу тұрған аппаратта тағы екі рет тазаланады. Санап отырсақ, 19 рет тазалаудан өтеді екен. Бұдан соң жасыл қарақұмықты еш қайнатусыз-ақ жей беруге болады. Адам ағзасына пайдасы ұшан-теңіз өнімді әсіресе, Жапония елі тұтынады. Дәрігер мамандар да жасыл қарақұмықтың денсаулыққа пайдасын айтады.
– Қоңыр қарақұмықтан айырмашылығы – құрамында минералдар мен дәрумендер көбірек сақталған. Құрамындағы клетчатка және антиоксидант ас қорытуға қатысса, минералдар мен дәрумендер ағзаның саулығына оң әсерін тигізеді. Күнделікті өмірде 30-50 гр жасыл қарақұмықты пайдалануға болады. Негізінен, оны артық салмағы барлар тұтынса, тез нәтиже береді. Қант диабетінде, ішек микрофлорасын қалыпқа келтіруде, ішек моторикасын жақсарту үшін тұтынса, таптырмас дақыл, – дейді гастроэнтеролог дәрігер Данагүл Есмұханбет.
Сапаға айрықша мән беріледі
Айтқандай, өңделген қарақұмық зертханада бірнеше рет тексеруден де өткізіледі. Алдыңызға түсетін ас үшін ондаған маман, ондаған адам еңбектенеді. Оның үстіне, қарақұмықтың жасылы – таптырмас тағам.
– Шетелге жіберілетін қарақұмық жармасынан 50 грамм алып, зертханада сапасын тексереміз. Ертеңгі күні тұтынушы тарапынан ешқандай сұрақ туындамас үшін бұл жұмысқа аса жауапкершілікпен қараймыз. Алдымен ылғалдылық пен құрамындағы бөгде қоспалар тексеріледі. Сөйтіп, сапасы анықталады, – дейді зертхана қызметкері Аяулым Ахметқалиева.
Жүк тиеген вагондар Орталық Азияға жол тартады
Байқасақ, қатаң бақылаудан өткен өнім ғана экспортқа жөнелтіледі. Зертханада әр дәннің сапасы сыналатындай көрінді. Ылғалдылығы мен табиғи салмағынан бастап, зиянкестерге дейін анықталады. Ең бастысы, өнімнен қалдық қалмайды. Ең таза жармалары бөбектер үшін ботқа жасауға жөнелтілсе, қалдықтарын мал бордақылау шаруашылықтарына өткізеді. Ал сұрыпталғаны экспортқа шығады. Қызметкерлердің айтуынша, кәсіпорын іргесінде тізіліп тұрған вагондар Орталық Азияға жол тартады.
– 68 тонна қарақұмық тиеп қойдық. Сақталу ұзақтығы 20 ай десек, біздің қоймада 1 аптадан артық тұрмайды. Тапсырыс көп. Қоймада 250 тоннаға жуық қарақұмық қапталған, – дейді жүк көтергіш машинаның тізгініндегі Талғат Әбішев.
Өскемендегі бірегей бұл зауыт 2020 жылдан бері жұмыс істейді. Қазір 21 қызметкер бар. Негізгі бағыт – экспорт. Өнім Балтық жағалауындағы елдерге, Жапонияға, Азия елдеріне жіберіледі. Айына 1 440 тонна қарақұмық өңдеуден өтеді. Биылдан бастап отандық нарыққа да шыға бастаған. Алдағы уақытта шағын қаптамадағы өнімді көбейтіп, ішкі сұранысты қамтамасыз етуді жоспарлап отыр.
Шығыс Қазақстан облысы