Орталық сайлау комиссиясының жанындағы Мүгедектігі бар азаматтардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс тобының кезекті отырысы өтті. Жиында түрлі деңгейдегі сайлауларда үдерісті барынша инклюзивті әрі қолжетімді ету мәселесі қаралды.
Отырысқа ОСК төрағасы Нұрлан Әбдіров, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова, ЕҚЫҰ-ның Астанадағы бағдарламалар офисінің басшысы, елші Алексей Рогов, «Шырақ» мүгедектігі бар әйелдер ассоциациясы» қоғамдық бірлестігінің, Сенат жанындағы инклюзия жөніндегі кеңес төрағасы Ләззат Қалтаева, өңірлердегі мүгедектігі бар азаматтар қоғамдық бірлестіктерінің өкілдері де қатысты.
Басқосуда алғаш болып сөз алған Нұрлан Әбдіров инклюзивтілік пен тең құқықты қамтамасыз ету – мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі екенін тілге тиек етіп, мүгедектігі бар азаматтардың дауыс беруі үшін қандай жағдай жасалып жатқанын айтты.
– Сайлау кезінде басты назар аударылатын санаттың бірі – мүгедектігі бар азаматтар. Бүгінде елімізде осындай 700 мыңға жуық отандасымыз бар. Олардың көпшілігі сайлау учаскелеріне өз мүмкіндігін пайдалана отырып, келе алады. Алайда көру немесе жүріп-тұру мүмкіндігі шектеулі азаматтар да бар. Мұндай сайлаушылар үшін үйде дауыс беру мүмкіндігі қарастырылған. Бірақ кей азаматтар мұны ерекше саяси сәт деп қабылдап, өз таңдауын сайлау учаскесіне барып жасағысы келеді. Осы орайда қажетті жағдай жасалып жатыр. Мәселен, сайлау учаскесіне жету үшін инватакси қызметін пайдалана алады. Арбадағы азаматтарға арнайы құралдар, пандустар және көтергіштер орнатылады. Аумақта арнайы бұрыштар дайындалып, ақпараттық материалдар көз деңгейінде орналастырылады. Ал көзі көрмейтін азаматтар үшін Брайль шрифтімен жасалған трафареттер, аудио-нұсқаулықтар, үлкейткіштер және басқа да құралдар ұсынылады. Жалпы, бірлескен нәтижелі әріптестіктің арқасында біз қолжетімді және инклюзивті сайлау жүйесін қалыптастыру жолында жүйелі түрде ілгерілеп келеміз, – дейді ОСК төрағасы.
Жиында видео арқылы Ақтөбе облысындағы аумақтық сайлау комиссиясының қанатқақты жобалар аясында жүргізіп жатқан жұмысы көрсетілді. Онда мамандар мүмкіндігі шектеулі азаматтардың сайлау үдерісіне кедергісіз қатысуын қамтамасыз етуде жоғарыда аталған мүмкіндікті қалай қолданатынын егжей-тегжейлі түсіндірген.
Сондай-ақ отырыста Орталық сайлау комиссиясы мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі ынтымақтастық туралы келісімге қосымша ретінде Жол картасын бекітті. Құжат ведомствоаралық өзара іс-қимылды жүйелі түрде дамытуға және мүгедек азаматтардың сайлауға тең қатысуына жағдай жасауға бағытталған. Оны әзірлеу барысында жұмыс тобының мүшелерінен және аумақтық сайлау комиссияларынан келіп түскен 200-ден аса ұсыныс пен пікір ескерілген.
– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен 2025–2030 жылдарға арналған инклюзивтік саясат тұжырымдамасы қабылданды. Тұжырымдама аясында мүгедектігі бар азаматтардың қоғамдық-саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ету үшін арнайы шаралар бекітілді. Бес жылға әзірленген Жол картасы сайлау үдерісінің қолжетімділігі мен жаңа технологияларды енгізу саласында нақты бағыттарды айқындайды. Оның іске асырылуы тұрақты инклюзивті тәжірибелерге көшуге мүмкіндік береді. Жаңашылдықтың бірі – сайлау учаскелерінің қолжетімділігіне қатысты inva.gov.kz порталын кезең-кезеңімен цифрландыру. Әр азамат физикалық немесе өзге де шектеулеріне қарамастан ел өміріне белсене қатысуға тең құқылы. Сайлау үдерісінің қолжетімділігін қамтамасыз ету – бұл тек техникалық жағдайларды жасау мәселесі емес, мүгедектігі бар адамдардың азаматтық ұстанымына құрмет көрсетудің, олардың дауыс беру және ел болашағына ықпал ету құқықтарын танудың айқын көрінісі, – дейді Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова.
Күн тәртібіндегі екінші мәселе – сайлау ұйымдастырушылары үшін мүгедектігі бар азаматтардың сайлау құқықтары мен қажеттіліктеріне арналған бейнекурсты талқылауға бағытталды. Бейнекурсты Астанадағы ЕҚЫҰ Бағдарламалар офисі мен «Шырақ» мүгедектігі бар әйелдер ассоциациясы» қоғамдық бірлестігі бірге әзірлеген.
– Офис мандатына сәйкес инклюзивті сайлау құқықтарына арналған оқу курсын ұсынамыз. Бұл – Қазақстандағы 10 мыңнан астам сайлау комиссиясына барлық азаматтың сайлау үдерісіне тең және кемсітусіз қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Курс комиссиялардың кәсібилігін арттырады және қоғамның сайлауға деген сенімін нығайтады, – дейді Алексей Рогов.
«Шырақ» мүгедектігі бар әйелдер ассоциациясы» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Ләззат Қалтаева бейнекурс сайлау комиссиялары қызметкерлеріне арналған тәжірибелік көмекші екенін айтты. Онда сайлау учаскелерін жабдықтау, мүгедектігі бар сайлаушылармен қарым-қатынас жасау кезінде әдеп нормаларын сақтау, сондай-ақ дауыс беру орындарын жабдықтауға қойылатын қолданыстағы нормативтік талаптар мен стандарттар жөніндегі қажетті ақпараттар бар.
Жұмыс тобының отырысы гибридті, яғни онлайн және офлайн форматта өтті.