Бұл – халықтың ана тілін қастерлеуінің көрінісі дерсіз. Кәрістердің тілге деген құрметі жайдан-жай емес. Жапония отары кезінде кәріс тілін қолдануға мүлдем тыйым салынған, балалар мектепте жапонша оқуға мәжбүр болған көрінеді. Алайда халық тілді жасырын үйретіп, үй ішінде ана тілінде сөйлесу арқылы сақтап қалған. Сол кездегі қысым тілге деген сүйіспеншілікті әлсіретпей, қайта күшейтіп жібергені анық байқалады. Хангыл – бүгінде тек әліпби ғана емес, ұлттық намыстың рәмізі іспетті.
Бұл елге дүниенің әр түкпірінен он мыңдаған еңбек мигранты келеді. Алғашында олар тек қарапайым егістікте, зауытта, құрылыс алаңында немесе асханада жұмыс істейді. Бірақ көп ұзамай кәріс тілін үйреніп, лауазымын көтере алады. Өйткені бұл жерде табыс пен мансаптың кілті – мемлекеттік тілді меңгеру. Бұлай деуімізге дүкенде кездесіп қалған қазақ қызының сөзі түрткі болды. 33 жастағы Әнел Ақмола облысында туып, Астанада өскен. Елордадағы мейрамханада аспаз болып біршама уақыт бірге жұмыс істеген, кейін Кореяға көшкен әріптесі шақырыпты. Үш айдан бері Кенджу қаласында қонақүй аспазы болып еңбек етіп жүр. Ол бізге аз уақыттың ішінде кәріс тілінің әліпбиін меңгеріп, күнделікті жиі қолданылатын сөздердің біразын жаттап алғанын, қазір жазуды үйреніп жүргенін айтты. Себебі Әнелдің айтуынша, мұнда кәріс тілін білмесең, қиындау, жергілікті жұрт тек ана тілінде сөйлейді. Олардың тілін білсең, қызметте өрлей бересің, кәсібің де дөңгелене түседі. Қазір қолына 2 млн вон шамасында (теңгеге шаққанда 800 мың теңге) алып жүрген отандасымыз кәріс тілін жетілдіріп, қызметін де, соған сай табысын да одан әрі жоғарлатқысы келеді. Яғни Кореяда мемлекеттік тілді білуге сұраныс та, қажеттілік те бар.
Біз Кореядағы ұлттық туризм ұйымының қызметкері, Сани гидтен «Сіздің ұлт отарлауды, қаншама соғысты, қуғын-сүргінді көрсе де қалай ана тілін ұмытпаған?» деп сұрадық. Оның жауабынан ұққанымыз, мұның артында мемлекет саясаты тұр. Кореяда барлық заң, мемлекеттік құжат, ресми отырыс, үкімет пен әскер жұмысы кәріс тілінде жүргізіледі. Бизнес те солай: ірі корпорациялар да, шағын кәсіпорындар да ең алдымен ана тілінде жұмыс істейді. Шетелдік компаниялар Кореяға келсе, міндетті түрде өнімін хангылға бейімдеуге міндетті. Демек, тілге деген құрмет халықтың жүрегінде ғана емес, мемлекеттік жүйеде де берік орныққан. Тілдің мәртебесін заңмен, білім жүйесімен қорғаған. Отарсыздандыру жұмысын дәл сол оқу жүйесін өз ұлтының тіліне жаппай көшіруден бастаған. Қазір қарасаңыз, Кореяда тіл – ұлттық қауіпсіздіктің, тәуелсіздіктің тірегі. Кәрістерде тіл – жай қарым-қатынас құралы емес, ата-бабадан аманат, ұлттың рухы, елдің ең мықты қорғаны, білім арқылы өркениетке жеткізетін жол. Сондықтан да олар ана тілін ешқашан басқа тілдің көлеңкесінде қалдырмайды.
Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы: «Біз әуелі елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастауымыз керек», деген еді. Алаш қайраткерінің осы ойы кәрістерде іс жүзінде көрініс тапқан. Өйткені оларда балабақша, мектеп, колледж, университетте негізгі оқыту тіл – кәріс тілі. Әрине, әлемдік үрдіске айналған ағылшын тілін шет тілі ретінде меңгеруге мұнда да басымдық беріледі. Бірақ отарлаушы елдің тілінде оқытпайды, кезінде билегенімен, бүгінде шет мемлекет саналатын тілде оқытуға мектеп, балабақша яки колледж ашпаған. Ұлттық статистика бюросының соңғы (2023–2024 оқу жылы) дерегіне сүйенсек, Қазақстанда 4 032 қазақ тілді, 2 038 аралас тілді, 1 152 орыс тілді мектеп бар. Соның ішінде ең күрделі мәселеге айналып отырғаны – кезінде отарлау саясатының жемісі болған аралас тілді оқу ошақтары. Өйткені мұндай мектептерде оқушылардың 45 минуттан бөлек барлық уақытта орыс тілінде шүлдірлейтінін тәжірибе көрсетіп отыр. Жақында Алматыдағы «Келешек мектебінің» оқыту тіліне байланысты дауда ата-аналар ашына айтқандай, аралас тілде оқытатын мектептерде тәрбие жұмысы, жиналыс, маңызды хабарлама мемлекеттік тілде жүргізілмейді. Осыған орай аралас тілді мектептерді де іс жүзінде әбден сыналған «кеңестік мұра» деуге болады. Айтпақшы, мектептің мемлекеттік тілде болмауына басқа емес, санасы әбден отарланған, қағынан жерінген, ұлты ғана «қазақ» азаматтар үлес қосып жүр. «Өзіңе өзің берік бол, көршіңді ұры тұтпа!» деп осындайда айтқан шығар бабаларымыз...
