
Марат Қарабаев Батыс пен Шығыс арасындағы жүк айналымы 216 млн тонна, ал Солтүстік-Оңтүстік бойынша 206 млн тоннаны құрағанын атап өтті. Мұндағы ақша айналымы 1 трлн доллардан асқан.
– Аталған жүк көлемінің 93%-дан астамы су көлігімен, 4%-ы теміржолмен тасымалданады. Біздің негізгі жұмыстарымыз осы жүк айналымының белгілі бір бөлігін Қазақстан арқылы өтуін қамтамасыз ете отырып, елдің транзиттік әлеуетін толық игеруге бағытталған. Ол үшін ел аумағында 13 халықаралық дәліз жұмыс істеп тұр, оның бесеуі теміржол және сегізі автомобиль жолдарына тиесілі. Осы бағыттар арқылы былтыр 32 млн тонна транзиттік жүк тасымалданды. Биылғы өсу қарқыны 6%-ды көрсетіп отыр. Бұл ретте біздің міндетіміз – 2030 жылға қарай тасымалдау көлемін 74 млн тоннаға жеткізіп, 2,3 есеге арттыру, – деді Көлік министрі.
Бұл ретте министр жүк жөнелтуші және қабылдаушы елдер тасымал бағыттарын барынша диверсификациялауға тырысып жатқанын жасырмады. Бұл дегеніміз – Қазақстан аумағынан тыс баламалы бағыттардың қалыптасуына әкеліп соғатын үдеріс. Расында слайдтан ұққанымыз, онда көрсетілген Қазақстанды айналып өтетін негізгі 6 бағыт алдағы уақытта еліміздің көлік-логистикалық әлеуетіне нұқсан келтіруі ғажап емес.
– Сондықтан осындай тәуекелдерге әрқашан талдау жасап, отандық транзит дәліздерінің тартымдылығын арттыру қажет. Ол үшін тиісті шараларды қабылдап жатырмыз. Айталық, қазір қарқынды дамып келе жатқан 2 өзекті транзиттік дәліз бар. Біріншісі – Транскаспий халықаралық көлік бағыты. Оның бүгінгі өткізу қабілеті 6 млн тоннаны құрайды. Дәліздегі тасымал көлемі кейінгі 4 жылда 800 мың тоннадан 4,1 млн тоннаға дейін көбейіп 5 есеге артты. Алдағы мақсатымыз – маршруттың қуаттылығын таяу арада 10 млн тоннаға дейін жеткізу, – деді М.Қарабаев.
Ал екіншісі өзекті дәліз ретінде Солтүстік-Оңтүстік халықаралық көлік дәлізін атады.
– Дәстүрлі логистикалық жүйелердің өзгеруіне байланысты бұл бағыт орасан зор әлеуетке ие. Жүк көлемінің негізгі үлесі Ресейде қалыптасып, Парсы шығанағындағы елдерге тасымалдауға арналған. Жалпы өткізу қабілеті жылына 10 млн тоннаны құрайды.
Маршруттың әлеуетін одан әрі арттыру мақсатында Ресей, Түрікменстан және Иран елдерімен дәлізді синхронды дамытудың Жол картасы бекітілді. Атқарылып жатқан іс-шаралар бағыттың өткізу қабілетін 2 есеге өсіріп, жылына 20 млн тоннаға дейін жеткізуді көздейді, – деді Көлік министрі.
Сала басшысы жоғарыда аталған дәліздердің дамуында Ақтау және Құрық теңіз порттарының инфрақұрылымы маңызды рөл атқаратынын атап өтті. Министрлік алдағы 3 жылдың ішінде Ақтау портының контейнер өңдеу қабілетін 140 мыңнан 550 мың контейнерге дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр екен.
Өз баяндамасында министр М.Қарабаев негізгі мәселелердің бірі ретінде отандық флоттың жетіспеушілігіне тоқталды. Бүгінде Құрық – Алят бағытында тек әзербайжандық паромдар жұмыс істейді. Министр қазірдің өзінде біздің елге ең кемінде 7 кеме қажеттігін айтты. Оның өндірісін қалыптастыру үшін түркиялық «YDA» және «ASFAT» компаниялары Құрық портының жанында арнайы зауыт құрылысын жоспарлап отырған көрінеді. Бірақ нақты іс-шаралары туралы ақпарат жоқ.
Сондай-ақ отандық дәліздерге жүк ағындарын тарту үшін ішкі терминалдармен қатар, шетелдердің жүк жинақталатын аумақтарында сыртқы терминалдар да қалыптастырылып жатқанын атап өтті. Ал шетел аумағында терминалдарды қалыптастыру мәселесімен бүгінде «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы айналысып жатқаны белгілі. Бұл компанияның ішкі логистикада да түйіні тарқамаған өзекті мәселелері бар екенін ескерсек, бұл шаруа министрлікке оңайға соқпайын деп тұр. Ол үшін алдымен жеткілікті локомотив паркін жасақтауымыз қажет. Қазіргі уақытта парктің қуаты – 1 мың 807 бірлік. Ал мұның 61%-ы тозған.
Одан кейінгі үлкен мәселелердің бірі ретінде министр Марат Қарабаев тозу деңгейі 57%-ды құрап отырған магистралды теміржол желісін жаңғырту қажеттігін айтып өтіп, транзиттік әлеуетте автокөлікпен тасымалдаудың жылдан-жылға еселеп өсіп келе жатқанына тоқталды. Өткен жылы транзит 40%-ға, ал импорт/экспорт 20%-ға артқан.
Баяндама соңында депутаттар Көлік министрін сұрақтың астына алды. Көтерілген мәселенің көбі әуе тасымалына қатысты өрбіді. Айтпақшы, Мәжілістегі Үкімет сағатына «Эйр Астана» әуе компаниясының бас атқарушы директоры Питер Фостер алғаш рет қатысты. Кейбір өткір сұрақтар Фостер мырзаға да тікелей бағытталды.
Алдымен депутат Еділ Жаңбыршин «Эйр Астананы» билет бағасын сәт сайын қымбаттатып, оған шағымданған жолаушыларды мүлдем елемейтінін, қызмет көрсету сапасының төмендігін жеткізді. Яғни компания рейс уақыты жақындаған сайын билет бағасын бірден көтеріп жібереді. Ал депутат ұшу уақыты таяған сайын билет бағасы арзандауы керектігін алға тартты. Депутат сөйлеп отырғанда Питер Фостердің күліп отырғаны оның ашулануына түрткі болды.
– Билетті тезірек өткізу керек қой. Бұлар керісінше жұмыс істейді. «Эйр Астананың» мәселесін дұрыстап майшаммен қарау керек. Тек «Эйр Астана» емес, бүкіл әуе компаниясы қайтаратын ақшаны, өтемақыны алуды жеңілдетіңіздер. Олар өтініш жазуды өте қиын қылып қойған. Көрінген адам кіре алмайды. Тек компьютерді білетін, соңында ерінбей жүретін адам ғана оны қайтара алады. Министрлік осыны қолға алуы тиіс, – деді депутат.
Одан кейін де сөз алған Мәжіліс депутаттары «Эйр Астана» әуе компаниясының монополиясын тоқтатуды талап етті.
– Біз сапалы әуе қызметін пайдалана алмай отырғандықтан тұтынушылардың құқығы бұзылып жатыр. Одан қалса, ұшақтар кешігеді, рейстерді үзе салады. Бірақ бұл үшін аталған компанияда ешқандай жауапкершілік жоқ. «Ашық аспан» режімін қостық деп министр жаңа өз баяндамасында айтты. Оны Батыс Қазақстанда да қосты. Бірақ БҚО-ға тек «Эйр Астана» мен «Fly Arystan» ғана қатынайды. Ал «Scat» та, «Qazaq air» де ол жерге кіре алмайды. «Turkish air» қосылуға мүдделі екенін білдіріп, Астанадан Орал арқылы Ыстанбұлға ұшатын рейсті қосуға ниет танытты. Билет бағасы әлдеқайда арзан болар еді. Мұны да шеше алмадық. «Эйр Астананың» монополиялық жағдайын қашан және қалай шешеміз? – деп сұрады министрден депутат Абзал Құспан.
М.Қарабаев «Ашық аспан» режімін шетелдік компанияға қазір беруге дайын екенін жеткізді.
– «Ашық аспан» жағынан бірде-бір компанияға тосқауыл қойып отырған жоқпыз. Қаласа, әрине, ұшады. Ұшақтардың кешігуіне келсек, соңғы 10 айда 76 мың рейс орындалды. Әлемде әуе сапарларының тұрақтылығы деген болады. Сонда 23 пайызы кешігіп, 77 пайызы уақтылы ұшқан. Дәл осындай индикатор басқа елдерде, АҚШ-та да, Еуропа елдерінде де 77 пайыз шамасында. Биыл бірнеше әуежайда ұшу-қону жолағын жөндеуден өткіздік. Астана, Алматы, Шымкенттегі әуежайда да жөндеу жұмыстары жүргізілді. Оның бәрі әсер етті ғой, – дейді министр.
Министр сондай-ақ осы жазда нөсер жауын мен бұршақтан соң 10 ұшақ бірден айналымнан шығып қалғанын айтты.
Депутат Мұрат Әбенов сөзін «Эйр Астана» басшысы Питер Фостерге бағыттап, не себепті лоукостердің бағасы қымбат екенін сұрап, осыны реттеу керектігіне тоқталды.
Талқылау барысында депутат Аманжол Әлтай цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министрі Ростислав Коняшкинке «Сергек» камераларынан түсетін қаражаттың қайда кетіп жатқаны туралы сұрақ қойды.
– Айыппұлдардан түскен қаражаттың бәрі де бюджетке түседі. Шарттар әр өңірде мемлекет-жекешелік әріптестіктің қалай орнатылғанына байланысты. Демек ол шарттарды әкімдіктер камераларды орнатып, инвестицияны қайтару, операциялық шығындарды өтеу бойынша конкурс негізінде жасаған, – деді Р.Коняшкин.
Дегенмен вице-министрдің бірсыдырғы жауабына көңілі толмаған А.Әлтай нақты цифрлармен жауап беруін талап еткенімен Р.Коняшкин алдыңғы жауабын тағы қайталап, қажет болса жазбаша жауап беретінін айтып, қысқа қайырды.