Қазақ өзін ықылым замандардан бері «қазақ» деп атаған. Ежелден қарым-қатынас жасаған, аралас-құралас болған алыс-жақын елдерге де солай танылған. Сондықтан ресми құжаттарда «киргиз», «киргиз-кайсак» деп жаңылыс жазылған замандарда көзі ашық, көкірегі ояу, жұртын азаттыққа бастаған ұлт зиялылары (Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы, Е.Бұйрин, т.б.) бұл қателікті түзету қажеттігіне назар аударған. Қажырлы әрекеттен кейін әділет орнап, мақсат жүзеге асты. Бұл ретте С.Сейфуллин, С.Қожанұлы, С.Сәдуақасұлы, С.Меңдешұлы, Ж.Мыңбайұлы, Н.Нұрмақұлы секілді мемлекет қайраткерлерінің еңбегі ерекше.
Бірақ саяси жағынан шешімін тапқан мәселе тіл тұрғысынан туындаған қолайсыздыққа душар қылды. Нақты айтқанда, орыс тілінде «қазақ» сөзі – «казак», ал «Қазақстан» атауы «Казакстан» деп жазылып, тек 1936 жылы Қазақстан Үкіметінің қаулысымен «казах», «Казахстан» деп өзгертілді. Біздіңше, республикамыздың ағылшын тіліндегі Kazakhstan атауы ана тіліміз емес, басқа тілдегі нұсқасы арқылы қалыптасқан болса керек. Бұл Kazakh сөзіне де қатысты.
Ұлттық тәуелсіздігін алып, халықаралық қауымдастыққа мүше болғалы бері еліміздің сыртқы байланысында ағылшын тілінің маңызы артты. Осы орайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2016 жылғы 2 қараша күні Twitter (қазіргі X) әлеуметтік желісіндегі жеке парақшасында: «В английский версии QAZAQSTAN более точно отражает суть нашего государства, нежели KAZAKHSTAN. – Ағылшын тілінде QAZAQSTAN еліміздің ұлттық негізін дұрыс көрсетпек», деп жазғаны ойға оралады. Әрі қарай 2017 жылдың 30 тамызындағы жазбасында: «Мемлекетіміздің аты белгілі телеарнада QAZAQSTAN деп жазылатын болды. Сәтті іс. Лайым болғай», деген ізгі тілегін білдіріпті. Бүгінде республикамыздың бас басылымының аты EGEMEN QAZAQSTAN деп жазылатыны сол бастаманың жалғасы деп ойлаймыз.
Әлемдік тәжірибеге жүгінсек, кейінгі уақытта бірқатар мемлекет өздерінің ағылшын тіліндегі атауларына өзгеріс енгізген. Мысалы, бауырлас түрік халқы республикасының аты ағылшын тілінде бұрынғыдай TURKEY емес, енді өз тіліндегі атауға сәйкес TURKIYE деп жазылатын болды. HOLLAND аталып келген мемлекет ресми түрде NETHERLANDS болып өзгерді. Алысқа бармай-ақ, көрші Ресей Федерациясы құрамындағы ЯКУТИЯ ресми түрде САХА РЕСПУБЛИКАСЫ, ал ТУВА болса ТЫВА РЕСПУБЛИКАСЫ атанды.
Ағылшын тіліне жүйрік қазақ жастары қазір өз есімдеріндегі «қ» дыбысын «kh» арқылы емес, «q» арқылы таңбалап жүр: Қасым – Qasym, Қайрат – Qairat, Қымбат – Qymbat, т.б. Ағылшын тілі – сөздердің жазылуы мен айтылуында айырмашылықтар болғанымен, өте бай және икемді тіл. Мәселен, онда басқа тілден енген сөздерді сол түпнұсқадағы қалпында дыбыстап пайдалану тәжірибесі бар.
Қорыта айтқанда, Президент Қ.Тоқаев жазғандай, «еліміздің ұлттық негізін дұрыс көрсетпек» үшін тәуелсіз мемлекетіміздің аты ағылшын тілінде QAZAQSTAN болып жазылса, Қазақстанның мәртебесін арттыра түсетін игілікті қадам болар еді деген пікірдеміз.
Амантай ШӘРІП,
ҰҒА академигі
