Зейнолла Байжасаров Қорғаныс Халық комиссары К.Ворошиловқа арнайы хат жазып, 1939 жылдың күзінде Қызыл армия қатарына шақырылды. Екінші дүниежүзілік соғысты сержант атағымен қарсы алды. Оның алғашқы жауынгерлік міндеті – атқыш-жылдам бомбалаушы радио операторы қызметі болды. Соғыстың алғашқы күндерінде сержант Байжасаров жауынгерлік ұшулар жасап, алға жылжып келе жатқан фашистік әскерлердің колонналарын бомбалады. Алайда соғыста Зейнолланың әуеде ғана емес, жерде де соғысуына тура келді.
1941 жылдың жазындағы қатал шайқастарда ол қызмет еткен бөлімдер үлкен шығынға ұшырады. Сержант Байжасаров жаяу әскер бөлімшесі қатарында жауды жайратуды жалғастырды. 1941 жылдың аяғында ол Мәскеуді қорғауға қатысты. Сол шайқастарда көрсеткен ерлігі үшін ол алғашқы жауынгерлік наградасы – «Батылдық үшін» медалімен, сондай-ақ «Мәскеуді қорғағаны үшін» медалімен марапатталды. Бұл марапаттар оның жеке ерлігінің алғашқы дәлелі болды.
Оның әскери жолының ерекше эпизоды – Батыс майданының арнайы жасағындағы қызмет. 1941-1942 жылдың қысында, жау Мәскеуге қарай ұмтылған кезде Байжасаров өз еркімен жау тылына терең рейдтер жасау мақсатында құрылған арнайы отрядқа қабылданды. Жауынгерлерге парашютпен секіру, коммуникациядағы диверсия, барлау және жауға кенеттен соққы беру үйретілді. Бұл Қызыл армияның арнайы күштерінің алғашқы отрядтары еді. Дәл осындай диверсиялық мектепте (9903 әскери бөлім) әйгілі партизан Зоя Космодемьянская арнайы тапсырмаларға дайындалғаны кездейсоқ емес. Қазақ перзентінің аты аңызға айналған Зоямен бірдей дайындықтан өткені оның тәуекел мен жауапкершілік деңгейінің жоғары екенін бағамдауға болады. Байжасаров өмір сүру және барлау мектебінен өтіп, майдан шебінен тыс қауіпті тапсырмаларды орындауға қатысты: көпірлер мен жолдарды бұзды. Бұл ерекше мақсат тәжірибесі оны қатайтып, ең төтенше жағдайларда батыл және өздігінен әрекет етуге үйретті.
Мәскеу маңындағы неміс әскерлері жеңілгеннен кейін Қызыл Армия шабуылға шықты. Байжасаров майдан шебінде бірнеше құраманы ауыстырды. Ол жеті майданда шайқасты: Орталық, Батыс, Калинин, Сталинград, Воронеж, 1-Украин және 1-Беларусь. Шын мәнінде, оның жауынгерлік жолы барлық негізгі соғыс майданын қамтыды. 1942 жылдың жазы. Батыс майданының ерекше мақсаттағы отрядының үздік жауынгерлерінің қатарында Зейнолла офицерлік курстарға жіберіліп, кейін атқыштар бөлімдерінің құрамында шайқасты. 1942 жылы шілдеде Юхновтың жанында (Мәскеудің батысында) қорғаныс шайқастары басталды. Біздің кейіпкеріміз кіші лейтенант шенінде 116-атқыштар дивизиясының 656-атқыштар полкінің взводын басқарды. Шайқастың бірінде Шахово ауылында оның взводы жау басып алған елді мекенге бірінші болып кірді. Көшедегі шайқаста кіші лейтенант Байжасаров жеке батылдықтың үлгісін көрсетті, жаудың бес сарбазының көзін жойды. Бұл шайқас ауыр болды. Алайда Зейнолла басқаратын взвод берілген бұйрықты орындады. Сол кезеңдегі марапаттау парағында «жолдас Байжасаров батырлық пен батылдық танытты – Шахово ауылына бірінші болып кіріп, бес неміс басқыншысын жеке өзі жойды» деп жазылған. Осы ерлігі үшін оған «Қызыл Жұлдыз» ордені берілді. (оны I дәрежелі «Отан соғысы» орденіне ұсынылғанымен, марапаттау комиссиясы «Қызыл Жұлдыз» орденін беруге шешім қабылдапты.) Қалай болғанда да, жас офицер үшін бұл алғашқы жауынгерлік орден болды. Шайқас кезінде жолдастарының өмірін сақтап қалды, операцияның сәттілігі қамтамасыз етілді.
Юхнов маңындағы шайқастан кейін Зейнолла Байжасаров қызмет еткен 116-дивизия оңтүстікке қарай Сталинградқа көшірілді. Осы уақытқа дейін Зейнолла атқыштар ротасының командиріне дейін көтерілді. Сталинград шайқасының отты қазанында ол тағы да алдыңғы қатарда шайқасты.
1942 жылдың қазан айының соңы, Сталинградтың солтүстік-батыс шеті. Оның ротасына 110 белгісі бар биіктікте жаудың күшті ДЗОТ-ын (ұзақ мерзімді атыс нүктесі) иемденуге бұйрық берілді. Түнде лейтенант Байжасаровтың басшылығымен жауынгерлер бекініске жасырын кіріп, тез гранаталарды лақтырып, ДЗОТ-ты басып алды. Таңертең тапсырма орындалды, маңызды биіктік кеңес әскерлерінің бақылауына өтті. Бірақ Зейнолла кеудесінен ауыр жарақат алып, иығының сүйегі сынған еді. Рота да үлкен шығынға ұшырады: бүкіл ротадан тек төрт сарбаз тірі қалды. Олар да жарақат алды. Жараланғанына қарамастан Байжасаров санаулы жауынгерімен бірге ДЗОТ-ты ұстап тұрып, жаудың шабуылына қарсы тойтарыс берді. Лейтенант Байжасаров қансыраса да, шепті жауға бермеді. Ол егер фашистер ДЗОТ-қа басып кірсе, қолындағы гранатасымен жаумен бірге өзін-өзі жарып жіберуге шешім қабылдаған-ды. Тек түнде оларға қосымша күш жетті. Ес-түссіз күйінде қаруласастарының көмегімен Зейнолла майдан даласынан шығарылды.
Ол «Сталинградты қорғағаны үшін» лайықты медалін алды. Бірақ одан да маңыздысы, ол және оның сарбаздары Еділ бойында жасаған табандылыгы арқылы жалпы Жеңіске үлес қосты. Кейін Байжасаровтың өзі: «Менің Сталинград шайқасына қатысуым осылай аяқталды», - дейді.
Зейнолла Байжасаров Калининдегі, содан кейін Ульяновскідегі ауруханаларда емделіп, күрделі сауықтыру кезеңінен өтті. 1943 жылдың көктемінде ол майданға аттанды. Әуелі Воронеж майданына жіберіліп, сол жылдың жазында Курск маңындағы неміс танк әскерінің шабуылына тойтарыс беруге кіріседі.
З.Байжасаров атақты Курск шайқасына генерал П.С. Рыбалко басқарған аты аңызға айналған 3-гвардиялық танк армиясының құрамында қатысады. Сол шайқастардың ортасында танк корпусының командирі генерал-майор М.Зинковичтің армия генералы Рыбалко үшін барлық бұйрықтарын шифрлауды Байжасаровқа жеке сеніп тапсырылды. Онда Прохоров өрісі мен шексіз даладағы шайқастың отты құйынында ол тағы да өзінің батылдығын көрсетеді. Кеңес әскері шабуылға көшкеннен кейін, Байжасаров қаруластарымен бірге Украина жерін басқыншылардан босатады, қалалар мен ауылдарды азат етеді. Осы шайқастардағы ерлігі үшін Зейнолла Сүлейменұлы тағы бір «Батылдық үшін» медалімен марапатталды. Бұл – ерекше қаһармандық белгісі деген сөз.
1944 жылға қарай майдан Батысқа қарай жылжыды. Курск доғасы мен Украинаның сол бөлігі азат етілгеннен кейін Кеңес әскерлері Польша шегіне жетті. Осы кезеңде Зейнолла Байжасаров кезекті жараланғаннан кейін тағы да танк бөлімдерінің құрамында болды. Оның жан-жақты дағдылары әсер етті: радио операторының тәжірибесі, мобильді топтарда әрекет ету қабілеті. Ол батальонның байланыс бастығы қызметіне жіберілді. Осылайша оның аты аңызға айналған «Революциялық Моңғолия» 44-гвардиялық танк бригадасында қызмет етуі басталды. Бұл байланыс ерекше болды: Бердичевтің 44-гвардиялық танк бригадасы сол кездегі кеңестік Қарулы күштер тарихындағы ең әйгілі, ең орденді бригада болды. Оның туында «Ленин», «Қызыл Ту», «Суворов», «Кутузов», «Богдан Хмельницкий», «Қызыл Жұлдыз» ордендері, сондай-ақ одақтас Моңғол Халық Республикасының наградалары, «Сухе-батор» ордені және «Жауынгерлік Қызыл Ту» жарқырады. Бригадаға «Революциялық Моңғолия» құрметті атауы берілгені бекер емес. Мұндай даңқты бөлімде байланыс бастығы ретінде қызмет ету, үлкен мәртебе және үлкен жауапкершілік. Байжасаров танкистермен бірге бүкіл Польшаны жүріп өтті. 1944 жылдың жазында 1-Украин майданының әскерлері Висла өзенін басып алып, поляк жеріндегі Сандомир көпіріне шықты. Осы ауыр шайқастарда Зейнолла Сүлейменұлы бригада қолбасшылығының бөлімшелермен үздіксіз байланысын қамтамасыз етті, ал байланыссыз танктік рейдті жүзеге асыру мүмкін емес. Ол поляк қалаларын азат етуге қатысты. Украинаны азат етудің соңғы кезеңінде және поляк науқанында жауынгерлік міндеттерді тамаша орындағаны үшін Байжасаров II дәрежелі «Отан соғысы» орденімен марапатталды.
1945 жылдың басында 1-Беларусь майданының құрамында Зейнолла Байжасаров қызмет еткен гвардиялық танк бригадасы Висло-Одер операциясы кезінде батысқа қарай жылжыды. Танктер Берлинге қарай ұмтылып, жол бойындағы қалаларды жаудан босатты. 1945 жылдың қаңтарында кеңес әскерлері Польша астанасы Варшаваны азат етті. Зейнолла Сүлейменұлы бұл күнді жауынгерлік сапта қарсы алып, «Варшаваны азат еткені үшін» медалімен марапатталды. Ол Еуропаның жартысын соғыс жолдарымен жүріп өтті деп айтуға болады.
1945 жылдың көктемінде Берлин операциясына 44-гвардиялық танк бригадасы қатысты. Осы уақытқа дейін Байжасаров бригаданың байланыс бастығы қызметінде болды. Зейнолла тікелей радио байланысын және танк армиясының штабы мен майдан корпустары арасында шифрланған алмасуды қамтамасыз етті. Шын мәнінде, ол ең құпия бұйрықтарды жедел жеткізуге жауапты болды. Бұл сенім деңгейі отандасымыздың жоғары кәсібилігі мен сенімділігі жоғары екендігін көрсетеді.
1945 жылғы 9 мамырды «Революциялық Моңғолия» танк бригадасы Берлинде қарсы алды. Дәл сол жерде Зейнолла Байжасаров жеңілген Германияның астанасында жауынгерлік жолын аяқтады. Берлин операциясына қатысқаны үшін ол «Берлинді алғаны үшін» медалімен марапатталды. Бүкіл соғыстың нәтижесінде барлық жеңімпаз майдангерлер сияқты «Германияны жеңгені үшін» медалімен марапатталды. Соғыстың әр кезеңі Зейнолла Байжасаров үшін жауынгерлік орденмен немесе медальмен айқындалды: «Қызыл Жұлдыз» ордені, екі рет «Батылдық үшін» медалі, II дәрежелі «Отан соғысы» екі ордені, «Мәскеуді қорғағаны үшін», «Сталинградты қорғағаны үшін», «Варшаваны азат еткені үшін», «Берлинді алғаны үшін» медальдары... Зейнолла Сүлейменұлының жеңісіне қосқан жеке үлесінің ауқымы бойынша оны Халық батыры деп атауға болады.
1980 жылы Жеңістің 35 жылдығына орай Зейнолла Сүлейменұлына кеңес соғыс ардагерлері комитеті төралқасының атынан ерекше естелік медаль табысталды. Бұл медальға аңызға айналған тұлғалар қол қойды: екі рет Кеңес Одағының батыры, армия генералы П.И.Батов және әйгілі ұшқыш Алексей Маресьев – батылдықтың рәмізіне айналған аңыз адам. Жеті майданның кішіпейіл сарбазы Байжасаров үшін бұл естелік сыйлық оның есімдерін құрметпен айтқан адамдардан алған қаһармандық мойындаудың белгісі еді.
Соғыс аяқталып, Зейнолла Байжасаров еліне батыр кейпінде оралды. Енді ол күш-жігерін бейбіт өмірге, жұмысқа және отбасына арнады. Оның қасында жұбайы Күлзада (Роза) Мұсаханқызы Байжасарова болды. Әдетте әр мықты тұлғаның артында күшті тыл бар дейді емес пе. Роза Мұсаханқызы соғыс кезінде де, одан кейін де Зейнолланың сенімді тылы бола білді. Олар бірге ұзақ, берекелі өмір сүрді. Соғыстан кейінгі жылдары Зейнолла Сүлейменұлы өзінің тәжірибесін жастардың бойына сіңірді, ардагерлер ұйымында қызмет етіп, әрқашан қарапайымдылық пен жауапкершіліктің үлгісі бола білді.
Ол жұбайымен бірге төрт баласын еңбекқор және білімді нағыз азамат етіп тәрбиеледі. Олардың екеуі ғылым кандидаттары, біреуі университетте доцент болды. Екеуі өмірді Отанға қызмет етумен байланыстырды: біреуі подполковник шеніне дейін көтерілсе, екіншісі милиция генерал-майоры болды.
Зейнолла Байжасаровтың өмірбаянының әр беті – батылдық сабағы. Ол даңқ іздемеді, өзін батыр деп санамады. Ол жай ғана сарбаздың міндетін адал атқарды. Дәл осындай қарапайым сарбаздардың арқасында жеңіске жеттік. Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында Зейнолла Байжасаров пен оның сандаған қаруластарының өмірі ұрпақ үшін патриотизмнің айқын үлгісі болып қала береді.
Мұндай батырларды еске алу – біздің қасиетті міндетіміз. Бүгін Зейнолла Байжасаров туралы әңгіме бір майдангерге көрсетілген құрмет қана емес, бейбіт өмірдің қандай бағамен келгенін бәрімізге еске салады. Жас ұрпаққа соғыс туралы, майдангер батырлар туралы шындықты жеткізуіміз керек. Зейнолла Сүлейменұлының үлгісі жастарды Отанға қызмет етуге, қиындықты жеңе білуге, өз халқына пайдалы болуға ұмтылдырады.
Бүгін жеңімпаздар ұрпағына шын жүректен алғыс айтқым келеді. Зейнолла Байжасаров сияқты жауынгерлердің ерлігі ешқашан ұмытылмайды. Қанша жыл өтсе де, олар әрқашан Отанға жанқиярлық қызмет етудің озық үлгісі деңгейінде қала береді.
Аманжол ОРАЗБАЕВ,
заң ғылымдарының кандидаты, ҚР ҰҚК запастағы полковнигі,
«Әскери-патриоттық және іздестіру қозғалысы бірлестігі» РҚБ төрағасы
