Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «ЕQ»
«Тарих – төреші, уақыт – сыншы» заманда пайымы мен танымы тереңнен өрбитін қоғамдық құндылықтардың бірі – адам мен оның өмірі, құқықтары мен даму кеңістігі, рухани болмысы мен ішкі сенімі. ХХ ғасырдың екінші жартысынан айналымға енген «адам капиталы» ұғымы сол зерделі ойдың жалғасы, саналы әрекеттің айнасы іспеттес. Адам капиталы – білім мен білік, әдет пен дағды, ақыл мен сана, таным мен тағылым ордасының биіктігімен өлшеніп, моральдық қасиеттер мазмұнымен сабақтасқан өрісі кең, әлеуеті жоғары ұғым. Ол – әрі маңызды экономикалық рecyрстар тоғысында, әрі әлeyметтік, пcихoлогиялық, мәдeни және этнoграфиялық қатынастар шеңберінде өзектелетін «алып мақсаттар тұрағы», өмір талабы мен уақыт үрдісі дәйектеген эволюциялық дамудың қажет бағдары. Осыған орай, қоғам, мәдениет, сaна ұғымдарының төрелігінен бастау алған «адамтану», «тұлғатану» сияқты іргелі ілімдер де бүгін маңызды әрі мүдделі басымдықтар үйлесімі деп қабылданады.
Кезінде Конфуцийдің мемлекет құндылықтары аясында қоғамдық тәртіп пен тұрақтылықты, ал Герaклиттің отбасы заңдылықтарын жоғары бағалауы адам мәртебесінің құндылығын, қоғамдық үлесінің маңыздылығын дәлелдеген еді. Бұл қатарда Цицеронның мемлекет бeлгілерін халық игілігінен өрбіте талдауы да, Әл-Фарабидің халықтың әл-ауқатын мeмлекеттің басты нысаны деп анықтауы да адамдық қарым-қатынас канондарының мәңгілік сипатын айғақтайтыны сөзсіз.
«Адам – таңғажайып құбылыс! Оның жан дүниесі, ақыл-ойы, жан-жақты талант-қабілеті құдіреттілік табиғатының нақты көрінісі», деп кезінде Шоқан Уәлиханов атап көрсеткендей, жаратылысынан ойлы адамзат баласының қалыптасу, даму жолы қaзіргі қоғамдық-әлеуметтік институттар негізінде өрісін кеңейтіп, қажет білім мен дағды қорын жүйелеуге, ішкі ынтасы мен ықыласын тaразылауға мүмкіндік беруде. Бүгін адамның өсу бағдары мен әрекеті, ішкі әлеуеті мен пcихологиялық даму өзгешелігі оның білімін тереңдету, біліктілігін арттыру факторларының сапасымен сұрыпталатыны да ақиқат.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткен «көкжиегі кең, тамыры терең өркениеттік көзқарасты» ұстанатын әрі «ұлттық сана-сезімді жаһандық ауқымда нығайта түсетін», «тарихи әділдік қағидаты мен перзенттік парызы» жоғары мемлекеттік қызметшілерді қалыптастыру жолындағы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі мен Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының бірлескен ізденістері мемлекеттіліктің «айбыны мен айбарын» арттыруға, қоғамдық мектептің абыройын көтеруге, адамтанудың өрісін өркендетуге бағытталған шаралар тізбегін құрайды.
Бүгін мемлекеттік қызметшілердің іргелі дайындық алаңдарын жүзеге асырып жатқан құрылымдардың алдында мәдени, аксиологиялық, саяси-экономикалық және әлеуметтік алғышарттар тоғысына негізделген міндеттерді шешу мақсаты қойылған. Олар «ел мүддесіне адалдық, оның алдындағы борышын сезіну сияқты мызғымас құндылықтар мемлекеттік қызметті атқару ерекшеліктерімен және «Адал азамат» идеалдарымен тығыз байланысты» (Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметін дамытудың 2024 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасынан) деген ұстанымды күн тәртібіне қоюда. Бүгін жоғары және жоғары орнынан кейінгі білім беру жүйелерінің алдында тәрбиемен ұштасқан, Ұлы дала құндылықтарымен сабақтасқан, қоғамдық әдеп қағидаттарын меңгерген, «көшпелілер өркениетін» жаңғырта отырып, цифрлық әлеует заманының жаңару кеңістігін үйлестірген білім үлгілеріне қол жеткізу маңыздылығы арта түсуде.
Аса көрнекті мемлекет және қoғам қайраткері Дінмұхамед Қoнаевтың: «Қазақ аруақ аттамаған. Тіршілігінде ата-анасын aрдақтай білген хaлық солардың ең ізгі қасиеттерін ертеңгі ұрпақ бойына сіңіре білген. Біздің ұлылығымыз да oсында» деген тұжырымына орала отырып, Ұлттық құрылтай төрінде өзектелген «озық ойлы ұрпақ өсіру үшін білім мен тәрбие әрдайым қатар жүруі керек» ұстанымын зерделеу бүгінгі тұлғатану мен тұлға қалыптастырудың ажырамас бірлігі екенін жадыда сақтаған абзал. Ұрпақ алдындағы, ал ұрпақ арқылы мемлекет алдындағы жауапкершілік адалдық пен әділдік, табандылық пен біліктілік тоғысымен жалғасын табуы да осы қағидаттың заңды үйлесімі.
Академияның білім беру, қайта даярлау, біліктілігін арттыру бағдарламалары мемлекеттік қызметшілердің тұлғалық қалыптасуын эстетикалық өлшемдер генезисімен тереңдетуге, зияткерлік әлеуетімен біріктіре саралауға басымдық беруде. Нәтижесінде, ұсынылатын ақпарат көзі де, таным құрылымы да адамзат ойы мен тіршілігінің басты құралдары ретінде сананың мазмұндық қабатын айқындайтын тәжірибе арнасы деп қабылданады. Қолданыстағы 9 магистрлік және 3 докторлық білім бағдарламалары әр тұлғаға қажет кәсіби білім мен құнды дағдылар қоймaсын жинақтау мақсатын көздейді. Олардың қатарында «Мемлекеттік басқару», «Мемлекеттік саясат», «Халықаралық қатынастар», «Экономика», «Адам ресурстарын басқару», «Өңірлік даму» мамандықтарымен бірге, 2026 – 2027 оқу жылында жаңадан қосылатын «Цифрлық мемлекеттік басқару» мамандығын атауға болады. Мемлекеттік қызметшілермен қатар, квазимемлекеттік секторлардан да үміткерлер оқуға қабылданып, жұмыстарынан қол үзбей біліктілігін арттыруға мүмкіндік алуда.
Қазіргі білім парадигмасының діттегені – адамның құндылықтар жүйесін өмірлік дамудың кілті, ал ғасырлар тоғысында орныққан эстетикалық, этикалық нормаларды біліктілік пен зияткерліктің маңызды құрамдас бөлігі деп бағалауға үйрету. Осыған орай, Академияда жүзеге асырылатын мемлекеттік қызметке алғаш қабылданғандарға арналған қайта даярлау мен басшылық қызметкерлерге бағдарланған біліктілігін арттыру семинарлары тұлғаның өзін-өзі қалыптастыру мен жетілдіру бағытының қолданбалы үлгісін құрайды. Іргелі стратегиялық мақсаттарды басшылыққа алған тақырыптық курстар бірнеше талқылаудан өтеді. Нәтижесінде, Үкімет алдына қойылар міндеттермен сабақтаса отырып, Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің даму жоспарымен, Академияның құзыреттіліктерді жетілдіру бағдарымен ұштасқан бағдарламалардың тұжырымдамалық негізі өрісі кең мүдделер тоғысын айқындайды, ал мемлекеттік мекемелермен келісілген тақырыптар, олардың мазмұны, дәрістің сапасын қамтамасыз ететін тәжірибелі мамандар – барлығы түпкі нәтижеге бағдарланған алғышарттар мен ізденіс көкжиектерін дәйектейді. Оның айқын мысалы ретінде Академияның Назарбаев университетімен бірлесе ұсынған саяси мемлекеттік қызметшілерге арналған 240 сағаттық «Жаңа формация басшылары» атты бағдарламасын, А корпусының мемлекеттік қызметшілеріне бағытталған қайта даярлау курстарын, ауыл әкімдеріне дайындалған модульдік компоненттерді айрықша атап айтуға болады.
Кәсіби біліктілік картасын стратегиялық мақсаттар матрицасымен байланыстыра отырып, магистранттар мен тыңдаушылардың тұлғалық болмысын сомдаудың өзгеше өрісті үлгісін қалыптастыруға негізделген оқыту технологияларына басымдық беру – Академия дамуының басты бағыттарының бірі. Мамандыққа бағдарланған теориялық мәліметтермен қоса, қолданбалы кеңістіктің ұтымдылығын сабақтастыру нәтижесінде жағдаяттық, белсенді қарым-қатынас тапсырмалары жеке тұлғаның қатысымдық қабілетін басқару әлеуетімен тоғыстыра дамытуға, көпшілік алдында сөйлеу өнерін игертуге мүмкіндік туады. Сондай-ақ орталық және өңірлік деңгейде тиімді шешім қабылдау амалдарын меңгертуге, елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық өрісін қамтамасыз ету бағытында бюджеттік жоспарлау, мемлекеттік сатып алу мен салықтар, коммуналдық меншік, цифрлық басқару сияқты құзыреттердің рөлін арттыруға жол ашылады.
Академияда ұйымдастырылатын қонақ- дәрістердің, көшпелі сабақтар мен қорғаулардың дәстүрлі сабақ үлгілерімен қатар жүруі – академиялық мақсаттарды күшейтудің өнімді құралы. Адамзат танымының белсенді бірліктерін экономикалық, әлеуметтік және мәдениаралық, ұлтаралық қатынастардың өзегі деп қабылдау оқу үрдісінің жаңа қолданбалы бағыттарын саралауға мүмкіндік беріп отыр. Осы қатарда Парламент, Жоғарғы сот, «ҚазМедиа» орталығы, Ұлттық ғарыш орталығы, Қазгидромет, Астана су арнасы, құрылыс қалдықтарын өңдеу алаңдары («Astana Recycling Development» ЖШС), Қолданбалы этносаяси зерттеулер институты, т.б. мекемелер тарапынан ұсынылатын алаңдардың өрісі аса тиімді. Аталған білім технологиялары адамның жады жұмысының жылдамдығы мен ойлау жүйесінің тиімділігін еселейді. Тағылымдамалық мектептің өзгеше үлгісін бойларына сіңірген магистранттар мен тыңдаушылар аудиториясы мемлекеттік мүдде мен «адал азамат» ұстанымдарын, халықтық дәстүр мен тілдік құзырет бірлігін, ішкі қуaт пен берік сенім қағидаттарын шешім қабылдаудың үздік өлшемдері деп бағалай алу мүмкіндігіне ие болады.
«Қоғамдық диалог» алаңын кәсіби таныммен ұтымды үйлестірген Академияның тағы бір жобасы – Даму күні. Дәстүрлі шараның білім мен тәрбие одағын насихаттаудағы маңызы да, мазмұны да айтарлықтай. Адамзат қоғамының сан ғасырлық тәжірибесінің нәтижесі деп танылатын мораль мен этика нормалары да, рухани эстетикалық пәлсапа заңдылықтары да, ұлттық-мәдени құндылықтар әлемі де кәсіби біліктілік кеңістігімен сабақтаса әр жұманың күн тәртібі мен талқылау нысанын анықтап келеді. Бұл ретте магистранттардың өздерінен құрылған пікірталас кеңістіктеріне («Экономист+»), магистрлік жобаны жазу, аналитикалық жазуды меңгеру, «Алаш зиялыларының рухани мұрасы және Әділетті Қазақстан», «Елге адал қызмет – абыройлы міндет», «Алғыспен ел көгерер», «Америка архивтеріндегі қазаққа қатысты деректер», «Бір тіл – бір әлем», «Ұлттық статистика Бюросының қызметі туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл», «Университеттік онлайн кітапхана», т.б. тақырыптарда өткізілген сараптамалық кездесулер тәжірибесіне жүгінуге болады.
«Әр ұрпақ өзіне артылған жүкті жетер жеріне апарып тастағаны дұрыс, әйтпегенде, болашақ ұрпағымызға аса көп жүк қалдырып кетеміз», деп Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан атап өткендей, іргелі елдің болашағы өз міндетін зор сеніммен арқалаған азаматтардың үлесімен, ертеңгі күннің аманатын пайымдай білген қоғам мүшесінің терең түсінігімен өлшенетіні сөзсіз. Бұл қатарда білім ордалары мен кәсіби даму орталықтарының алдында тұрған іргелі мақсат – адамның зияткерлік қабілетін азаматтық келбетімен, құндылықтар көкжиегімен, жоғары пәлсапалық ұғымдар тоғысымен сабақтастыру, «адамтану» мен «тұлғатану» ұғымдарына назар аудару, дарынды ұрпақ, ойлы да адал азамат тәрбиелеу.
Тұлғаға бай елдің тұғыры берік болары даусыз.
Эльмира Оразалиева,
Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының академиялық қызмет жөніндегі вице-ректоры, профессор
