Соғыстың көзі тірі куәгерлері

Соғыс жылдары өңірден 140 мың­нан аса сарбаз май­данға аттанса, олар­дың жартысы ғана елге аман оралған. Солар­дың бірі – 18 жасында майдан­ға аттанған қазығұрттық Әкімбай Жұма­баев биыл 102 жасқа толып отыр. Сталинград түбіндегі кескілес­кен ұрысқа қатысып, барлаушылар тобында болған. Майданның алғы шебіне көмек қолы ретінде жіберіл­ген 122-атқыштар бригадасының құрамында Волга өзенін жүзіп өту барысында жаудың қарша борат­қан снарядтарының астында қалады. Талай тағдыр үзілген сол шайқаста Әкім­бай ақсақал ауыр жарақат алып, госпитальге жатқызылады. Елге 1943 жылы оралып, 40 жыл бойы табан аудармай туып-өскен Тұрбаттағы ауыл шаруашылығы саласында еңбек етеді. Соғыста көрсеткен жауынгерлік ерлігі үшін ІІ дәрежелі «Отан соғысы» орденімен, «Германияны жеңгені үшін» медалімен және бірнеше мере­келік медальмен марапатталған. Бүгін­де ақсақал 4 ұл, 2 қыз, 21 немере, 6 шөбе­ре, 2 шөпшегінің қызығын көріп отыр.

Ал осы аудандағы Сынтас ауылы­ның тумасы Анарбай Мырзахметов ақсақал биыл 99 жасқа келеді. Соғысқа 1944 жылы өз еркімен аттанған жа­у­ын­гер Семей қаласында бір айлық дайын­дық курсынан өткен соң Поль­шаның Варшава қаласына ба­рып, 1-Беларусь майданында болған. Украи­на майданындағы қиян-кескі шай­қастарға қатысқан. Польшаның Вар­шава қаласын, Германияның Магденбург, Бланкенбург, Берлин қалаларын азат ету әскери операция­ларына да қатысып, жауынгерлік шеберлігін көрсете білген. «Ерлігі үшін», «Берлинді алғаны үшін», «Гер­манияны жеңгені үшін» медальдарымен наградталған. Соғыс біткен соң Ресейдің Иванов қаласында әуе-десант әскерінде әскери борышын өтеп, 1950 жылдың қазан айында елге орала­ды. Ұзақ жылдар бойы «Жаңатұрмыс» ұжымшарында ферма меңгерушісі, жүргізуші болып еңбек еткен ардагер 3 ұл, 7 қыз өсіріп, 48 немере, 92 шөбере, 3 шөпшек сүйіп отыр. Жалпы, соғысқа Қазығұрт ауданынан 8 мыңға жуық сарбаз аттанып, көбі майдан даласында қаза тапқан. Ауданнан екі бірдей Кеңес Одағының батыры шықты. Бірі Сабыр Рахымов болса, екіншісі – Қарақозы Әбдалиев.

Ал Созақ ауданынан Екінші дү­ние­жүзілік соғысы жылдары 6 мың­ға жуық азамат майдан даласына ат­танған. Солардың аман-есен елге орал­ғандарынан бүгінде көзі тірісі – жалғыз Мырзахмет Жылысбаев. Биыл 99 жасқа келген Мырзахмет ақса­қал соғысқа аттанған кезде 18 жас­тағы боз­бала еді. 1944 жылдың қа­раша айында ұжымшардағы сауаты жоқ ере­сек­терді хат тануға үйретіп жүрген оны бір түнде майданға алып кетеді. Ардагер майданда 92-автоатқыштар полкі құрамында генерал-полковник Батовтың батальонында соғысқан. Соғыстан кейін елге оралған соң ұстаз­дық қызметін жалғастырған Мыр­захмет Жылысбаев өмірінің 46 жылын ұстаздық қызметке арнаған. Бүгінде жарымен бірге 13 ұл-қыздан 47 немере, 97 шөбере сүйіп отыр. Сондай-ақ ардагер өмірден көрген-білгендерін қағаз бетіне түсіріп, өзінің өсиеті мен ой-тұжырымдары жинақталған «Ұрпаққа аманат» атты кітап шығарған.

Облыстағы көзі тірі ардагердің тағы бірі – Зәкір Мұсаев 1925 жылы 1 қаңтарда ескі Иқан ауылында дү­ние­ге келген. Әскер қатарына 1943 жылы шақырылып, Петропавлдағы 44-полкте қызмет етті. Сол жылдың қыр­күйегінде майданға аттанып, соғыс кезінде екі рет жараланған. Оның ер­лігі жоғары бағаланып, «Отан соғысы», «Қызыл Жұлдыз» ордендерімен және 13 жауынгерлік медальмен мара­пат­талған. Соғыстан кейін Зәкір Мұсаев 1950 жылға дейін Дрездендегі НКВД ғимаратында күзет бөлімінде қызмет етті. Ал туған жеріне оралған соң, алдымен Калинин атындағы ұжымшарда, артынан партияның XXIII съезі атын­дағы кеңшардың Иқан мақта стансасында есепші болып жұмыс істеді.

Бүгінде Сарыағаш ауданында көзі тірі соғыс ардагері Эрмахон Иш­хо­­­нов биыл 102-ге толды. Ол 1923 жылы 1 қаң­тарда Ташкент облысы Калинин ауданында дүниеге келген. Ағалары майданға аттанғанда отбасының бар ауырт­палығы Эрмахонға түседі. 1942 жылдың 4 мамырында өзі де әскер қа­тарына шақырылып, соғысқа аттанады. Воронеж облысында 3 айдай әскери дайындықтан өткен. Маусым айында алғаш рет ұрысқа кірген Э.Ишхонов 1945 жылдың аяғында Харьков қаласы үшін шайқаста аяғынан жараланады. Оны Ташкент облысына госпиталь­ге жібереді. 1946 жылы әскери қызмет­тен босатылып, туған жеріне оралады. Қарт майдангердің омырауын­да І дәрежелі «Отан соғысы», «Қызыл Жұлдыз» ордендері мен «Мінсіз қызмет атқарғаны үшін», «Украинаның 50 жылдығы», «Ерлігі үшін», тағы басқа да медальдар жарқырайды. Ол елге оралған соң ауыл шаруа­шы­лығы саласында жемісті еңбек етті. «Ауыл шаруашылығы саласының үздік қызметкері» атанды. Бүгінде неме­ресінің қолында тұрып жатқан ардагер 33 немере, 71 шөбере, 12 шөпшек сүйіп, әулетінің амандығын тілеп отыр.

Айта кетелік, Оңтүстік өңірі соғыс жылдары еліміздің аса маңызды ауыл шаруашылығы және ірі өнеркәсіп аймағына айналды. Соғыс жағдайына байланысты Кеңес Одағының түрлі өнеркәсіп орындары, зауыттары Оң­түс­тік Қазақстан облысына (қазіргі Түр­кістан облысы) шұғыл көшірілді. Соғыстың алғашқы айларында Киев­тің химия-фармацевтикалық зауыты қоныс тепті. Шыны зауыты – «Күйік» кеңшарына, трактор шеберханасы – Сайрам ауданына, электростанса – Түркістанға, мақта иіру фабрикасы «Мақтаарал» кеңшарына орналас­ты. Кентау, Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай, Леңгір кеніштері Отанға қорғасын, көмір, тағы басқа да шикі­зат беру үшін күні-түні тынбай еңбек етті. Облыс әкімдігінің мәлі­метін­ше, Жеңістің 80 жылдығына орай 3 305 адамға біржолғы ақшалай әлеу­мет­тік көмек көрсетуге аудан, қала бюд­жеттері есебінен 242 млн теңге қаржы бөлінген. Одан бө­лек, мерейтойлық медальмен мара­пат­талғандар бар.

Түркістан облысы