Жақында Батыс Қазақстан облысының Бөрлі ауданына жолымыз түсті. Ақсай қаласындағы аудандық тарихи-өлкетану музейіне арнайы ат басын тіредік. Қазыналы Қарашығанағымен әйгілі өңірдің мұражайы негізінен газ бен мұнайға, экономикалық, техникалық жетістіктерге толып, өзге тақырыпқа орын қалмаған шығар деп ойлағанбыз. Қателесіппіз.
Өңірдің арғы-бергі тарихын толық қамтыған музейді аралап келе жатып, киіз үйдің керегесіне ілінген мына бұйымдарға көзіміз түсті. Жылқы мен түйенің бас терісі тұтас сойылып, өңделіп, әдіпті ноқта тағылып, ерекше қоржынға айналыпты.
Апырмай, мынау – талыс қой! Мұның бір атауы – баспақ. Біраз жыл бұрын қолөнерші Табиғат досым жылқының бас терісінен бір үлгісін жасағаны есімде.
«Ертеде бір байдың үйір-үйір жылқысы болған екен. Бір жылы қыс қатты болып, бүкіл жылқы қырылыпты. Құрығын қолына ұстап қалған бай өнерлі екен. Өлген жылқысын сойып, өңдеп, бас терісінен дорба жасапты. Ол ыдыс-аяқ салып қоюға, ұстаның құралдарын сақтауға, көші-қон кезінде пайдалануға таптырмайтын қоржынға айналыпты. Тапсырыс көбейіп, шебер жігіттің саудасы жүріп, көп кешікпей-ақ жұт жұтқан байлығын қайта жинап алған екен. «Басқа түссе, баспақшыл» деген сөз осыдан қалыпты...»
Осы әңгімені майын тамызып айтып берген қолөнерші, Суретшілер одағының мүшесі Табиғат Қожанбаев үлкендерден сұрастыра жүріп, талысты қайтадан қалпына келтірген болатын. Мына жылқының басынан жасалған талыс сол болып шықты. Музей қорына 2001 жылы қабылданған бұйым келген жанның назарын өзіне аударып, қазақтың ұлттық қолөнерінің бір тарихынан хабар беріп тұр.
Бөрлі тарихи-өлкетану музейінің экскурсоводы Анита Ханатқызы түйе терісінен жасалған екінші талысты 2013 жылы Нұрзия Опағалиқызы есімді тұрғын тапсырғанын айтады. Бір қызығы, бұл талыс тұрмыс-тіршілікте қолданылған, нағыз жәдігер болып шықты. Түйе талыстың иесі – Зайлағали Қазиев 1921 жылы, ал зайыбы Зәурежамал 1924 жылы туған адамдар екен. Өкінішке қарай, басқа дерек жоқ.
Батыс Қазақстан облысы
