Жаһанды аралап 40-тан астам халықаралық көрме өткізгенін, картиналары аса қымбат бағаланғанын, еңбектеріне ең атақты тұлғалар «құда түскенін», әлемдік сурет өнерінің жауһарларын бойына қанша сіңірсе де, өзгелерге өзінің қазақы мәнерін танытумен келе жатқанын неге айтпасқа? Қазақ болғаным үшін емес, дүниенің астары мен жаратылыс уіліне үңілу үшін дегенім дұрысырақ шығар. Ерболат Төлепбай есіміне «табыну» үшін емес, туындыларынан ғибратлану үшін.
Қош, сонымен, еліміздегі бәлкім, әлемдегі ең атақты суретшілердің бірі ғана емес, бірегейі саналатын автордың жетпіс жас мерейтойына орай жуырда Ұлттық музейде жеке көрмесі өткенде мұндай ғаламатты тұңғыш тани бастадық. Оған дейін де қаншама картинасын көргенбіз, тамашалағанбыз. Атақты «Аңырақай» шайқасын да. Бұл жолы суретшінің «Аңырақайын» Ұлттық музейдің үшінші қабатындағы енді һәм еңселі қабырғаға тұтасымен жайып жіберіпті. «Мәссаған!» дедік. Шынында, қай жықпылы мен тұтқиылына, қиыры мен шалғайына, айбыны мен айдынына қарарымызды білмей аңырып тұрып қалдық. Мұндай да «сұмдық» болады екен-ау. Алып полотноның өзі тұтас романға пара-пар екен ғой. Роман-эпопея тәрізді! Жалпы, картинаның мағынасынан бөлек оның ықпылы мен жықпылы, қым-қиғаш қақтығыстағы бірін-бірі тірідей жеп жатқан әскердің әрқайсысының образына жеке-жеке тоқталып жазуға тұрарлық. Бірін-бірі шаншып, жаншып жатқандарды емес, айқас үстіндегі ыза мен кектің көрінісі әр тұсынан сурет деміндей санаға тұтас көшіп, жұлын-тұтаңды шымырлатып жібереді. Оң қанаттағы қазақ әскерінің басымдығы мен сол қанаттағы қарсыластар аяғының аспаннан келуге шақ қалғаны да өз алдына жеке әңгіме ғой. Ол, сөз жоқ, зор әңгіме. Алайда біздің сана-сезім мен түйсікті қозғаған ұрыс аспанына көтерілген қасиетті һәм қасиетсіз сезімдер еді. Суреткер не ғаламаттың бәрін айқастағы қырып-жою арқылы емес, қырғындағы кекке тұнған сезімдер, бәлкім көріне бермейтін, бірақ қабылданатын ерекшелік арқылы сезіндіре алғанымен құдіретті. Арғы беттегі аяқ-қолы балғадай арғымақ бос маңып барады. Мен білсем, тұл кетіп барады ол. Таңбасы жоқ, ені жоқ, батыры жоқ, ері жоқ. Анандай күлгін-сары, көк-жасыл аспанның астында бірін-бірі қидалап жатқан екі жақтың әскерлерінің үстінде жалғыз арғымақ тұлан тұтып, тұл көрінеді. Қазақ иесі дүние салған батырдың арғымағын тұлдап жібереді және оған ешкім тиіспейді дала заңында. Батыры мен ері түгілі, басы жоқ жануардың. Ал не деуге болады? Шексіз қасіреттің тілін бұдан артық қалай кескіндер едіңіз, білмеймін.
Әлгіндей түсі қашқан түршігерлік аспанда... Ол аспан емес, Алла-ау, осыншама кескілескен кек пен ыза кернеп кеткен зауал сынды. Бірақ оң қаптал бозарып келеді, сонда да алаулап кете алмаған, хан-сұлтандар найзасының қылаң тартып тұрғанынан жеңістің десін сеземіз дегенімізбен, бір-біріне шағылысып, шатынап, ақырында аспанды өзгертіп жіберген жауыз сезім мен қанкешті рухты қайда қоямыз? Ондай тағылықпен адамзат мына жердің беті тұрмақ, аспанды қақыратып, зауал төндіреді екен-ау деп тоқтап қоя салуға, әлдебір ізгілік туралы өлең оқып кеткің келеді-ақ. Оған суреттегі сұмдықтар жібермейді. Жүйкеңді босатпайды. Тағы да ойланасың. Осыншама қанды-қырғын, қасап пен қырып-жою не үшін өзі деген сұрақ туады. Мұның да жауабы осында тұр. Ұрыс аспанынан көрініс берген ақ жаулықты ана мен бейкүнә бала бейнесі. Хан-сұлтаннан бастап батыр мен қорқақтардың тірісі мен өлісінің кеудесінен шыққан дем, сезім, рух – бәрі жабылып, екі құбылысты төбесіне тұтқанында мән бар.
«Қара қазан, сары бала баланың қамы үшін қылыш сермедік» демеуші ме еді, Махамбет. Ұшы-қиыры жоқ полотноға анықтап қарасаңыз, ана мен баланы майдан аспанының қақ ортасына көтеріпті. Басында бұлт та, құт та жоқ, айналасы ептеп бозаң тартқан. Екеуін де белгісіз бір құбылыс сақтап тұрғанға ұқсайды. Себебі шұқшиған сайын бояулардың шайқасы жердегі әскер арасынан гөрі көкке ілінген ана мен баланың арқасында өтіп жатқанын аңғарамыз... Мән беріп қараңызшы, бояу, яки, түстердің біркелкі емес біртүрлі, секем мен шүбәға себепкерлігінен соң сөйлеудің де қажеті жоқ сияқты. Шешуші шайқас та, шешім де сол, біздіңше. Ал бала алаңсыз, тіпті төмендегі айқасты керек те қылмайды. Қолын аузына салған күйі болашаққа көз тігіп тұрғандай. Ананың көңілі алаңдаулы екені көз-қабағынан байқалады. Бала тұттай жалаңаш. Жайшылықта ізгілік деп ұран көтеретін адамзаттың әлегі анау. Бір-бірін тірідей көрге тығып жатқан. «Адам үшін батысып қызыл қанға» деген ұлы Абайды еске түсірерін айтқымыз келеді. Одан әрі ежіктеу – артық.
