Feık pen keıip

Búgingi qoǵamda áleýmettik jelige áli keletin eshqandaı kúsh joq sıaqty. Bir ǵana paraqshada talqylanǵan máseleler úlken minberlerge deıin jetip jatqanyn kóz kórip, qulaq estip otyr. Elimizdegi demokratıanyń demi men deni de osy ǵalamtor ǵajaıyby ekeni ras. Túıtkildi túıinderdiń talaıy tarqatylyp, esesi ketkenderge el bolyp kúsh biriktirýdi atalǵan platforma qazaqqa úıretip keledi. Alaıda, hakim Abaı aıtqandaı, oılanbaq jaqsy, iske tipti salynyp ketken kisi oıyn baılaı almaı, qıalı bolyp ta ketkeni bolady. Ishpek, jemek, kımek, kúlmek, kóńil kótermek, qushpaq, súımek, mal jımaq, mansap izdemek, aılaly bolmaq, aldanbastyq – bul nárselerdiń báriniń de ólsheýi bar. О́lsheýinen asyrsa, boǵy shyǵady. Neniń qyzyǵyn kóp izdeseń, sonyń kúıigin bir tartasyń...

25 Желтоқсан, 2018

Ańshylyqtyń bir túri qaqpan qurý

Búginginiń ańshysyn, ańshylyq saltyn áńgimege arqaý eter bolsań, kóz aldyńa birden muzdaı qarýlanǵan, jalańdaǵan brokenerler elesteıdi. Janaryna ilikken, kózine túsken ańdy otty qarýymen alysta turyp-aq jer jastandyratyn mundaı ańshysymaqtardyń is-áreketterin estigende janyń túrshigedi, júregiń aýyrady. Eger olarǵa memleket tarapynan qatań baqylaý bolmasa, dalamyzdaǵy baǵaly ańdarymyzdy, «Qyzyl kitapqa» engen túz taǵylaryn áldeqashan túgesip alar ma edik, kim bilsin?

24 Желтоқсан, 2018

Kenje bala

Marqum Ushyǵa apam (ákemniń apasy) «zaman ózgerdi» degenderge qarata: «Másele zamanda emes, adamda. Aı da ornynda, Kún de ornynda. Qadym zamannan bergi qalpynda, ózgergen eshteńesi joq. О́zgergen adamdardyń peıili ǵana» dep aıtyp otyrýshy edi. Oılap otyrsam, shynynda da barlyǵy adamdardyń peıiline baılanysty eken ǵoı. Áıtpese, ǵasyrlar boıy halyqpen birge jasasyp kele jatqan dástúrdi tárk etýge ne sebepshi bolady deısiz?..

20 Желтоқсан, 2018

Baılyq jasaýshy sala

Árbir adam óz úıiniń ishinde qandaı zattar bar ekendigin jáne onyń qaı jerde turǵandyǵyn, qaı shkaftyń ishinde qandaı zattyń jatqandyǵyn, jertólesinde qandaı azyq túrleriniń saqtalyp turǵandyǵyn jaqsy biledi. Sondyqtan eshnársesin shashaý qaldyrmaıdy. Qajetine qaraı paıdalanyp otyrady. Al ózimizdiń ortaq úıimiz – Qazaqstanda qandaı zattar bar ekendigin, ásirese, jerimizdiń astynda qandaı mıneraldyq shıkizat kózderiniń shoǵyrlanǵanyn jáne olardyń qory qandaı ekendigin bilemiz be?

13 Желтоқсан, 2018

Nápaqa qaıdan tabylar?

  «Qul bazar» tek qazaqqa arnalǵan sıaqty, 100 paıyz qazaq, qazaqtan basqa ult joq qul bazarda jaldanyp turǵan», dep kújingen jazba oqydym áleýmettik jeliden. Nege? Onyń sebebiniń biri – qazaqtyń kásip ıgerýge kerenaýlyǵynda tárizdi.

12 Желтоқсан, 2018

Qazaqtyń jylqytaný ilimi

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Uly da­­lanyń jeti qyry» atty maqalasynda, «Atqa miný mádenıeti men jylqy sharýashylyǵy jer júzine Uly daladan taraǵan» degen toqtamdy pikir aıtylypty. Rasynda da, Elbasy atap ótkendeı jylqy mádenıeti men atty miniske úıretýdiń dara tehnologıasy uly dalada qalyptasqany anyq. Iаǵnı, jylqy mádenıetiniń san ǵasyrlyq qalyptasý, damý kezeńderi bıologıalyq jolmen júrgizilgen. Qazirgi tilmen aıtsaq, jylqytaný kóshpeli qoǵamnyń álmısaqtan qanyna sińgen tól óneri hám genetıkalyq jadysynyń keremet týyndysy.

11 Желтоқсан, 2018

Táýelsizdiktiń tańǵajaıyptary

О́tken joly jazǵan baǵanymyzda («EQ», 21.11.18) Táýelsizdiktiń arqasynda qazaq jastarynyń sporttyń elıtalyq túrlerinen álemdik dodalarda tek sońǵy jyldary ǵana top jaryp jatqan birneshe mysaldaryn keltirgen edik. Sonymen birge qazaq ánderimen, ulttyq áýenmen álemdi aýzyna qaratyp júrgen ánshilerimiz týraly da jazǵanbyz. 

10 Желтоқсан, 2018

Jekemenshik teatrlar jaıy

Jalpy, kez kelgen halyqtyń mádenıeti men rýhanı damý deńgeıi teatr salasyndaǵy jetistikterimen ólshenetini tarıhtan málim. О́rkenıetti memleketterdegi bir ǵana qalanyń ózinde teatr sany 200-den asyp jyǵylatyndyǵy sonyń buljymas dáleli bolsa kerek-ti.

07 Желтоқсан, 2018

Aqparattar aýqymyndaǵy aqıqat

Taıaýda Almatyda ótken medıaquryltaıda Qazaqstandaǵy buqaralyq aqparat qural­darynyń qazirgi jaı-kúıi keńinen áńgime boldy. Mamandar tarapynan aıtylǵan pikirlerge qulaq qoıar bolsaq, sońǵy jyldary qazaqstandyq BAQ-tyń, ásire telearnalardyń reıtıngi aıtarlyqtaı túsip ketken. Máselen, 2013 jyldan bergi aralyqta bul kórsetkish 22 paıyzǵa tómendegen eken. Onyń sebebi nede?

06 Желтоқсан, 2018

Halyq sózinde birtutastyq, birlik bar

«Halyq» sóziniń mán-maǵynasy óte tereń ekeni barshaǵa málim. Másele – osyndaı saıası astary aıryqsha sózdi qalaı qoldanyp júrgenimizde. Merzimdi baspasóz betterindegi habarlardan,  teleradıo arnalardan, ózara áńgimeden «aýyl halqy», «qala halqy» degendi oqyp ta, estip te júrmiz. Máselen, telearnalardyń birinen «Arshaly aýdanynda 27 myń halyq bar» degendi estidim de, «halyq sózin durys qoldanaıyq» dep, ózimniń oı dápte­rime jazyp qoıdym. Sebebi orys tilinde «narod sela» nemese «narod derevnı», «na­rod raıona», «narod goroda» demeıdi, tipti jazbaı­dy. Bul tilde «naselenıe», «jıtelı», «gorojane», «selchane» deıtinin bilemiz. Biz qazaqsha «aýyl turǵyndary», «qalalyqtar» nemese «qala turǵyndary» desek, ekpini báseń bolyp, birdeńe joǵaltyp alatyndaı, «aýyl halqy», «qala halqy» dep qysqa qaıyramyz. Sonda deımin-aý, qazaǵymyzdy bólip, jiktep, birtutas halyq sanatyna qospaı turǵanymyzdy nege ańǵarmaımyz?!

05 Желтоқсан, 2018

Túsiniktiń kúıreýi

Sońǵy jyldary, sandyq tehnologıalyq ónimderdiń (iPhone, Red One, digital camera, information technology) alǵashqy nusqalary (computer, printer, scaner, copier), shyqqanyna tabany kúrekteı jarty ǵasyrǵa jýyq ýaqyt, jeteqabyl mezgil ótkende, ozyq qoǵamdarda, qala berdi, damýshy elderde, tipti, jalpy adamzattyq mádenı-rýhanı keńistikterde iri-iri qomaqty ózgerister júrdi. 

29 Қараша, 2018

Ejelden metal ılegen el

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń jýyrda jaryq kórgen «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasy búginde 30-dan astam ult pen ulystan turatyn, jalpy sany 200 mıllıonǵa jýyqtaıtyn, ońtústik-batysta Jerorta teńizi jaǵalaýynan bastap, soltústik-shyǵysta Soltústik Muzdy muhıtqa deıingi Eýrazıa qurlyǵynyń apaıtós alyp dalasynda 6 táýelsiz memleket, onyń ishinde Reseı Federasıasynda 20-dan astam túrki tildes halyqtardyń túrli sýbektilerimen, keı jerde avtonomıalyq, keı jerde esh sýbektisi bolmasa da iri oblys quramynda ómir súrip jatqan túrki halyqtarynyń ortaq kóne tarıhyn qamtıtynymen erekshe deýge bolady. Iаǵnı osynaý baıtaq keńistikte bul halyqtar bir kezderi bir memleket quramynda ómir súrip, álemdik órkenıetke ózderiniń laıyqty úlesin qosty.

27 Қараша, 2018

Dala fenomeni

Dala, aýyl, týǵan jer uǵymdary qazaq halqy úshin kıeli qubylys. Munyń mánin túsinýge bolady. Bizdiń baıtaq dalamyz sandaǵan ǵasyr boıy halqymyzǵa qaltqysyz qyzmet etip keldi. Bizdegi kóshpendi ómir saltynyń qalyptasýyna, halqymyzdyń basty tirshilik kózi retinde mal sharýashylyǵyn tańdap alýyna dalanyń tıgizgen yqpaly zor. 

26 Қараша, 2018

Ǵajaıyp qubylys

El Prezıdentiniń «Uly Dalanyń jeti qyry» atty maqalasynda qobyz, dombyra, sybyzǵy, sazsyrnaı jáne basqa da dástúrli mýzykalyq aspaptarmen oryndalatyn mańyzdy týyndylarǵa, halqymyzdyń folklory men áýenderiniń zamanaýı sıfrly formatqa kóshirilýine aıryqsha mán berilip, «Uly dalanyń kóne saryndary» jınaǵyn basyp shyǵarýdy tapsyrýy beker bolmasa kerek-ti. Sonymen qatar aýyzsha jáne mýzykalyq dástúrdi jańǵyrtý qazirgi zamanǵy aýdı­torıaǵa jaqyn ári túsinikti formatta bolýy, bul jobalardy júzege asyrý úshin otandyq jáne sheteldik kásibı bilikti mamandardy tartý sıaqty jaıttardyń aıryqsha atalýy sala mamandaryna úlken jaýapkershilik júkteri anyq.

23 Қараша, 2018

Baǵdarlamalar baıandylyǵymen baǵaly

Elbasy Nursultan Nazarbaev bıylǵy jylǵy halyqqa Joldaýynda úkimet múshelerine qaratyp, «Bizde árqıly baǵdarlamalar qabyldanyp jatyr. Indýstrıalyq baǵdarlama, ınfraqurylymdyq baǵdarlama, sondaı-aq, áleýmettik máselelerdi qamtyǵan kóptegen baǵdarlama bar.

22 Қараша, 2018

Táýelsizdiktiń tánti bolar tusy kóp

Jylda, Táýelsizdik kúni jaqyndaǵan saıyn osy ýaqyt ishinde elimiz qandaı jetistikterge jetti degen saýaldy ózimizge qoıyp, ony saralaýǵa tyrysamyz. Biraq mundaıda jappaı aıtylyp júrgen jetistikterdi emes, ózimiz baıqaǵan jeke kózqarastaǵy tabystardy taldaýǵa tyrysamyz. Sonyń ishinde kózge túsetin bir ǵanıbetti jańalyq – halqymyzdyń burynǵydaı eshkimnen qysylmaı, kimmen bolsa da ómirdiń barlyq salasynda ıyq teńestire túskeni.

21 Қараша, 2018

Stokgolm sındromy

Jumyr jerdiń betinde sany jaǵynan bizden áldeqaıda kóp, alaıda táýelsiz el atanýdy mańdaılaryna jazbaǵan, ol oryndalmas armandaı kórinetin halyqtar az emes jeterlik. Jaratqannyń qalaýymen qolǵa tıgen táýelsizdik qazaq balasynyń eń bir asyl muraty edi.

20 Қараша, 2018

«Baı bolsań halqyńa paıdań tısin»

«Batyr bolsań jaýyńa naızań tısin, Baı bolsań halqyńa paıdań tısin». Kezinde aıyr tildi Áıteke bı aıtqan aqyldy sóz. Keler ǵasyrlarǵa da keter ǵaqlıa.

19 Қараша, 2018

Esi ketken eskini alady

Búginde avtomobıl degen burynǵydaı baılyqtyń, sol kólikti satyp alǵan adamnyń áleýmettik jaǵdaıynyń jaqsy ekendiginiń kórsetkishi bolýdan qalyp barady. Bir úıde eki, keıde úsh avtokóliktiń bolýyn, tipti keıbir jumyssyz júrgenderdiń de avtokólik satyp alýyn oǵan mysal retinde keltirýge bolady. Osy oraıda avtomashınalardyń sonshalyq kóbeıip ketýiniń syry nede degen saýaldyń týyndaýy da zańdy. 

16 Қараша, 2018

Qala jáne qazaq

Astana – jastar qalasy. Qala kóshelerinde kele jatyp aınalańa qarasań kóbinese jastardy kóresiń. Demek, Astana – bolashaqtyń qalasy. Osy Astana arqyly qazaqtardyń qala halqyna aınalyp kele jatqandyǵyn jáne aınala alatyndyǵyn anyq baıqaýǵa bolady.

15 Қараша, 2018