Қымызхана – Майхана немесе жаңалықтың ақысы

Сауда-саттық саябырсып, ел тарай бастаған шақта, яғни, түс әлетінде бір топ кісі базардың кі­ре­берісіндегі қымызханаға жиналады. Ол жерде әрине, қымыз ішіледі, қызық-қызық әңгі­мелер айтылады. Бұл өзі, біз­дің жақтың ертеде-е-ен келе жатқан дәстүрі ғой.

Қымызханада кімнің қанша қымыз ішкені, кімнің қандай гәп шерткені, кімнің кімге әзіл айтқаны – бәрі белгілі. Себебі, ауыздан ауызға көшіп, ауылдан ауылға тарайды.

Айталық, кеше ғана қымыз­ханада біздің Рахматулла на­­ға­шымыз бір қызық әң­гіме қозғапты. Нақтылап айт­сақ, жиналған топқа тосын ұсыныс жасапты. Онысы әрине, бі­реуге ұнапты, біреуге ұна­мап­ты.

Енді соған тоқталайық.

Бір-екі шара қымыздан соң бойы балбырап, көңілі жа­ды­рап, әдеттегісінше әзіл-қал­жы­ңға қарай ықылас таныта бас­­таған кісілерге қарап біздің нағашы: «Әй, жамағат, – депті. – Біз осы, қымызхана деген атау­ды өзгертсек қайтеді, а?! Се­бебі, мұның жөні – қымыз ішіп, қызыққа бату боп барады ғой өзі. Айналадағы жұрт қымызханада қандай өнегелі әңгіме айтылыпты деп емес, қандай өрескел қызық бопты деп елеңдейтін болды. Ілгеріде біздің бабаларымыз мұндай бас қосып, мәслихат құратын жерді – Майхана деп атаған екен. Және онда, елдің көңілін аздырмайтын келелі, мәмілелі мәселелер айтылып кел­ген. Ендеше, біз де бұл жерді бұ­дан былай Майхана деп атауға көшейік!..»

Қымыз ішіп, қызық әңгіме күтіп отырған жұрт сілтідей ты­на қалыпты. Домбаз-домбаз дөң жастықтарды қолтығына қысып, жамбастай бастағандар аяғын жиып, түзеліңкіреп отырыпты. 

Сәлден соң біреу кеудесінен ыстық дем шығарғандай: «Жө-ө-өн!» депті.

Тап осыны күтіп отыр­ған­дай тағы бір кісі басын кекжең ет­кізіп, әлгі сөзді айтқан па­қыр­ға айырдай шаншыла қа­рап: «Несі жөн?!» деп шақ ете қа­лыпты.

Ал содан... аяқ асты басталған қызу талас, дау-дамай былтырғы жылдан қалған ескі шөмелеге тиген өрттей қау­лап, өрши жө­неліпті. Әрине, біздің нағашының айтқан сөзі, бір жағынан, дұрыс-ақ.

Бірақ, қай заманда да, қан­дай қоғамда да жаңалық атау­лының дау тудырмай, жау арттырмай, бірден қабылданып кете қоюы қиын. Сондықтан, нағашымызды көрген жерде біз: «Қымызхана дегеннің өзі де жаман емес, бі­рақ сіздің айтқаныңыз одан да жақсы, – деп күмілжитін болдық. – Дегенмен... Жақын уақытта оп-оңай шешіле қоятын мәселе емес-ау...»

«Әй, жиен! – дейді ондайда біздің нағашы. – Ол – бауын тартсаң, оп-оңай шешіле салатын шалдардың сәтен дамбалы ғой деп пе ең. Мен айтсам, жұрт ойлансын, толғансын деп айт­тым. Ендігісін өздері біледі».

Содан соң, нағашымыз біз­ге мынадай бір қызық әңгіме айтады:

...Баяғыда бір атамыз майханада әртүрлі жаңалық ашып, ұсыныс жасап, елдің мазасын ала беретін көрінеді. Оған ылғи да Тағабек болыс басу айтып, тыйым салып, қажет десе, дауыс көтеріп отырады екен.

Күндердің бір күнінде әлгі атамыз қызып кетіп, өзін қайта-қайта тоқтата берген болыс-еке­ңе едіреңдеп, жаман сөз айтып, балағаттап жіберіпті. Ал содан...

Майханадағы жұрт у-шу болып: «Бұл не деген бейбастық? Мұндай итті елден қуу керек!» деп өре түрегеледі.

Ағайын-туыс аңқалаңдап араша сұрайды. Сөйтіп, ақыры, жік-жік боп, жақ-жақ боп айтыса-тартыса келе: «Болыс-екең­­­ді балағаттағаны үшін бес сом айып төлесін!» деген үкім шы­ғарады.

Ой-по-о-ой! Ол кезде бес сом дегеніңіз – екі биенің құны ғой.

Сөйтіп... мезгілі жеткен күні әлгі атамыз болыстың алды­на келіп, басын иіп, кешірім сұрап, он сом ұсыныпты.

«Оу, кесілген айыптың құны – бес сом емес пе еді. Ал сен неге он сом әкелдің?» деп сұ­райды болыс.

Сонда атамыз: «Болыс-еке, өзіңіз жақсы білесіз, менің ті­лім ащы. Аузым жаман. Ал­дағы күндерде тағы да бір жа­ңалық ашып, ұсыныс айтып, сізге тілім тиіп кете ме, кім біледі, алдын ала ақысын төлеп қоя берейін», деген екен...

Осыны айтып, нағашым сылқ-сылқ күледі. Оған қо­сылып біз де күлеміз. Әйтсе де, болыс-екең­нің «реакциясын» білгіміз келіп: «Иә, сонымен, не бопты?» деп сұраймыз ғой.

«Ой, не болушы еді? Тағабек болыс: «Тәйт әрі! Ақшаң да құ­рысын, өзің де құры!» деп, он сомын кері лақтырып, үйі­нен қуып шығыпты», дейді наға­шымыз.

Ал әзірге ауылдағы қымыз­хананың Майхана аталған-атал­мағанынан еш хабар жоқ. Десек те, біздің Рекеңнің ай­на­ла­дағы жұртқа ой салып, ұсыныс жасап қойғаны анық.

Бір білетініміз, қай заманда да, қандай қоғамда да жаңалық атаулының бірден қабылданып, жүзеге аса қоймай... Жә, жарайды, оны сіздер бізден де жақсы білесіздер.

Нұрғали Ораз, «Егемен Қазақстан»