Конференция жұмысына қазақ тілі әліпбиін латын графикасына көшіру жөніндегі терминологиялық жұмыс тобының өкілдері, Үкімет жанындағы Республикалық комиссияның мүшелері, еліміздегі жетекші терминолог ғалымдар, орталық атқарушы органдардағы сала мамандары және жергілікті атқарушы органдардың терминология саласына жауапты қызметкерлері қатысты.
«Қазақ тілі тұғырына толықтай қонды деп айта алмаймыз. 1990 жылдардың басында әр қазақтың бойында эйфория бар еді. Балаларын қазақ мектебіне беріп, қоғамда тілге байланысты үлкен бастамалар көтеріліп, оны қолдайтын азаматтардың қатары қалың еді. Бірақ сол кісілер қазақ мектебіне берген балаларын кейін орыс мектебіне ауыстырып алып жатты. Қазақ тілінің аздап кері кеткен шағы басталды. Жиырма жылдан артық Президент Әкімшілігінде жұмыс істедік. Сол жылдары бірге қызмет істейтін лауазымды тұлғалар ақылдаса келіп, Президент Әкімшілігінен жолданатын құжаттар мен хаттарды қазақ тілінде дайындап, келетін хаттарды да қазақша қабылдауға уәделестік. Біздің бұл ұсынысымыз министрліктерден де қолдау тапты. Қазір бәрі де жұмысын осы бастама негізінде жалғастырып келеді, көңілге медеу болатыны да осы», деді жиынды ашқан «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының бас директоры Әлібек Асқаров. Республикалық семинар жұмысына Мәдениет және спорт вице-министрі Нұрғиса Дәуешов қатысты.
Ұйымдастырылып отырған «Терминдерді іріктеудің критерийлері мен принциптері» атты республикалық әдістемелік семинардың басты мақсаты – салалық терминологияны қазақ тілін ғылым тілі ретінде дамыту тұрғысында қарастыру және терминдерді іріктеу мен ресми бекітуге қойылатын негізгі талаптарды айқындау. Елімізге белгілі филолог ғалымдар, аймақтардан келген тіл мамандары мемлекеттік тілдегі терминжасамның жалпы бағыттарын белгілеу, термин шығармашылығы жүйесін қайта құрылымдауды қамтамасыз ету, «Termincom.kz» сайтындағы Электрондық алаңда бекітілген терминдерді жұртшылыққа насихаттау, қолжетімділігін қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу барысында басты ақпарат көзіне айналдыру, терминология саласына жауапты қызметкерлерге әдістемелік жағынан қолдау көрсету сияқты өздері күн сайын бетпе-бет келіп отырған мәселелерді ортаға салды. Салалық терминологияны жандандыру, терминдерді қазақ тілінің жазу нормаларына сәйкес ретке келтіру мәселелері қозғалып, әркелкі қолданылып жүрген кейбір сәтсіз баламаларды өзгерту мен түзету жолдары сөз болды.
Бүгінгі таңда қазақ тілін қоғамның барлық сұранысына жауап беретін қуатты қатынас құралы ретінде дамыту талабында ұлттық терминология мәселесінің алатын орны аса жоғары. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері ұлттық терминология жаңа арнаға бет бұрды. Оның ішінде терминдерді іріктеудің критерийлері мен принциптері, терминдерді аудару, біріздендіру мәселесі және тағы басқа өзекті жайттар туралы тың ойлар айтылып, жүйелі талқыланып келеді. Кешенді жұмыстар жүргізіліп, нәтижесі практикалық тұрғыдан қолданысқа енгізіліп те жатыр. Атап айтқанда, мемлекеттік бағдарлама көрсеткішінің индикаторы бойынша 2020 жылға дейін 27 000 термин бекітілуі тиіс болса, бүгінге дейін 24 300 термин сөз және сөз тіркесі бекітілді. Бекітілген терминдер қазақ тілін әлемдік ғылым мен білімнің жоғары интеграциялық деңгейіне сай жетілдіру бағытында қызмет атқарады. Әйтсе де бекітілген терминдердің, әсіресе салалық ғылымдар терминдерінің сапасы әлі де зерделей түсуді қажет етеді. Салалық терминдерді іріктеу, біріздендіруге қатысты көптеген ұсыныс, қоғамдық пікір айтылғанымен, осы уақытқа дейін ғылыми тұжырымдар нақты айқындалған жоқ. Сол себепті елімізде тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында салалық терминологияны жүйелендіру мақсатында терминдерді біріздендіру мен іріктеу критерийлерін белгілеу, принциптерін айқындау әдістемелік семинардың өзегі болды.
Әдістемелік семинарда Президент Әкімшілігі Жалпы бөлімінің редакциялық сараптама және актілерді шығару секторының меңгерушісі Бекзада Сағын, профессор Шерубай Құрманбайұлы, филология ғылымдарының докторлары Құралай Күдерина, Қарлығаш Айдарбек секілді жетекші терминолог ғалымдар баяндама жасап, негізгі ғылыми ұстанымдарымен бөлісті. Баяндамаларда сөз болған мәселе ғалымдар мен мамандар арасындағы жарыссөзге ұласты. Салалық терминологияның түйткілдерін жан-жақты талқылай келе, әдістемелік семинарға қатысушылардың пікірлерін ескере отырып, соңынан қарар қабылданды.
Қарар төрт негізгі тармақтан тұрады. Қабылданған қарар бойынша терминдерді бекітуге ұсынудың тәртібі, терминдерді лингвистер мен сала мамандарының сараптамасынан өткізуді ұйымдастыру, терминдерді іріктеуге қойылатын талаптар, терминдерді қайта бекіту тәртібі белгіленді. Сондай-ақ Терминкомның талқылауынан өткен, тілдік айналымға еніп кеткен сөздерді он жылсыз қайта талқыға салып, өзгерте беруге болмайтыны ескертілді.
АЛМАТЫ
