Аңшылар неге жабырқап жүр?

Аңшылар түз тағыла­рын аулауға рұқсат бе­ріл­ген жерлердің тары­лып кеткеніне, қару сақтау ере­же­леріне жөнсіз талаптар қо­­йы­латынына алаңдайды. Қос аудан­дағы аңшылық аумақтар жа­бы­лып, жергілікті әуесқой­лар мыл­тықтарының ұңғыла­рын қыз­дырмағалы үш жылдан астам уақыт өткен. «Қансо­нар» аңшылардың қоғамдық бір­лестіктері мен ша­руа­шылығы субъектілерінің рес­публикалық қауымдастығы Пав­лодар облысы бойынша өкіл­ді­гінің директоры Бақтыбек Бай­мұратовтың айтуынша, іс жүзінде өңірдегі жерлердің тең жартысы аңшылар үшін жабық.

– Аймақта Баянауыл ұлттық паркі мен «Ертіс орманы» табиғи резерваты, «Ертіс» жайылмасы­ның қаумалы, өзге де резерваттар орналасқан. Бұл аумақтар аңшылыққа жарамды жерлердің көбін алып отыр. Жүргізілген сарап­тама нәтижелеріне сүйен­сек, аңшылардың 80 пайызы дала құстарын өз аудандары аума­ғында аулағанды жөн кө­ре­­ді. Кейбірі тіпті өз ауылдық ок­­ругі аумағынан шықпайды. Ал қалталы, өзге облыстарға барып аңшылық құратын азаматтар үшін Павлодар өңіріндегі аң­шылық іш пыстырарлық деңгейде. Өкініш­ке қарай, бұл саланы бақы­лай­тын мемлекеттік органдар аң­шы­ның барлығын браконьер деп ойлайды. Кәнігі аңшы ешқа­шан браконьер болмайды, себебі брако­ньер болып байып кетудің қисы­ны жоқ. Ол ең әуелі табиғат­ты аялап үйренген, құмарын аң-құс аулаумен қандыратын адам. Аңшылық мерзімдерін сақ­тап, заңға бағынады, құсты белгі­лен­ген шамадан тыс атып алмайды. Аңшылық минимумы бо­йынша заңнаманы бүге-шігесіне дейін оқып, соның аясында ғана әрекет етеді. Мұны айтып отыр­ғаным, үйінде аңшылық қару ұс­тайтын азаматтарға кейде құқық қорғау органдары өрескел жазалар қолданады. Қару сақтайтын сейфте қарудан өзге зат болмауы керек деген ойға сыймайтын талап бар. Жақында Ақтоғай ауда­нының полицейлері бір қарияның сейфінен немересіне деп тығып қой­ған тәттіні көріп, 5 айлық есеп­тік көрсеткіш көлемінде айып­пұл салған. Мұны естудің өзі күл­кі­лі, – дейді ол.

Тәжірибелі аңшының сөзінше, соңғы жылдары өңір­лік мем­лекеттік мекемелер аңшы­лар­дың өз әрекеттерін іске асыруына мүмкіндік бермей отыр. Кейбір ауданда бұрын жұмыс істеп келген аңшылық шаруашылық­тары жабылып қалған. Оны қайта іске қосуға аукцион жарияланбай отыр­ғаны да таңғалдырады. Бұл жағдайға наразы 300 аңшы сот­қа жүгініп, мәселені шешуді сұра­ған. Алайда одан шыққан нәтиже жоқ.

Аңшылық шаруашылықтар­ды аукцион арқылы тарату жүйе­сі бұрыннан қызмет етіп келе жат­қан аңшылық субъектілерінің бас ­ауыртатын мәселесіне айналып тұр. Бұл жүйе жергілікті аңшы­лық шаруашылықтарды бара-бара тек табыс табумен айналысу­ға мәжбүрлейді. Ертіс бойының аңшылары аң аулауға рұқсат етіл­ген жерлерді өзге тұлғалардың сырттан келіп жалға алуына қар­сы. Алқаптарды иелену құқығы жергілікті адамдарға берілуі керек. Себебі өңірдің барлық ұңғыл-шұңғылын жергілікті кәсіпкер­лер жақсы біледі. Келесі мәселе Ертіс өзені жайылмасынан аң аулауға тыйым салынуына қатысты. Бір Ертістің суын пайдаланып отыр­ған іргедегі Абай облысында, Ресей­дің Омбы облысында өзен қаума­лын жапқан жоқ, әуесқой аңшы­лар өз мезгілінде аңшылық құра­ды. Ертістің Павлодар өңі­рін­дегі бөлігінде қарт аңшылар өмір бойы аң аулап келген. Өкі­ніш­ке қарай, соңғы өзгерістер бұ­ған мүмкіндік бермей отыр.

Атап өту керек, қауым­дас­тықтың өкілдігі аймақтағы жас аңшыларға арнайы курс жобасын әзірлеп жатыр. Ол аңшылықты жаңадан үйреніп жатқандарға аңшылықта өзін-өзі ұстау, заң қағидаларын сақтау, қару-жарақты пайдалану, аң-құсты қалай аулап, қалай жарату керектігін тәптіштеп түсіндіреді. Жоба алдағы уақытта қолға алынады деп күтіліп отыр.

Жоғарыда «Ертіс орманы» резерваты аумағында аңшылыққа тыйым салынғанын айтып өттік. Бір қызығы, сонау 2009 жылы облыс әкімдігі резерваттан 50 километр жерге дейін аң аулау­ға тыйым салу туралы қаулы қа­былдаған. Алайда қаулы сол қа­былданған күйінде табандай 12 жыл шаң басып сөреде жатқан. Тек 2021 жылы прокуратура сыбайлас жемқорлық деректері жиі байқалатын резерваттың, онымен байланысты мекемелердің құжаттарын тексеріп жүріп, облыс әкімдігінің әлгі қаулысына кезігеді. Құзырлы орган бірден қаулыны жүзеге асыруды талап еткен соң, облыстағы Аққулы, Шарбақты аудандарындағы аңшылық ша­руашылықтарының қызметі тоқ­татылады. Соның салдарынан аталған аумақтардағы жергілікті аңшылар үш жылдан астам уақыт бойы аң-құс атудан қалған. Аумақтарды жалға алып келген аңшылық субъектісі әлгі қаулы ты­йым салған жерлерден өзге бө­лігін аңшылық шаруашылыққа қай­тарып беруді сұраған екен. Өкінішке қарай, Павлодар облы­сының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы мәселені әлі күнге шеше алмай отыр.

– Аңшылық шаруашылық­­пен сонау 2007 жылдан бері айна­лысып келемін. Алғаш Шар­­бақ­ты ауданындағы 465 мың гек­­тар жерді аңшылық алқап ре­тін­де жалға алып жұмыс істей бас­тадық. Одан соң Аққулы ауданында 2015 жылы 512 мың гектар жер шығарылды. Оны да конкурс негізінде иеленіп, жұмыс жүргіздік. Аңшылық рұқсаты бар адамдар маусым ашылған­да дала құстарын, қоян, түлкі, дала шошқасын, тұяқты аңдар­ды аулап, құмарын тарқататын. Ал 2009 жылы облыс әкімдігі қа­былдаған қаулы туралы бізге ешкім ескерткен жоқ. Сондықтан 2021 жылға дейін еш алаңсыз жұмыс істеп келдік. Прокуратура пәрменімен екі шаруашылықты да толықтай жауып тастады. Сол уақыттан бері Шарбақты, Аққулы аудан­дары аумағында аңшылық ша­руашылықтары жоқ. Жер қой­науын басқару басқармасы жаңадан карта жасап, аңшылық алқаптарды қайта белгілеуді жүзеге асырамыз деген. Алайда оның нәтижесі әлі күнге жоқ. Келер жылға конкурс та ойнатылған жоқ. Жерлер қайтадан берілгеннің өзінде ол тек 2026 жылдан ғана өміршең етіледі. Себебі конкурс жыл бұрын жария­лануы керек, –деп мұңын шақты «Аллюр Компани ЛТД» ЖШС-ның басшысы Виталий Черных.

Анықтағанымыздай, «Ертіс ор­маны» аумағында арнайы қау­лымен тыйым салынған жерлер әлі күнге бақылаусыз жатыр. Аумақтарда тіпті аншлаг та ор­на­тылмаған. Салдарынан бра­коньер­лік деректері жиілегені байқалады.

Жалпы, аңшылық жерлердің тарылып кетуі мәселесі керекулік құсбегілерді де алаңдатады. Құс­бегіліктен облыстың аға жат­тықтырушысы Бекболат Ысқақов Ақсу қаласының маңындағы көп жерлерде саятшылық құруға ты­йым салынғанын түсіне алмай отыр. Айтуынша, шаһарға жақын орман-тоғай мен алаңқайларда бүркітімен аң-құс қағуға рұқсат жоқ. Мәжбүрлі түрде алыстағы ауылдарға сапар шегеді. Екі орта бі­раз жер. Сондықтан Ертіс өзе­ні бо­йындағы жайылмалардың аңшы­лар үшін ашық болуын сұ­райды.

– Құсбегілер мылтық асынған аңшы емес, аңды жараламай­мыз. Қыран құс түз тағысын алса алды, шала алмаса аң-құс еш зиян келместен құтылып кете береді. Оның үстіне бүркіттің аулайтыны қоян, түлкі, қарсақ секілді ұсақ аңдар ғой. Сондықтан құсбегілер­дің қаумалға кіріп, саятшылық құруына рұқсат берілуі керек деп есептейміз. Тағы бір мәселе, республикалық жарыстарға бар­ғанда бүркітімізді тасымалдау қиын. Қыранды пойызға алмайды. Мыңдаған шақырымға құсты автокөлікпен жеткізу бір қиямет. Осыны республика деңгейінде шешу керек. Бұған қоса жергілікті жерде құсбегілікке жас ұрпақты баулуға маңыз берілмей отыр. Ақсудағы балалар-жасөспірімдер спорт мектебінде арнайы штат жоқ. Ал еліміздің көптеген аудан-қалаларында жаттықтырушылар штатта еңбек етіп жатыр. Осы мәселелерді жауапты органдар ескерсе екен, – дейді құсбегі.

Павлодар облыстық орман ша­руашылығы және жануар­лар дүниесі аумақтық инспекциясы­ның мәліметінше, Ертіс-Баян өңірінде 2005–2013 жылдар ара­лығында 38 аңшылық алқабы құрылған. Жалпы жер көлемі – 9 млн 393 мың гектар. Қазіргі уақытта олардың 7,4 млн гектарын 7 аңшылық шаруашылық жалға алып отыр. Атап айтқан­да, Павлодар аңшылар мен ба­лық­шылар қоғамы қоғамдық бірлестігі, «Аллюр компании ЛТД» ЖШС, Скворцов Михаил Александрович ЖК, Мазукин Вадим Викторович ЖК, «Арлан» халықаралық көлік компаниясы» ЖШС, Б.Марсалыков ЖК, «АКТУКООП» ЖШС.

Негізі аңшылық шаруашы­лықтар өз жұмыстарында «Жа­нуарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану тура­лы» 2004 жылғы 9 шілдедегі заң­ды, Ауыл шаруашылығы ми­нистрінің 29.05.2015 жылғы №18-2/501 бұйрығымен бекітілген «Аң­шылық шаруашылығын жүр­гізу қағидаларын», қызмет саласына сәйкес басқа да заңнама нормаларын басшылыққа алады.

– Павлодар облысының аума­ғындағы бос тұрған (бекітілме­ген) аңшылық жерлерді алудың тәртібі Ауыл шаруашылығы ми­нистрінің 2015 жылғы 19 нау­рыз­дағы № 18-04/245 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады. Нақ­тырақ алғанда, аталған бұй­рық­тың 1-қосымшасында «Аң­шылық алқаптар мен балық ша­­руашылығы су айдындарын және (немесе) учаскелерiн бекi­тiп беру жөнiнде конкурс өт­кiзу қағидалары» көрсетілген. Бұй­рықтың 2-қосымшасына сәй­кес, аңшылық алқаптар мен ба­лық шаруашылығы су айдындарын және (немесе) учаскелерiн бекiтiп беру жөніндегі конкурсқа қа­тысушыларға қойылатын білік­тілік талаптары бар. Бұл конкурс­ты ұйымдастырып, өткізуші – өңір­лік жер қойнауын пайда­лану, қоршаған орта және су ре­сурстары басқармасы, – дейді өңір­лік орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инс­пекциясының басшысы Руслан Төлепбаев.

Өңірлік жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасындағылар 2025 жылдың соңына дейін бар­лық алқаптарды бекіту үдерісін аяқ­тау жоспарланып отырғанын хабар­лады. Жоспар жүзеге асса, облыстағы жерлердің 70%-ында әуесқой аңшылыққа рұқсат беріледі. Бұл өз кезегінде аңшылық туризмді ынталандыруда маңызды қадам болмақшы.

– Аңшылық алқаптардың пас­порттарын талдау барысын­да «Шарбақты», «Аққулы» шаруа­шы­лықтарының аумақтары ке­ңей­тілген қорғаныс аймағымен іші­нара қиылысатыны анықтал­ды. «Ерекше қорғалатын таби­ғи аумақтар туралы» заңның 53, 48-баптарына сәйкес, қорғаныс аймақтарында, соның ішінде «Ертіс орманы» резерватының аума­­ғында аң аулауға қатаң ты­йым салынады. Басқарма аңшы­лық алқаптардың шекараларын қайта қарау жұмыстарын ұйым­дастырды. Жаңартылған пас­порттарға сәйкес, 2025 жылғы 10 қаң­тардан бастап алқаптарды бе­кіту бойынша конкурс өткізіледі. 2025 жылдың көктеміне қарай олардың мәртебесін түпкілікті рә­сімдеу аяқталады. Бұл кейін­нен белгіленген шекараларда аңшы­лықты қайта бастауға мүмкін­дік береді, – дейді басқарма бас­шы­сы Сағын Төлеутаев.

Айта кетелік, Павлодар облысында биыл 173 тұяқты жануар­ды, 7577 терісі бағалы аңдар­ды, 33 586 құсты аулауға рұқсат бе­рілген. Лимиттің 90 пайызы бү­гін­де игерілген.

Павлодар облысы