Тәлімгерлік институтының рөлі күшейеді

Цифрлық ортадағы тіл әлеуеті

Отырыс барысында палата депутаттары «Қазақстан Рес­публикасының кейбір заң­намалық актілеріне мәдениет, білім беру және тәлімгерлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңды қарап, мақұлдады. Сенаторлар заңның қабылдануы мемлекеттің мемлекеттік тілді дамыту жөніндегі саясатын іске асыру, сондай-ақ бала құқық­тарын қорғау және білім беру саласындағы ұлттық заңнаманы одан әрі жетілдіру жолындағы маңызды қадам екеніне назар аударды.

Аталған заң арқылы тиісті заңнамаға жетім және ата-ана­сының қамқорлығынсыз қал­ған балаларға арналған тәлім­герлік институтын реттеу үшін «тәлімгерлік жөніндегі ұйым» ұғымы енгізіледі. Сондай-ақ тәлімгер болуға үміткер адам­дардың тәлімгерлік бойынша оқытудан міндетті түрде өтуі белгіленеді және тәлімгерлік бо­йынша оқытуды ұйымдастыра­тын ұйымдардың құқықтары мен міндеттері айқындалады.

Сонымен қатар заңда қазақ тілінің сөздік қорына қол­же­тім­ділікті қамтамасыз ететін мем­лекеттік ақпараттық жүйе ретінде Қазақ тілінің ұлттық сөздік қорын құруды, қазақ тілінің барлық стильдері мен жанрлары­ның мәтіндерін қамтитын ақпа­раттық-анықтамалық жүйе ретінде Қазақ тілінің ұлттық корпусын құруды, қазақ тіліндегі мәтіндерді өңдеу, генерациялау және талдау үшін жасанды нейрондық желіге негізделген қазақ тілінің сөздік қорына қолжетімділікті қамтамасыз ететін ауқымды тіл моделін қалыптастыруды көздейтін нормалар қарастырылған.

Бұған қоса білім беру саласындағы уәкілетті орган­ның өз құзыреті шегінде стра­тегиялық, реттеу, іске асыру және бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыру жөніндегі құзыреті белгіленеді. М.Әшімбаев атап өткендей, заңда дарынды оқушыларды мемлекеттік қолдау және олардың ғылыми қызметін ынталандыру үшін халықаралық ғылыми жобалар конкурстарының жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне конкурстан тыс мемлекеттік білім гранттарын беру жөніндегі норма да бар.

«Қаралған заң тәлімгерлік институтының рөлін күшейтуді, сондай-ақ білім және мәдениет саласындағы заңнаманы одан әрі жетілдіруді көздейді. Заң арқылы жетім және ата-ана­сы­ның қамқорлығынсыз қалған бала­ларға тәлімгер болуға ниет­ті адамдарды оқытатын арнайы ұйымдардың мәртебесі, құқықтары мен міндеттері бекітілді. Түзетулердің бір топтамасы цифрлық ортада қазақ тілінің әлеуетін одан әрі арт­тыруға арналған ережелерді қамтиды. Сонымен қатар халық­аралық олимпиадалар мен конкурстарда жеңіске жеткен дарынды оқушыларға «Болашақ» бағдарламасы арқылы үздік шетел­дік жоғары оқу орындарын­да білім алу мүмкіндігі қарас­тырылды. Мақұлданған заң тәлім­герлік институтының әлеуе­тін нығайтуға және тілімізді дамыту, білім беру жүйесін жетіл­діру жөніндегі мемлекеттік саясат­тың тиімділігін арттыруға оң ықпалын тигізеді деп сенеміз», деді М.Әшімбаев.

Теңіздегі жұмыс тоқырап тұр

Палата отырысында сена­тор­лар депутаттық сауалдарын да жолдады. Сүйіндік Алдашев Ақтау порты акватория­сын­да теңіз түбін тереңдету жұ­мыс­тарын қаржыландыру­ға қа­тыс­­ты проблемаларға тоқ­тал­­ды. Аталған мәселе Транскаспий халықаралық көлік маршрутының дамуына және еліміздің көлік-логистикалық әлеуетін іске асыруға кері әсер етуі мүмкін.

«Ақтау порты акваториясында теңіз түбін тереңдету» жобасы Теңіз инфрақұрылымын дамытудың 2024–2028 жылдарға арналған кешенді жоспарына енгізілген және құны 42 млрд тең­гені құрайтын жоба­лық-сме­талық құжаттама жасақ­талып, сараптаманың оң қоры­тын­дысы алынды. Алайда құны 20 млрд теңге құрайтын 2025 жылы бас­талуға тиіс жобаға бүгін­гі таң­да бұл бағытта жұмыс­тың атқа­ры­луына қаражат көзі қарал­мағаны анықталып отыр. Бұл өз кезегінде жобаның уақытын­да іске аспай қалуына әсерін тигізеді», деп атап өтті депутат.

Сенатордың айтуынша, қаржыландырудың болмауы елімізге стратегиялық маңызды жобаны жүзеге асыруға кедергі кел­тіруі мүмкін. Қауіпсіз навига­цияны қамтамасыз ету, жүк ағынын арттыру және мар­шрут­тағы кедергілерді жою үшін түбін тереңдету қажет. Бұл шаралар атқарылмаса, Транскаспий маршрутының тұрақтылығына қауіп төнеді, ал еліміздің тран­зит­тік әлеуеті жүзеге аспай қалады.

«Жоғарыда айтылған мәсе­ленің маңыздылығын ескере отырып, Ақтау порты акваториясы теңіз түбін тереңдетудің 1-кезең жұмыстарын уақытын­да атқару мақсатында жобаны қаржыландыруға қаражат бөлуге ықпал етуіңізді сұраймыз. Бұл өз кезегінде еліміздің көлік логистикалық әлеуетін арттыру бағытында зор мүмкіншіліктер береді деп сенеміз», деді депутат.

Әлеуметтік қорғау мамандарының назы

Депутат Бибігүл Аққожина қазір аттестаттауға жатпай­тын психолог, дефектолог және лого­педтерді қоса алғанда, әлеу­меттік қорғау мекемелерінде жұмыс істейтін педагогтерді аттестаттау мәселесін заңна­малық тұрғыдан реттеуді ұсын­ды. Сенатордың айтуынша, осы­ған байланысты бүгінде мұн­дай мамандар мектептердегі мұғалім­дерге қарағанда төмен жала­қы алып отыр. Соның нәти­же­сінде жұмысқа деген ын­та-ықылас төмендей түскен және кадрлардың жоғары ақы төле­нетін білім беру саласына ауысуы көбейіп барады. Бұл дербес көзқарас пен өзгеше назар аударуды қажет ететін ерекше қажеттілігі бар балаларға көрсетілетін қызмет сапасына тікелей әсер етеді.

«Әлеуметтік қорғау мекеме­леріндегі педагогтерге аттес­та­ция жүйесінің болмауы кәсіби өсуге ынталандыруды жою­мен қатар, ерекше назар аударуды қажет ететін балалар­мен жұмыс сапасына да қауіп төндіреді. Аттестаттауды енгізу ма­мандардың біліктілігін объек­тивті бағалауға мүмкіндік бере­ді, бұл өз кезегінде олардың жалақысының өсуіне және еңбек жағдайының жақсаруына әсер етеді. Мұндай аттестаттаудың қажеттілігі, әсіресе жалақының айырмашылығына келгенде аса маңызды. Мысалы, білім беру мекемелерінде педагог-психолог 247 мың теңге алады, ал әлеуметтік қорғау мекемесіндегі әріптесінің жалақысы 187 мың теңгені құрайды. Еңбекақы төлеудегі мұндай алшақтық кәсіби ынта-ықыластың төмен­деуіне ықпал етеді және маман­дардың біліктілігін арттыру мүмкіндігін шектейді», деп атап өтті сенатор.

Депутат әлеуметтік қорғау саласындағы педагогтерге аттестаттау жүйесін енгізуге мүм­кіндік беру үшін ережелерді өзгертуді ұсынып отыр. Ол әлеуметтік қорғау мамандарын аттестациялау олардың кәсіби ынтасын арттырып қана қоймай, ерекше қажеттілігі бар балаларға көрсетілетін білім беру және әлеуметтік қызметтер сапасын жақсартады деп санайды.

Орман шаруашылығына көмек керек

Сенатор Амангелді Толамисов жеке орман шаруашылықтарына қатысты проблемаларға назар аударды. Жағдайды шешу үшін депутат әкімшілік кедергілерді жою­ды, субсидияларды, салықтық жеңілдіктерді және экожүйелік қызметтер үшін өтемақылар­ды қамтитын ынталандыру жүйе­сін енгізуді көздейтін жеке орман шаруашылығын дамыту жөніндегі кешенді жол картасын әзірлеу сынды басқа да шараларды ұсынды.

«Жеке орман шаруашылығы орман алқаптарын ұлғайтуға және климаттың өзгеруіне бейімделуге бағытталған біздің күш-жігеріміздің маңызды элементі бола алады және болуға тиіс. Бұл сектор – еліміздің экологиялық дамуына және ресурстарды қалпына келтіруге қомақты инвестиция көзі. Алайда елде жеке орман шаруашылығы бірқатар жүйелі мәселеге тап болып тұр», деді сенатор.

Ол қазіргі кездегі қауіп-қатерді назарға ала отырып, жүйелі кедергілерді жою, қаржылық ын­таландыруды қамтамасыз ету және жеке ағаш өсірушілер үшін қолайлы жағдайлар жасау қажеттігін атап өтті.

«Жеке орман шаруашылы­ғын мемлекеттік деңгейде қолдау тетіктерін әзірлеп, ұлттық бағ­дар­ламалар аясында жеке орман иелеріне көмек көрсетуді сұраймыз. Осы мақсатта Үкіметке жеке орман шаруашылығын дамыту бойынша кешенді жол картасын әзірлеуді тапсыруды ұсынамыз. Жол картасы әкім­шілік кедергілерді жоюды, субси­диялар, салық жеңілдіктері және экожүйелік қызметтер үшін өтемақыларды қамтитын ынта­ландыру жүйесін енгізуді көз­деуге тиіс. Бұл елімізде 2030 жыл­ға дейін орман алқаптарын 14,5 млн гектарға дейін ұлғайту, кли­мат­тық өзгерістерге қарсы тұру және табиғатты тұрақты пай­да­лану мақсаттарына қол жет­кізуге көмектеседі», деді сенатор.

Сондай-ақ палата отырысын­да сенатор Евгений Больгерт сертификаттау органдары мен зертхананың қосарланған бақы­лауын сынға алды. Оның айтуынша, бұл отандық бизнеске қауіп төндіреді. Осыған байланысты ол мемлекеттік бақылау және мониторинг жүргізу рәсімдері мен негіздерін заңнамалық тұрғыдан ажыратуды ұсынды.

Ал депутат Алтынбек Нухұлы әйгілі ғалым Евней Бөкетовтің 100 жыл­дық мерейтойын жоға­ры идео­логиялық және ұйымдас­тыру­шылық деңгейде атап өту қажет екенін айтып, осы бағытта бірқатар ұсынысқа тоқталып өтті.