Бюджет саясатын реформалауға бағытталған
Отырыс барысында депутаттар Қазақстан Республикасының Бюджет кодексін және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бюджет заңнамасын жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу және «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының күші жойылды деп тану туралы» заңды екі оқылымда қарады. Мемлекет басшысының тапсырмасымен әзірленген Бюджет кодексі халықаралық стандарттар мен қазіргі заманғы сын-қатерлерге сәйкес келетін ашық, тиімді және икемді бюджеттеу жүйесін қалыптастыруды көздейді.
Жаңа Бюджет кодексі бюджеттік процесті түбегейлі жеңілдетуге, «бюджетті басқарудан» «нәтижелерді басқаруға» ауысу арқылы бюджет саясатының үлгісін реформалауға, блоктік бюджет элементтерін енгізуге, бюджеттік саясаттың шекті параметрлерін айқындауға және фискалдық орталықсыздандыруды күшейтуге бағытталған.
Талқылау кезінде сенаторлар заңдарды концептуалды түрде қолдап, оларға бірқатар ұсыныс енгізді. Нақты айтқанда, палата депутаттары енгізген түзетулердің бірқатары өңірлерді дамытуға және қаржылық дербестікті қамтамасыз етуге арналған. Осылайша, ауылдық жерде жайылымдардың тозып, шөлейттенуіне байланысты олардың тапшылығының артып келе жатқанын ескере отырып, сенаторлар жайылымдық инфрақұрылым нысандарын дамыту мен реконструкциялауға қаражатты аудандық және ауылдық бюджеттердің шығыстарына жатқызуды ұсынды. Өйткені бұл функциялар «Жайылымдар туралы» салалық заңда көзделген.
Сенаторлар енгізген тағы бір жаңашылдық қаржыландыру мәселелерінде аналитикалық тәсілді күшейтуге қатысты болды. Бұл мониторингтеуді, шығыстардың тиімділігін бағалауды және мемлекеттік аудиттің қатысуын білдіреді. Қолданылатын салық жеңілдіктерінің тиімділігін объективті бағалау үшін сенаторлар талдамалық есепті қалыптастыру кезінде Қаржы министрлігіне салық төлеушілер қолданған салық жеңілдіктерінің көлемі туралы мәліметтер беруді ұсынды.
Сонымен қатар тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы бюджеттік инвестициялық жобалар бойынша аумақтылығына қарай белгілі бір шектеулер белгіленбейтін болды. Мәселен, жылу электр орталықтарынан қалаға дейін жылу магистралін салу кезінде. Осыған байланысты «шегінде орналасқан» деген сөздерді алып тастау қарастырылған.
Су тасқынының салдарымен күресу және жойқын су тасқыны жағдайында міндеттерді жедел шешу мақсатымен республикалық бюджет шығыстарында су қоймаларын, каналдар мен гидротехникалық нысандарды дамытуға мемлекеттік кепілдікпен тартылған қарыздар бойынша шығыстарды субсидиялауды көздеу ұсынылады. Осыған орай сенаторлар Су кодексі шеңберінде уәкілетті органның құзыретін аталған бағыттар бойынша жобаларды іске асыру үшін субсидиялау және бюджеттен субсидиялар төлеу қағидаларын әзірлеу әрі бекіту құқығымен толықтыруды ұсынды.
Талқылау нәтижесінде сенаторлар осы және басқа да түзетулер енгізіп, екі заңды да Парламент Мәжілісіне қайтарды. Қаралған заңдарға қатысты пікір білдірген Сенат төрағасы мемлекеттік қаржыны басқару жүйесіндегі үрдістер, сондай-ақ фискалдық саясат саласындағы проблемалар елдің бюджеттік үлгісін қайта қарау қажет екеніне дәлел болғанын атап өтті.
«Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасын іске асыру мақсатымен бюджет саласын түбегейлі реформалауды көздейтін жаңа Бюджет кодексі әзірленді. Бұл кодекс бюджет саясатының тиімділігін, бюджет үдерісінің ашықтығын және оған қатысушылардың жауапкершілігін арттыруды көздейді. Жаңа кодекс аясында өңірлерді теңгерімді дамыту үшін бюджетаралық қатынастар қайта қаралды. Заңдарды қарау кезінде Сенат депутаттары бюджет қаражатының тиімді жұмсалуын бақылауды қамтамасыз ететін тетіктер мен басқа да бағыттар бойынша түзетулер ұсынды. Жалпы, жаңа Бюджет кодексінің қабылдануы атқарушы және заң шығарушы биліктердің Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру жолындағы өзара тығыз әрі тиімді жұмысының нәтижесі екені сөзсіз. Қаралған заңдар мемлекеттің фискалды саясатын тиімді іске асыруға және еліміздің стратегиялық құжаттарында айқындалған мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді деп сенеміз», деді М.Әшімбаев.
Нәтижесіз «Бизнес-Бастау» бағдарламасы
Палата отырысында сенаторлар депутаттық сауалдарын жолдады. Зәкіржан Кузиев ауыл шаруашылығын толыққанды дамыту үшін аграрлық кластерлер құрудың маңызы зор деп есептейді. Осыған байланысты депутат саланы және аграрлық стартаптарды қолдау мақсатымен Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығының базасында бірыңғай оқыту орталығын құруды ұсынды.
«Президент Жолдауын іске асыру аясында Сенаттың Аграрлық комитеті азаматтарды әртүрлі ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге үйрететін орталықтарды құру және олардың жұмыс істеуі мәселелері бойынша мүдделі мемлекеттік органдардың басшыларымен кездесу өткізді. Осы бастаманы іске асырудың бір мысалы – Жамбыл облысы Меркі ауданындағы «Агро Сауат» жобасы болып отыр», деп атап өтті сенатор.
Мемлекеттік органдар мен түрлі жобалар арасындағы үйлесімнің төмендігі қосымша проблема тұр. Ол қаржы мен ресурсты тиімсіз пайдалануға әкеліп соғады. Сенатордың пікірінше, «Бастау-Бизнес» сияқты бағдарламалар кейінгі жылдары 12 млрд теңгеден аса көлемде қомақты салымдарға қарамастан тиісті нәтиже берген жоқ. Бұл кешенді қадам жасауды және аграрлық бастамаларды іске асыруды қатаң бақылау қажеттігін көрсетеді.
«Фермер шаруашылықтарын жан-жақты қолдау үшін барлық оқу бағдарламасына тексеру жүргізіп, оның нәтижелері бойынша ауыл халқының экономикалық белсенділігін арттыруға бағытталған бірыңғай оқыту операторын құру қажет. Бұл оператор қажетті материалдық және ғылыми базасы бар Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығының негізінде құрылуға тиіс. Сонымен қатар фермерлерді оқытумен қатар, жоғары сапалы тұқым, көшет және агрохимикатпен қамтамасыз ететін өңірлік аграрлық кластерлерді қалыптастыруда маңызды қадам болады. Сондай-ақ өнімді өңдеуге қолдау көрсетеді және сатуға көмектеседі», деді З.Кузиев.
Жас мамандарға қолдау қажет
Елімізде бірқатар жұмысшы мамандығы бойынша білікті кадрлардың жетіспеушілігі байқалады. Бұл негізгі салалардағы өндіріс үдерістерінің тұрақтылығына кері әсерін тигізіп тұр. Сенатор Бибігүл Аққожина өз депутаттық сауалында осы мәселені көтерді және оны шешу жолдарын ұсынды. Депутаттың айтуынша, бұл проблема, әсіресе, энергетика, газ, су және жылумен жабдықтау салаларында айқын сезіледі.
«Осы жағдайда оқу орындарын бітіргендер үшін кейін кәсіпорындарда жұмысқа орналасу кепілдігімен міндетті өндірістік тағылымдамадан өту тетігін заңмен бекіту – елімізді білікті кадрлармен қамтамасыз етуге бағытталған қажетті шара. Бұл жас мамандарды тәжірибемен қамтамасыз етуге, жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейін төмендетуге, түлектерді техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында оқуды таңдауға ынталандыруға мүмкіндік береді», деп атап өтті сенатор.
Депутаттың мәліметінше, бүгінде елімізде 772 колледж жұмыс істейді, онда 227 мамандық бойынша 550 мың студент білім алып жатыр. Алайда кадрларды өңірлер бойынша теңгерімді бөлу мәселесі шешілмеген. Кейбір аймақтарда жас мамандардың артықтығы байқалса, басқа өңірлерде олар тапшы. Сенатордың пікірінше, оған колледждер мен кәсіпорындар және жергілікті атқарушы органдар арасындағы өзара тиімді байланыстың болмауы себеп болып отыр.
«Осы мәселелерді шешу бойынша еңбек нарығының қажеттіліктерін жедел мониторингтеу үшін жұмыс берушілерді, оқу орындарын және түлектерді біріктіретін бірыңғай цифрлық платформа құруды ұсынамыз. Жұмысшы мамандықтарының жас мамандарына көтерме жәрдемақы төлеу, көшу мақсатында тұрғын үй сатып алу немесе салу үшін бюджеттік несиелер беру түрінде әлеуметтік қолдауды қамтамасыз ету ұсынылады. Осы бастамаларды заңнамалық бекіту мүмкіндігін, жұмыс кәсіптерінің жас мамандарына қолдау көрсетудің тиісті мемлекеттік бағдарламасын әзірлеуді қарастыруды сұраймыз», деді Б.Аққожина.
