Өткен жылы мыңдаған отандасымыз кибералаяқтардың құрбаны болды. Күн сайын түрленіп, жаңа айла-тәсіл ойлап табатын алаяқтар азаматтарды арбауына түсіру үшін әсіресе заманауи IT-технологиялар мен психологиялық манипуляцияларды кеңінен қолданатын көрінеді. Мәселен, Алматы қаласында өздерін күштік органдардың қызметкерлері деп таныстырған телефон алаяқтары 82 жастағы зейнеткерді 67 млн теңгеге қатарынан 14 транзакция жасауға көндірген. Олар жәбірленушіге оның шоттары арқылы жасалған террористік шабуыл туралы хабарлапты.
Ал Ақтөбе облысындағы «Кредит 365 Казахстан» және «Авто сыйлық» микроқаржылық ұйымдары биометриясыз 2023 жылдың шілдесінде қайтыс болған азаматқа микроқарыздар ресімдеген. Осы секілді республика көлемінде дүниеден өткен адамдарға, тіпті елде ешқашан болмаған шетелдіктерге биометрия өткізбестен, микроқарыздар беру, банктік шоттар ресімдеу фактілері де кездесіп жатыр.
Осы орайда Бас прокурордың тапсырмасы негізінде былтыр желтоқсан айынан бастап өкілеттіктерін теріс пайдаланғаны және міндеттерін тиісінше орындамауы салдарынан азаматтардың алаяқтар айласына түсуіне әкеп соққан микроқаржылық ұйымдар мен байланыс операторларына қатысты 71 қылмыстық іс қозғалды. Атап айтқанда, Батыс Қазақстан облысында елімізге ешқашан келмеген Украина азаматына шот ашқан екінші деңгейдегі банктің 2 қызметкеріне қатысты қылмыстық іс тергеліп жатыр. Осы тұлғаның шотына жәбірленушілер өздерінің жинаған қаражаттарын аударып отырған. Қазіргі уақытта олар ҚК-нің 250-бабы бойынша өкілеттіктерін теріс пайдаланды деген күдікке ілінді.
Билайн, Теле-2 ұялы байланыс операторларының қызметкерлері мен олардың дистрибьютерлеріне қатысты ҚК-нің 211 және 254-баптары бойынша 4 іс қозғалды. Олар алаяқтарға азаматтарды алдау үшін пайдаланылған мыңдаған сим-карталарды тіркеуге көмектескен.
Өткен жылы жалған банк, құқық қорғау және басқа органдардың қызметкерлерінен, байланыс операторлары мен жақын туыстардан келіп түскен 8 мыңнан аса қоңырау тіркелді. Қаскүнемдердің көп жағдайда шет мемлекеттерден әрекет етуіне байланысты халықаралық ынтымақтастық күшейтілді. Шетелдік әріптестердің қолдауымен Қазақстаннан тыс жерде біздің елдің азаматтарына қатысты әрекет жасаған 8 жалған колл-орталықтар жойылды.
Басқа да іс-шаралардың кешені қабылданып жатыр. Мысалы, Ұлттық банктің жанында алаяқтық транзакцияларды бұғаттауға арналған Антифрод-орталығы іске қосылды. Міне, жарты жыл ішінде күдікті операциялар бойынша 1,5 млрд теңге бұғатталды.
Сондай-ақ прокуратураның бастамасы бойынша әкімдіктердің қолдауымен киберқылмыскерлерді анықтауға мүмкіндік беретін заманауи бағдарламалық кешендер алынды. Бұл 2024 жылы 59 алаяқтық топты әшкерелеуге және банктік аударымдар мен жымқырылған қаражатты қолма-қол ақшаға айналдыру қызметін көрсеткен 128 азаматты қылмыстық жауаптылыққа тартуға септігін тигізді.
Тергеу органдары жәбірленушілерге келтірілген шығынды азаматтық сот тәртібінде «дропперлерден» өндіріп алу жолын (АК-нің 953-бабы) түсіндіруге бағдарланған. Осының нәтижесінде, былтыр 800 талап арыз бойынша «дропперлерден» 1 млрд тенге өндіріп алынды.
Одан қалды, прокуратура жалған қоңырауларды дереу бұғаттау мақсатында киберполициямен, «Қазақтелеком» АҚ-мен және өзге байланыс операторларымен бірлесіп тиісті меморандум жасады. Оның аясында 19 мыңнан аса алаяқтық қоңыраулар бұғатталып, интернет-алаяқтықта қолданылатын 100 «СИМ-бокс» құрылғылары анықталды, күдікті адамдар, оның ішінде шетел азаматтары ұсталды.
Тергеу барысында мыңнан аса жәбірленушінің 1,5 млрд теңгеден аса несиелік берешектерін өндіріп алу уақытша тоқтатылды. Бұған қоса қаржы ұйымдары азаматтардың іс жүзінде қатысуынсыз ресімделген несиелер бойынша 100 млн тенге көлеміндегі берешекті есептен шығарды.
Отырыста отандастарымызды, әсіресе жастарды басқа біреудің ақшасын жылыстату схемаларына тарту мәселелері де сөз болды. Жиын қорытындысында бірқатар ұсыным әзірленді.
