Осыған орай Мемлекет басшысы Қазақстан халқы Ассамблеясының жуырда өткен ХХХІV сессиясында сөйлеген сөзінде: «Қазақстан беделді халықаралық рейтингтердегі қауіпсіздік индексі бойынша айналамыздағы көптеген мемлекеттің бәрінің дерлік алдында тұр. Ал заң үстемдігі индексіндегі «Тәртіп пен қауіпсіздік» көрсеткіші бойынша 142 елдің ішінен 43-орынға табан тіреді.
Мұның бәрі Қазақстанды жайлы әрі өмір сүруге қауіпсіз аумаққа айналдыруға бағытталған күш-жігеріміздің нәтижесі», дей келіп, әр істе темірдей тәртіп болуы қажеттігін, сонда еліміз орасан зор табысқа жететіндігін, заң мен тәртіп өзінің стратегиялық бағдарының арқауы екенін атап айтты.
«World Justice Project» (WJP) халықаралық ұйымы әзірлейтін Заң үстемдігі индексі басқарудың ашықтығы, қауіпсіздік, азаматтық және қылмыстық сот төрелігінің тиімділігі сияқты маңызды параметрлер бойынша бағаланады. «WJP 2024» жаһандық зерттеуіне қарағанда, былтыр әлемнің көптеген елінде заң үстемдігі әлсіреген. Зерттеу жүргізілген 142 елдің 81-інің, яғни 57 пайызының көрсеткіштері нашарлап, 61-інің немесе 43 пайызының ғана рейтингі жақсарған. Ортақ нәтиже 0,2 балға төмендеген. Ал Қазақстан бұрнағы жылғымен салыстырғанда өз жағдайын 0,53 балдан 0,54 балға дейін жақсартып, 65-орынға жайғасты. Еліміз осы орынды үш жылдан бері еншілеп отыр. Бұл көрсеткіші 2019–2021 жылдары 0,52 балл болған еді.
Барлығы салыстыру арқылы танылатынын ескерсек, көршілес, экономикалық одақтас және бауырлас елдердің ішінде заң үстемдігін қамтамасыз етуде Қазақстанның алдына түсіп отырған мемлекет жоқ. Мәселен, Түркия 0,42 балмен – 117-орынды, Ресей Федерациясы 0,43 балмен – 113-орынды, Беларусь пен Қырғызстан 0,45 балмен – 101-105-орындарды, Қытай 0,47 балмен – 95-орынды, Өзбекстан 0,49 балмен 83-орынды еншілепті.
Заң үстемдігі индексінің «Тәртіп және қауіпсіздік» санаты бойынша еліміз былтыр 2019 жылғымен салыстырғанда 2 позицияға көтеріліп, яғни 0,80 балл алып, 43-орынды иеленді. Жақын қарым-қатынас жасап отырған мемлекеттер арасында алдымызға Өзбекстан, Беларусь және Қытай түсіп отыр. «Өз ағамыз» 0,90 балл жинап, 17-орынға көтерілді. Беларусь 0,81 балмен – 39-орынға шықты. Қытай елі 0,81 балмен – 40-орынды иемденді. Ресей Федерациясы 0,63 балмен – 111-орынды, Түркия 0,72 балмен – 70-орынды, Қырғызстан 0,75 балмен – 60-орынды місе тұтты.
Тәртібі темірдей деуге болатын 10 елдің ішінде Люксембург (0,95 балл), Сингапур (0,94 балл), Дания (0,93 балл), Ирландия (0,93 балл), Норвегия (0,93 балл), Финляндия (0,93 балл), Швеция (0,93 балл), Жапония (0,93 балл), Гонконг (0,92 балл) және Мальта (0,91 балл) бар. Көш соңындағы «ондыққа» Нигерия (0,36 балл), Мали (0,37 балл), Пәкістан (0,37 балл), Ауғанстан (0,38 балл), Буркина Фасо (0,43 балл), Гаити (0,43 балл), Конго Демократиялық Республикасы (0,47 балл), Камерун (0,48 балл), Мозамбик (0,50 балл), Мексика (0,52 балл) және Судан (0,52 балл) кіріпті.
«Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік» санатының маңызды көрсеткіштерінің бірі кісі өлтіру, адам ұрлау, бұзу арқылы ұрлық жасау, қарулы тонау және бопсалау сияқты қылмыстардың таралуын, сондай-ақ азаматтардың қоғамдағы қауіпсіздікті жалпы қабылдауын бағалауға арналған. Бұл ретте Қазақстан 68-орынды иемденіп, қылмыс атаулыны тиімді бақылауда ұстап отырғанын байқатты.
Екінші көрсеткіш – адамдардың қарулы қақтығыстар мен терроризмнен қорғалуы бойынша 54-орынды алдық. Бұл елімізде азаматтық дау-дамайлар ұтымды түрде шектелгенін білдіреді.
Үшінші көрсеткіш бойынша адамдар өз араларында туындайтын азаматтық дауларды шешу үшін және үкіметтен өтемақы алу үшін қоқан-лоқыға немесе зорлық-зомбылыққа жүгіне ме, сондай-ақ олар тобырдың күш көрсетуінен аман ба деген сауалдарға жауап ізделеді. Осы орайда қазақстандықтардың жеке проблемаларын шешу үшін зорлық-зомбылыққа бармайтыны атап өтіліп, елімізге 36-орын берілді. Мұндай жетістікке Мемлекет басшысының «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын ұсынып, жұртшылықты Әділетті Қазақстан құруға шақырғанының арқасында қол жеткізілгені анық.
Әрине, еліміздің заң үстемдігі индексіндегі орнын одан әрі жоғарылату мақсатында назар аударуды тілейтін түйткілдер де бар. Ең алдымен, қылмыспен күресті күшейте түсу қажет. Бұған Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің салыстырмалы мәліметтеріне қарап көз жеткізуге болады. Былтыр қоғамдық қауіпсіздік пен тәртіпке қарсы жасалған қылмыстар саны бұрнағы жылғыға қарағанда 8,3 пайызға көбейіп, 4 978-ге жеткен. Өңірлердің ішінде Атырау облысында осындай қылмыстар саны – 113-тен 196-ға дейін (73,5 пайыз), Астана қаласында – 225-тен 312-ге дейін (38,7 пайыз), Павлодар облысында – 87-ден 120-ға дейін (37,9 пайыз), Шымкент қаласында – 145-тен 187-ге дейін (29 пайыз), Ақмола облысында – 109-дан 137-ге дейін (25,7 пайыз), Алматы облысында – 311-ден 384-ке дейін (23,5 пайыз), Алматы қаласында – 477-ден 578-ге дейін (21,2 пайыз), Ақтөбе облысында – 217-ден 254-ке дейін (17,1 пайыз), Қостанай облысында – 127-ден 146-ға дейін (15 пайыз), Батыс Қазақстан облысында – 163-тен 184-ке дейін (12,9 пайыз), Шығыс Қазақстан облысында – 171-ден 192-ге дейін (12,3 пайыз), Абай облысында – 130-дан 144-ке дейін (10,8 пайыз), Маңғыстау облысында 161-ден 174-ке дейін (8,1 пайыз) ұлғайған. Өзге облыстарда қоғамдық қауіпсіздік пен тәртіпке қатысты қылмыстық құқық бұзушылықтар біршама азайған.
Қоғамдық орындар мен көшелерде жасалған қылмыстар саны азаймай тұрғаны да алаңдатпай қоймайды. Былтыр қоғамдық орындарда жасалған қылмыстық құқық бұзушылық саны бұрнағы жылғы 37 485-тен 37 610-ға дейін көбейген (0,3 пайыз). Ал көшеде болған қылмыс саны 16 457-ден 17 232-ге дейін (4,7 пайыз) ұлғайған. Абай, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Ұлытау облыстарында және Алматы қаласының қоғамдық орындарына жасалған қылмыс жиілеп кеткен. Көшелерде жасалған қылмыс тек Шымкент қаласында сәл азайған. Аталған кемшіліктерге мүдделі мемлекеттік органдар, оның ішінде, әсіресе Ішкі істер министрлігі жете көңіл бөліп, қосымша пәрменді шаралар қолданса, құба-құп. ІІМ Мемлекет басшысының ішкі істер органдарында «Жұртқа жақын полиция» қағидатын енгізу жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында бірталай игі іс атқарып жатқанына қарамастан, тәртіп сақшыларына қойылатын талапты барынша күшейте түсу керек. Себебі былтыр әртүрлі құқық бұзушылыққа жол берген полиция қызметкерлерінің саны бұрнағы жылғы 368-ден 312-ге дейін немесе 15,2 пайызға азайғанымен, мұндай келеңсіздіктің тамырына түпкілікті балта шабылмай тұр.
