Терекең 1938 жылы дүниеге келген. Әкесі Жаңбыршы, анасы Күрең еліне өте сыйлы кісілер болған. Бұл отбасы социалистік құрылыс жылдарында еңбек озаты атанып, республика көлеміндегі жарыстарда үнемі алдыңғы қатарда жүрген. Осындай тамыры терең, текті шаңырақтан шыққан Терекең өмір бойы сол абыройды биік ұстап өтті.
ҚазМУ-дің журналистика факультетін үздік аяқтап, артынан Алматыдағы Жоғары партия мектебін бітірген. Бірақ ауылда туып-өскен азамат өз білімін биік мансапқа емес, туған жерін түлетуге арнады.
1963 жылы ол Гурьев облысының Маңғыстау ауданында алғаш қазақ тілінде жарық көрген «Жаңа өмір» газетіне қызметке келді. Ол уақытта газет шығару – қағаз толтырып, ақпарат тарату ғана емес, ұлттың санасын ояту, елмен бірге етене болу деген сөз. Ал Терекең осы міндетті жан-тәнімен сезінді. Тілші, бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, ақырында редактор бола жүріп, басқарған басылымын халықтың нағыз үніне айналдырды. Ол жай ғана редактор емес еді. Ол – тұтас бір аймақтың сөзін сөйлеген, үнін естірткен рухани көшбасшы болды. Өмір бойы газет шығарып қана қоймай, өңір тарихын түгендеді, халықтың жадын сақтады, өзі тұрған өлкенің өрісін кеңейтуге өлшеусіз үлес қосты. Оның әр ісі, әр әрекеті – ұлттық рухтың ұйытқысы тұғын.
Ол кезеңде журналистер газетті шығару үшін қорғасын әріптерді қолмен теріп, бояу иісі аңқыған баспаханада таң атқанша отыр. Құрал-жабдық та, кадр да тапшы. Бірақ Терекең талғампаздығы мен табандылығы арқылы сапаны биік ұстады. Ол әр мақаланы сүзгіден өткізіп, ар мен намыс тұрғысынан қарап қабылдайтын. Сондықтан болар, «Жаңа өмірдің» әр санын оқырман қауым асыға күтетін. Бұл басылымнан шындық пен сенімнің лебі есіп тұратын. Тоқсаныншы жылдары басталған егемендіктің елең-алаңы, өтпелі кезең жақсылықтарымен қоса, қиыншылықтарды да ала келді. Бүкіл республика бойынша аудандық газеттер жабылып жатты, журналистер жұмыссыз қалды. Сонда ол газет редакторы, жергілікті мәслихат депутаты ретінде аудан басшылығына «Жаңа өмірді» сақтап қалу жөнінде ашық хат жазды. Ел оған үн қосты, осылайша газет аман қалды. Қазақстанның құрметті журналисі, өзі ұзақ жыл еңбек еткен ауданның құрметті азаматы атанған Терекбай Жаңбыршыұлының жарқын бейнесі көз көрген замандастарының жадында ұзақ сақталары анық.
Оның қазақтың ардақты жазушысы Әбіш Кекілбайұлымен достық қарым-қатынасы ерекше болды. Бір өңірде туып-өскен олардың университетте қатар білім алуы, одан кейін ғұмыр бойы бір-бірінен байланысын үзбей, сыйластықта жүруі соған біршама куә болған мен үшін де мақтаныш. Ол екеуінің ең алдымен Маңғыстау деп аталатын киелі мекенде дүниеге келуі, сол бала кезден басталған достық арқауының жылдар өткен сайын берік бола түсуі кім-кімге де үлгі еді. Әбіш ағамыз «Қазақстанның халық жазушысы» атанып, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері дәрежесіне көтерілді. Еліміздің алғашқы Мемлекеттік хатшысы болды. Қазақстанның Еңбек ері атанды. Сол уақыттардың барлығында да елге келгенде олар бір-бірімен сағынысып көрісетін, бірін-бірі іздейтін.
Терекбай Жаңбыршыұлының отбасылық өмірі де өнегеге толы. Жұбайы Светлана Қанапияқызы Маңғыстаудағы сауда жүйесінде абыроймен еңбек етіп, бес бала тәрбиелеген. Терекең мен Светлана апай айналасына сүйкімді жұп ретінде сый-құрметке бөленді. Олардың ұл-қыздары елге қызмет етіп, ата-ана аманатын адал атқарып жүр. Ұлы Еділ Жаңбыршин – Парламент Мәжілісінің депутаты, қоғам қайраткері. Экология, табиғатты қорғау саласындағы бастамаларымен елге танылған азамат. Ол «Парасат», «Құрмет» ордендерінің иегері, «Қазақстанның еңбек сіңірген экологі» атағын алған.
Терекбай Жаңбыршыұлы Маңғыстаудың сол кездегі рухани орталығын қалыптастыруда ерекше еңбек сіңірді. Мәселен, ол Ақтаудың іргесі енді қаланып жатқан кезде, қала халқына рух беру үшін күйші досы Сержан Шәкіратовты арнайы шақыртып, мәдени кеш ұйымдастырды. Бұл 1973 жылдың күзінде болатын. Соны «Юбилейный» деген кинотеатрдың сахнасында өткіздік. Әңгімені әріден бастаған Терекең киелі түбектің тіршілігін, тарихын, жағрапиялық ерекшеліктерін, әулиелер мекені екенін де айтты. Сосын бізге кезек келді. Домбырашы Сержан ағамыз бастап, «Адай» күйін тартты. Мен үш тілде ән шырқағаннан кейін көрермен сахнаға топырлап шығып, жылы сөздерін айтып, ерекше көзқарас білдірді. Бұл – концерт қана емес, елдік сананы сілкінткен тарихи сәт еді.
Оның тағы бір ерен еңбегі – Маңғыстаудың тарихи жадын жаңғыртуға атсалысуы. Ол қызмет кабинетіндегі шкафтарға жүздеген тарихи қолжазбалар, мақалалар, шежіре кестелері мен мұрағат құжаттарын жинап, оларды «Арыс Адайым» атты кітапқа айналдыруды армандады. Бұл деректер арасында қазақ батырларының жорықтары, Арал-Каспий арасындағы көне су жолдары, орыс архивтерінде сақталған 1812 жылғы Француз–Ресей соғысында қазақ жасақтарының қатысуына байланысты тың мәліметтер бар еді. Терекең, сондай-ақ Түрікменстанға шекаралас өңірдегі Шерқала тауының аңызын, жерасты бұлақтарын зерттеп, картаға түсіруге күш салған. Бұл деректердің барлығы – бүгінгі жас зерттеушілерге алтын қазына. Ол тіпті Үстіртте құдық қазып, шөлде су көзін тапқан бабаларының ерлігін жазбақ болды. Бірақ көп еңбегі әлі күнге дейін жарияланбай жатыр, өйткені ол кісі бәрін соңына дейін реттеп үлгермей кетті.
Оның өмірінің соңына дейін жазған естеліктері – тұтас бір дәуірдің айнасы. «Мен айтайын бабаңнан» деген тарихи очерк – ұрпаққа қалдырған аманаты. Бұл жазбаларда Маңғыстаудың өткені, ел ішіндегі рухани діңгектер жайлы мол мағлұмат бар.
Терекбай Жаңбыршыұлы – елдің есінде сөзбен емес, іспен қалған азамат. Ол өмірден өткенімен, өнегесі өлген жоқ. Оның қаламынан туған шығармалары – халқының қазынасы. Оның еңбегі – Маңғыстаудың рухани бет-бейнесі. Оның жолы – бүгінгі ұрпаққа бағдар, ертеңгі буынға өнеге.
Терекең – «мен» деген жоқ, «ел» деді. Даңқ үшін емес, парыз үшін өмір сүрді. Осы облыстың ашылуына, оның өсіп-өркендеуіне, мәдени-рухани мұраларының жаңғыруына үлкен үлес қосқан абзал ағаны мәңгілік есте қалдыру шаралары қолға алынса, нұр үстіне нұр болар еді.
Баянғали ҚҰЛТАЕВ,
өлкетанушы
