Фото: inbusiness.kz/
Ішкі нарықтағы бағаның өсуін тежеу және халықты ірі қара етімен жеткілікті көлемде қамтамасыз ету мақсатында сиыр етін экспорттауға уақытша шектеу енгізіліп жатыр. Сонымен қатар квота ірі адал өндірушілерге қолданыстағы келісімшарттар бойынша жеткізілімдерді сақтауға және сыртқы сату нарықтарын сақтап қалуға мүмкіндік береді. Тиісті бұйрық Ауыл шаруашылығы министрлігі тарапынан қабылданады.
1991 жылдан бастап Қазақстан үкіметі АӨК дамыту және қалыпты дамыған ет өндірісін құру бойынша 6 бағдарлама қабылдады. Алайда бағдарламалардың ешқайсысының нәтижесін ел толыққанды сезе алмады.
Алматыда жұмыс істеген Қазақстан үкіметі ауылды қолдау жөніндегі алғашқы жүйелі шараларды 1996 жылы қабылдады.
АӨК үлкен бағдарламасы аясында Қазақстанда 2027 жылға дейін етті мал шаруашылығын дамытудың салалық бағдарламасы жұмыс істеді. Оның мақсаты әлі күнге дейін түсінікті: қазақстандықтарды еттің барлық түрімен қамтамасыз ету, содан кейін ет өнімдерінің экспортын арттыру.
Ол үшін ірі қара мал басын (ІҚМ) 7 млн-нан 15 млн-ға дейін, қойлар санын 18 млн-нан 30 млн-ға дейін, шошқалар санын 1,2 млн-ға дейін ұлғайту қажет болды. 10 жылдан кейін отбасылық фермалар саны 100 мыңға дейін жетуі, оларда 600 мың жұмысшы жұмыс істеуі тиіс еді.
Сала жылына 1,1 млн тонна ет өндіруге тиіс болатын. Ал экспортқа жылына 2,4 млрд долларға өнім жіберіледі.
Бұл ретте барлық бағдарламаның негізгі элементі бордақылау алаңдары болды. Яғни, малды жаюға жібермей, өсірілген азықпен азықтандыру керек.
«Сыбаға» «Құлан» және «Алтын Асық» кіші бағдарламалары ІҚМ, жылқы және қой шаруашылығындағы асыл тұқымды малдың үлесін арттыруды қамтамасыз етуі тиіс еді.
Айтпақшы, бағдарлама әлі күнге дейін жұмыс істеп келеді. Сондықтан нәтижесіз деп айтуға әлі ерте.
Тағы да ет патриотизмі алға шықты
2024 жылдың көктемінде АШМ 2024-2028 жылдарға арналған «Қуатты АӨК» жаңа ұлттық жобасын ұсынды. Басты мақсаты - 2028 жылы ауылдың жалпы өнім көлемін екі есеге, 17 трлн теңгеге дейін арттыруға бағытталды.
- Ұлттық жобаны іске асыруға 2024 – 2028 жылдар кезеңінде 15 722 947 273 мың теңге бөлу көзделген. Оның ішінде:
- республикалық бюджеттен –9 433 503 691 мың теңге;
- жергілікті бюджеттен –2 464 443 581 мың теңге;
- бюджеттен тыс қаражат –3 825 000 000 мың теңгені құрайды.
- Бұдан қайтатын қаражат көлемі 10 460 000 000 теңгені немесе жалпы қаржыландырудың 67%-ын құрамақ.
2025 жылғы 9 қыркүйекте Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров мемлекет басшысының агроөнеркәсіптік кешендегі тапсырмаларын орындауға бағытталған жүйелі шаралар кешенін таныстырды. Басты назар - мал шаруашылығын тұрақты дамыту, аграрлық саланы цифрландыру, ғылымды қолдау және ауыл шаруашылығы жерлерін әділ бөлу.
Министрліктің болжамы бойынша, бұл құралдарды іске асыру 2030 жылға қарай ірі қара мал басын 12 млн-ға дейін, ал ұсақ мал басын 30 млн-ға дейін жеткізуге, ішкі нарықты қанықтыруға және ет экспортын екі есеге арттыруға мүмкіндік береді.
Ағымдағы аптада ауыл шаруашылығы министрлігі ет өнімдері бағасының өсуін «объективті ішкі және сыртқы факторлармен - коммуналдық қызметтер, энергия ресурстары, жем-шөп және ЖЖМ қымбаттауымен, сондай-ақ жоғары экспорттық сұраныспен» түсіндірді. Осыдан сәл бұрын сауда министрі ет бағасының қымбаттауын Бразилия мен Аргентинадағы өндіріс көлемінің құлдырауымен және ет ағынының, яғни көрші елдерге экспорттаудың ұлғаюымен түсіндірді.
Алайда экономикалық сарапшы Төлеутай Рахымбеков мемлекеттік органдардың бұл мәлімдемелерін жоққа шығарды. Жағдайды талдай келе, ол сыртқы нарықтарға көп ет шықпағанын атап өтті. Оның қымбаттауының негізгі себебі - ел ішіндегі өндірістің күрт төмендеуі. «Жеке позиция - мал шаруашылығы өнімі, бірінші кезекте ет. Кедендік декларациялар негізінде жасалған ресми статистика деректерін талдады. 2024 жылы экспорттың бүкіл көлемі 21 мың 507,3 тоннаны, 90 млн 428,2 мың АҚШ долларын құрады, яғни экспорттың құны орта есеппен 4,2 доллар/кг құрады. Экспорттың жалпы көлемінің басым бөлігі - 21 мың 156 тонна, яғни, 98,4% ТМД елдерінің үлесіне тиесілі. Оның ішінде Өзбекстан Қазақстаннан 20 мың 660 тонна экспорттады» дейді Т.Рахымбеков.
- 2024 жылдың қорытындысы бойынша екінші ірі сатып алушы 496 тонна экспортпен (барлық экспорттың 2,30% немесе ТМД елдеріне экспорттың 2,34%) Тәжікстан болды.
- ТМД елдерін есептемегенде, әлемнің барлық қалған елдері 2 млн 121,6 мың доллар сомасына 351 тонна ет экспорттады, бұл елдерге экспорттың құны орта есеппен 4,2 доллар/кг құрады.
Қазақстан ет нарығында ірі ойыншы болу әлеуетіне ие. Осы жылдың тамыз айының басында елде 8,8 млн бас ірі қара мал тіркелген. Көрсеткіште 1,8% -ға және жылдық динамикада 19% -ға өсті. 2024 жылы ет өндірісінің сенімді өсімін көрсетеді, ол кезде көлемі шамамен 1,2 млн тоннаны құрады, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 4,3% -ға жоғары. Өндірістің ұлғаюы еттің барлық түрлері бойынша байқалады, сондай-ақ экспорт 2023 жылмен салыстырғанда 47,7% -ға өсуді көрсетіп, оң динамиканы көрсетеді. Экспорттың негізгі бағыттары Өзбекстан мен Ресей.
Қазақстанның Ет одағының төрағасы Мақсұт Бақтыбаев елдегі ет шаруашылығының тоқтап қалу себептері туралы айтып берді. Оның мәліметінше, бізде жайылым көлемі 185 млн га құрайды. Бұл көрсеткіш бойынша еліміз Бразилиямен қатар әлемде бесінші орынды иеленді. Бұл ретте соңғысы 1-ші нөмірлі ет экспорттаушысы болып табылады, ал Қазақстан алыс қалып отыр. Яғни, бұл жайылым - арзан азық көзі. Бізде қысқы уақытта бордақылауға қажетті бидай, астық профициті бар. Бізде сиыр еті мен қой етінің әлемдік топ-5-ке кіруі үшін барлық алғышарттар бар. Неге біз онда емеспіз? Себебі 10-20 жылға стратегиялық көзқарас жоқ. Бәлкім, бұл голландиялық аурудың салдары шығар, бізде мұнай көп болған, бай, майлы 2000-шы жылдар. Біз азық-түлік қауіпсіздігімен айналыспадық, бәрін сатып аламыз деп ойладық. Мәселе логистика жұмыс істемеген пандемияда өткір тұрды, - деді Бақтыбаев FinanceKaz-қа берген сұхбатында.
