– Журналистикадағы жасанды интеллектінің рөлі қандай?
– Қазір ақпарат агенттіктермен, пресс-релиздермен, басқа да ақпарат көздерімен жұмыс істейтін БАҚ өкілдері жұмысын жылдамдату үшін ЖИ жүйелерін пайдалана алады. Бірақ бұдан соң ЖИ тауып берген немесе өңдеп берген ақпаратты жіті тексеріп алу қажет. Өйткені ChatGPT және басқа ЖИ жүйелері жиі қате жібереді. Мәселен, олар мазмұн мен сандар сияқты нәрселерді ойлап шығарады. Сондықтан тексеріп алмай ақпаратты тікелей жібере салатын болсақ, бұл біздің журналист ретіндегі жеке беделімізге ғана емес, көрермендер мен оқырмандардың БАҚ-қа деген сеніміне нұқсан келтіруі мүмкін. Бұл жасанды интеллектінің басты қаупі – әлеуметтік желілерде таралатын жалған жаңалықтардан бөлек контентке жалған ой қосып жіберуі мүмкін.
– ЖИ ақпараттың мазмұнын өзгертіп жіберетін болса, жалпы БАҚ-та оны қолдану қажет пе?
– Иә, қолдану қажет. Өйткені нарықтың бәсекеге қабілеттілігі артып келеді. БАҚ бір-бірімен ғана емес, көбіне жаңалықтарды тез тарататын әлеуметтік желілермен де бәсекеге түседі. Сонымен қатар олар қазір ChatGPT-ден әлемде не болып жатқанын тікелей сұрай алатын өз көрермендерімен және оқырмандарымен бәсекелеседі. Қазір адамдардың шамамен 4-5 пайызы жаңалықтарды генеративті жүйелерден алатынын білеміз. Сондықтан бұл құралдардан бас тарту редакция ұжымы үшін өзін жаңа нәрседен алшақтату болар еді. Біз бәсекелестіктен бірден жеңіліп қалатын едік. Бірақ ЖИ секілді жаңа технологияларды саналы түрде пайдалану керек, ақпаратқа негізделген дереккөздерді түсіну және ең маңызды нәрсені – аудиторияның сенімін және дәстүрлі БАҚ-қа тән адами қарым-қатынасты сақтау үшін оның дұрыстығын әрқашан бірнеше рет тексеру керек.
– Қазіргі технология кезеңінде дәстүрлі БАҚ кенжелеп қалды деп жатырмыз. ЖИ-ді қолдану арқылы газет, журнал, телеарна, радионың маңызын арттыра аламыз ба?
– ЖИ қазір газет секілді дәстүрлі медиада қолданылып келеді. Газет, радио, телеарна барған сайын цифрлық форматқа көшіп жатыр. Әлеуметтік медиамен, басқа да онлайн ақпарат көздерімен бәсекелесетін цифрлық медиа үшін жылдамдық өте маңызды. Сондықтан техникалық тапсырмаларды автоматтандыру – мәтінді тексеру, қысқарту, аударма жасау секілді қабілеттері газеттерге басқа ақпарат көздерімен тең дәрежеде жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бірақ тағы да еске салғым келіп отыр: ЖИ-дан соң ақпараттың дұрыстығына көз жеткізіп, бірнеше қайталап тексеріп алу қажет.
– Болашақта ЖИ журналистерді толыққанды алмастыра алады дей аламыз ба?
– Мәселен, қазір ЖИ теледидардағы дикторларды алмастыра алады деп жатырмыз. Техникалық тұрғыдан, иә, мүмкін. Бірақ көрермен робот басқаратын теледидарды көре ме? Міне, осы жерде қабылдау мәселесі тұр. Зерттеулер көрсеткендей, көрермен виртуалды жүргізушілерге, жасанды дауысқа әлі де сенбейді. Сондықтан егер аудитория мұндай жүргізушіні қабылдамаса, онда пайда жоқ. Қоғам шынайы, көзге тік қарайтын, жасандылығы жоқ адамды көргісі келеді. Сондай-ақ баспа, баспасөздердегі бет әрлеуші-дизайнерлерге келетін болсақ, ЖИ шын мәнінде оларға техникалық жағынан көмектесе алады, күнделікті үдерістерді автоматтандырады. Бірақ шығармашылық жағына келгенде маманды алмастыра алмайды. Сондықтан шығармашылық, адамгершілік, шынайы көзқарас болашақта құнды болып қала бермек. Жасанды интеллект жансыз, ал біз – адамбыз.
Сондай-ақ халық арасына шығып, ел ішіндегі мәселенің басына барып, көзбен көріп, қолмен ұстап сараптамалық материал дайындайтын журналистерді ЖИ алмастырады деп айту қиын. Өйткені ЖИ оқиға орнына бармайды, адамдармен кездеспейді, олардың көзқарастарын білмейді.
– Еуропа БАҚ-тарында ЖИ-ді қолдану деңгейі қандай?
– ЖИ – жаңалықтар бөлімдерінде жиі қолданыста. Бұқаралық ақпарат құралдарының барлығы дерлік оны белгілі бір дәрежеде пайдаланады. Бұл көбіне сұхбаттардың транскрипциясын жасауға қолданылады, бұған дейін журналистер немесе терушілер көп уақыт пен күш жұмсайтын. Енді мұны ЖИ жасайды. Материалдардың әртүрлі елдердегі аудитория тілдеріне бейімделуін тездетеді. Бұл «Euronews» сияқты халықаралық арналар үшін өте маңызды.
Сондай-ақ кейбір редакциялар өз материалдарын талдауға ЖИ-ге сүйене алады. Мәселен, біз қай тақырыптарды жиі қамтып жатырмыз, қайсысына жеткіліксіз көңіл бөлеміз, аудиторияның қажеттіліктері қандай және оларға қандай ақпарат, мақала ұсынған дұрыс. Жалпы, ЖИ БАҚ-қа өзін жақсырақ түсінуге, өз жұмысын аудиториясының мүддесіне бейімдеуге көмектеседі.
– Сонда қоғамға қандай тақырыптар қызықты екеніне ЖИ сараптама жасап бере ала ма?
– Мұндай алгоритмдер аналитика үшін шынымен де қажет. Бірақ мазмұнды генерациялауға ЖИ әлі де өте қауіпті, өйткені оның жүйелері шығаратын ақпаратқа толық сенуге болмайды. Сондықтан дереккөздерге сілтемелер беретін, деректерді тексеруге мүмкіндік беретін құралдарды ғана пайдалану керек.
Әңгімелескен –
Гүлнар ЖОЛЖАН,
«Egemen Qazaqstan»
