Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Экономист Бауыржан Ысқақ қазір бұл тақырып өте өзекті екенін айтты. Оның айтуынша, бүгінгі жүйе инфрақұрылымның қарқынды дамуына, транзит ағынының күрделенуіне әрі нарық талаптарының өзгеруіне толық бейімделе алмай отыр.
«Жаңа басқару моделі бірнеше бағытты қамтуға тиіс. Ең алдымен тұтас интеграцияланған басқару қажет. Автожол, теміржол, порттар, логистикалық инфрақұрылым бір жүйеде үйлесуі керек. Екінші маңызды мәселе – инвестиция қайтарымы. Мемлекет қаржысы нақты мақсатқа тиімді жұмсалуы керек. Үшінші бағыт – қызмет көрсету сапасын көтеру. Біз жай ғана жол салумен шектелмеуіміз керек. Жүк иесіне көрсетілетін сервистік, логистикалық қызмет сапасы да жақсаруы қажет. Цифрландыру мен деректерді талдау да үлкен рөл ойнайды. Маршруттарды оңтайландыру, үдерістерді автоматтандыру осы модельдің негізгі тіректерінің бірі болуы керек», деді экономист.
Осы элементтер жүзеге асқан жағдайда көлік жүйесі жаңарып, транзиттік табыс өсуге тиіс. Егер осы талаптар орындалса, жаңа модель көлік жүйесін жаңғыртып, транзиттік табысты ұлғайтуға түрткі болады. Еліміздің транзиттік дәліздер бойынша халықаралық бәсекеде ұтылып жатқан жері де жоқ емес. Еліміз Ресей, Әзербайжан, Грузия арқылы өтетін Каспий бағытындағы Транскаспий дәлізіне қатысты бірқатар әлсіз тұстарға ие. Сонымен қатар Таяу Шығыс бағыттарымен салыстырғанда да бірнеше позицияда жеңіліп отырғаны жасырын емес.
«Еліміздің логистикалық қызметтері баяу жүзеге асады. Әртүрлі операциялар арасындағы үйлесімділік әлсіз. Транзиттік рәсімдер күрделі. Құжат айналымы көп. Шекара өткелдерінің өткізу қабілеті төмен. Теміржолдағы өткізу мүмкіндігі жеткіліксіз. Тарифтік саясат бірізді емес. Кейде тариф тым жоғары, кейде тұрақсыз. Каспий теңізіндегі флот пен порт қуаты да жеткіліксіз. Кейінгі жылдары әлем тасымалда жылдамдық пен тиімділікті талап етеді. Осы тұрғыдан Қазақстан әлі де қымбат әрі баяу бағыт ретінде қабылданып отыр», деп түсіндірді Б.Ысқақ.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев елімізде контейнерлік жүк көлемі әлі де төмен, шамамен 7 пайыз деңгейінде деген еді. Ал әлемде құрғақ жүктің 16 пайыздан астамы контейнер арқылы тасымалданады. Сондықтан да Президент Үкіметке контейнерлік тасымалдауды ынталандыруға арналған арнайы бағдарлама қабылдауды тапсырды. Бұл бағдарламада мультимодальді бағыттарды дамыту шаралары да қаралуға тиіс. Ішкі тасымалдарды көбейту мен саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін тариф саясаты түсінікті әрі тиімді болуы қажет. Қазіргі тариф қалыптастыру жүйесі шашыраңқы, икемді емес. Мұның себебін сарапшымыз Бауыржан Ысқақтан сұрадық.
«Біздегі ең үлкен кедергі – мультимодальді логистикалық экожүйенің толық қалыптаспауында. Контейнерлік терминалдардың желісі жеткіліксіз. Әсіресе өңірлік хабтарда тапшылық байқалады. Теміржол паркі мен контейнер вагондары аз. Экспорт пен импорт жүктің теңгерімсіздігі үлкен мәселе. Бос контейнер тасымалдау қымбатқа түседі. Контейнерлік қызмет құны ішкі нарықта жоғары. Логистикалық операторлар арасындағы бәсеке төмен. Монополияға жақын құрылым сақталып отыр. Жүк жөндеушілер контейнер форматына көшуге ынталы емес. Контейнерлендіру заманауи логистиканың негізі. Оны дамыту үшін мемлекет арнайы ынталандыру бағдарламасын қабылдауы керек. Тарифтер, жеңілдіктер және қатты инфрақұрылымды дамыту бағыты жеделдетілуге тиіс», деді экономист.
Жалпы, еліміздің географиялық орналасуы елге ерекше артықшылық береді. Біздің мемлекет Қытай мен Еуропа арасындағы ең қолайлы жолдардың бірінде тұр. Осы ерекшелікті дұрыс пайдалансақ, Еуразиядағы ең маңызды транзиттік торапқа айнала аламыз. Бұл бағыттағы алғашқы ірі қадамдар бірнеше жыл бұрын басталған. «KTZ Express» АҚ бас директоры Дамир Қожахметовтің айтуынша, нақты жұмыстар 2012 жылы жанданды. Сол жылы Қытаймен шекарадағы өткізу бекеттері жаңғыртылып, өткізу мүмкіндігі күшейтілді. Сол кезде Алтынкөл стансасы іске қосылды. Бұл станса елдің транзиттік мүмкіндігін кеңейткен маңызды нысанға айналды.
«2014 жылы Қорғас құрғақ порты жұмысын бастады. Бұл нысан – Орталық Азиядағы ең ірі терминал. Қазір құрғақ порт жылына 800 мың контейнерге дейін өңдей алады. Осы жобалардың арқасында еліміз транзиттік торап болуға нақты қадам жасай бастады. Дәл осы инфрақұрылымдық жаңғырту елімізді Еуразия логистикасында маңызды орынға әкелді. Алайда бірқатар қиындық та бар. Кейінгі жылдары Қытайдан Еуропаға өтетін Қазақстанды айналып өтетін балама бағыттар көбірек талқыланып жүр. Бұл жолдар Иран, Түркия мен Кавказ аймағы арқылы өтеді. Біз бәсекелестердің жұмысын мұқият бақылап отырамыз. Бұл жерде ешкімге еркін демалуға болмайды. Бәсекеде қалу үшін біз тар жерлерді жойып отыруымыз керек және жылдам әрі сенімді бағыттар ұсынуымыз қажет», дейді Д. Қожахметов.
Сарапшының айтуынша, еліміз дәл осы мақсатта бірнеше маңызды жобаны іске асырып жатыр. Соның бірі – Достық Мойынты учаскесінде екінші теміржол жолдарын салу. Бұл жолдар желінің өткізу қабілетін бірнеше есе арттыра алады. Сонымен қатар Алматыны айналып өтетін жаңа бағыт салынып жатыр. Бұл транзиттік пойыздардың қалаға кірмей жүруіне мүмкіндік береді.
