Облыстық тарихи-мәдени мұраны зерттеу орталығының мәліметіне қарағанда, қазір бұл қорым мұнайлы өңірдегі жергілікті маңызы бар тарихи және мәдени ескерткіштер тізіміне енгізілген. Алайда қорымның пайда болу кезеңі ХVIII-ХХ ғасырлардың аралығын қамтиды.
«Қарашүңгіл – Жылыой ауданындағы қорым. Осындағы Аққұдық ауылынан солтүстікке қарай 12 шақырым қашықтағы сорда орналасқан. Қорым тікбұрышты созылыңқы пішінді, оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс шеті үшкірленіп көрінеді. Атауының кең тараған екі нұсқасы бар. Біріншіден, кей деректерде астынан мұнай алынған сордың атымен «қара» және «шұңқыр» сөзінің қосылысынан шыққан делінеді. Ал екінші аңыз нұсқасы екі ғашықтың атымен байланыстырылады. Қара есімді жігіт пен Шұңғыл атты қыз осы жерде қайтыс болып, аталған қорымда жерленген деседі», дейді облыстық тарихи-өлкетану мұражайының директоры Мұхамбетқали
Кипиев.
Оның айтуына қарағанда, Қарашүңгіл атауы тек кесене, құлпытастармен байланысты емес. Бұл – ХІХ ғасырдың соңында қазақ даласындағы тұңғыш мұнай өндірісімен де танылған мекен. Өйткені Қарашүңгіл қорымының жанынан Қазақстандағы «қара алтын» өндірісінің тарихы басталады.
Тарихи дерекке сүйенсек, Леман, Доппельмаер және Грум-Гржимайло иелік еткен «Ембі-Каспий» серіктестігі Қарашүңгіл кенішінен 21 ұңғыманы бұрғылаған. Ұңғымалардың тереңдігі шамамен – 38–275 метр. Ал 1899 жылғы қарашада №7 ұңғыманың 40 метрден асатын тереңдігінен тәулігіне шамамен 22–25 тонна «қара алтын» алыныпты. Бұл – еліміздегі алғашқы мұнай. Ұңғыманы пайдалану кезеңінде ұңғымадан 5 мың тонна өнім өндіріліп, көмірсутекті шикізаттың өнеркәсіптік қоры бар екені дәлелденген. Сол кезде Қарашүңгіл мол мұнайы бар кен орны аталыпты.
Қазақ жерінен «қара алтын» тапқан шетелдіктер 100 тонна өнімді Каспий теңізінің жағалауында тұрған кемелерге жеткізген. Олар мұнайды бірнеше түйеге теңделген торсықпен тасымалдаған. Ал «ҚазМұнайГаз» компаниясы аталған қорым маңында арнайы стелла орнатты. Стеллада үш тілде «Бұл ұңғымадан Қазақстанның алғашқы мұнай бұрқағы атқылады» деп жазылған.
Қазір Қарашүңгіл қорымында 15 кесене, 20-дан астам сағанатам, 350-ден аса құлпытас, 30 қойтас, 2 сандықтас, 702 қоршау, 60 қабірүсті үйіндісі бар. Мұнда 950-ден астам әртүрлі ескерткіш, батысында 750-ге жуық көне бейіттің орны анықталыпты. Құлпытастар әлі де сақталған. Ал оңтүстік бөлігіндегі Қара баба зиратына құлпытас пен ағаш қада қойылған.
Қорым аумағында шикі кірпіштен қаланған бір камералық кесенелердің көпшілігі киіз үй пішінде салыныпты. Бірақ жел мен қардың, жауын-шашынның әсерінен сондай кесененің бәрі дерлік бұзылған. Бұл қорымда қамыс пен қоғаны пайдаланып, тікбұрышты және сопақша кейпінде жасалған қоршау-шеген аз емес.
Атырау облысы
