Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»
Осы күні оқушылардың әлеуметтік желі мен жасанды интеллектіге жүгінуі әдетке айналып барады. Бір жағынан, мұны жаңа заманның көрінісі деп ақтауымызға да болады. Өйткені білім беру үдерісі цифрлық кеңістікке көшті, ал ізденушілердің көбі ақпаратты жылдам табуға, тапсырманы тез орындауға дағдыланды. Дегенмен осы үрдіс білімнің шынайы құндылығын әлсіретіп, академиялық адалдық қағидатына нұқсан келтіріп отыр.
Мысалы, үй тапсырмасын орындау барысында немесе эссе жазу кезінде көптеген оқушы дайын жауапты интернеттен көшіріп алады. Ал кейбірі «ChatGPT» секілді жасанды интеллект құралдарын пайдалануды қалыпты көреді. «Соның салдарынан, балалардың ізденуі, сыни ойлау дағдысы төмендеп кетпей ме?» деген заңды сұрақ туындайды. Өйткені қай заманда да білімді жаттау емес, түсіну арқылы игеру маңызды.
АҚШ-тың Массачусетс технология институтында өткізілген тағылымды тәжірибе де сөзімізді дәйектей түседі. Ғалымдар тәжірибеге келіскен 18-39 жас аралығындағы 54 адамды үш топқа бөліп, эссе жазуды тапсырған екен. Бірінші топтағыларға «ChatGPT»-ді қолдану рұқсат етілсе, екінші топ «Google»-дан көмек сұрай алады, ал үшінші топтағыларға ешқандай құрал берілмеген. Арнайы құрылғы бұл үш бөлек топтағы қатысушылардың миындағы өзгерістерді жіті бақылауға алады. Содан не керек, «ChatGPT» -дің қызметіне жүгінген қатысушылардың ми бөлігіндегі қозғалыстардың сылбыр, баяу жүріп жатқаны аңдалады. Бірнеше айдан соң «ChatGPT»-ді қолданған қатысушылардың әр жаңа эссе сайын мейлінше еріншектеніп, жалқау тарта бастағаны да анықталады. Ақырында, мүлдем ойланудан қалып, тұтас мәтіндерді қаз-қалпында көшіріп отырғаны да мағлұм болады.
Судағы балыққа «су ішпе» деп айта алмайтынымыз секілді, технология дәуірінде дүниеге келген балаларға «жасанды интеллектіні қолданба» деп кесіп айта алмайтынымыз тағы да анық. Сол себепті оқушылар мен студенттерге тапсырманы басқаша берген дұрыс. Бұл пікірімізді сарапшылар да қостайды.
«Қазір кез келген мамандық иесіне жасанды интеллект дағдылары қажет. Өйткені бұл технологиялар күн сайын барлық саланы қамтып келеді. Сондықтан әлемнің жетекші білім ошақтары білім алушыларға тек білім берумен шектелмей, үш негізгі қабілетті дарытуға күш салып жатыр. Бұлар – адамдармен қарым-қатынас жасай білу, қоршаған ортаға қамқорлық және диджитал дағдылар. Осы үш бағыт заманауи маманның бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Жасанды интеллект мамандықтар арасындағы шекараны бұзып, әр саланың өзегіне айналды. Алайда цифрланудың қарқынды дамуы бір маңызды мәселені туындатты. Нақтырақ айтсақ, білім алушылардың көпшілігі тапсырмаларды «ChatGPT» сияқты жүйелердің көмегімен жеңіл орындайды. Мұндай тәсіл ізденіс пен ойлау қабілетін дамытпайды, керісінше оқу үдерісін формальды күйге түсіреді. Сондықтан білім беру жүйесіне жаңа тәсіл қажет. Жасанды интеллектіні қолданба дегеннен гөрі, үй тапсырмасын жасанды интеллектіні көмекші құрал ретінде пайдалана отырып орындатқан абзал. Яғни білім алушы дайын жауапты көшіріп алуды емес, керісінше ЖИ-мен бірлесе отырып, нақты мәселені шешуді үйренуі керек. Мысалы, студент тақырып бойынша деректер жинап, ЖИ ұсынған мәліметті талдап, өз қорытындысын жасауға тиіс. Бұл тәсіл жасанды интеллектіні жауап көзі емес, жұмыс құралы ретінде қолдануға баулиды», дейді IUTH университетінің аға оқытушысы, PhD Нұржан Әбдіразақов.
Академиялық адалдық – тек плагиаттан бас тарту емес, ол ең алдымен адал еңбек, өз еңбегіңе жауапкершілікпен қарау және әділ баға алу мәдениеті. Егер әр тапсырманы жасанды интеллектіге сеніп тапсыра берсек, онда адам ойлау дағдысын, бара-бара шешім қабылдау қабілетін әлсіретеді.
Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы баспасөз қызметінің мәліметінше, академиялық адалдықты сақтау мақсатында негізгі қағидалар бекітілген. Бұл құжат «Академиялық адалдық ережелері» деп аталады. Мұнда жасанды интеллектіні қолдану кезіндегі негізгі қағидалар айқындалған, сондай-ақ академиялық адалдық бұзылған жағдайда әрекет ету алгоритмдері жазылған. Осы құжат негізінде мектептерге өздерінің ішкі ережелерін қабылдау және ЖИ бойынша этикалық кеңес құру ұсынылады.
Тәрбие жұмысы және қосымша білім беру департаментінің директоры Ерлан Қалмақовтың айтуынша, осыған дейін «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы 2023 жылы қанатқақты режімде басталып, 2024 жылы толықтай білім беру ұйымдарына енгізілді. Қазіргі уақытта еліміздегі 11 мыңнан аса балабақша, 8 мыңнан аса мектеп және 700-ден аса колледж Бағдарламаны іске асырып жатыр.
«Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, бағдарлама меншік түріне қарамастан, барлық білім беру ұйымдарына таратылуда. Яғни жеке меншік мектептер де «Адал азамат» бағдарламасы бойынша тәрбие жұмысын өткізеді. Бұл мектептердің тәрбие жөніндегі мамандары мен педагогтері үшін арнайы курстар өткізілді. Мектеп кітапханаларының қоры көркем әдебиетпен толықтырылып, қазіргі таңда 141 млн данадан асты. Бірқатар мектептер күн сайын сабақ алдында міндетті түрде кітап оқуды дәстүрге айналдырды. Мектеп кітапханаларының жанынан 440 заманауи коворкинг-орталық ашылып, жұмыс істеп жатыр», дейді Е.Қалмақов.
