– Дастан Адайұлы, сіздің Ұлытау облысына әкім болғаныңызға бір жыл толды. Осы уақыт ішінде облыстың экономикалық және әлеуметтік даму жолында қандай өзгерістер болды?
– Құрылғанына небәрі үш жыл болған облыста негізгі экономикалық көрсеткіштер бойынша оң өзгерістер байқалады. Атап айтсақ, осы жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша тұрғын үйді пайдалануға беру 24,6%-ға, көлік және қоймалаудың көлемі 22,9%-ға, құрылыс саласы 9,3%-ға, сауда 4,6%-ға және инвестициялар 1%-ға өсті.
Өзіңізге белгілі, «Жомарт» кен орнындағы апатқа байланысты уақытша жұмыс тоқтатылып, өнеркәсіп саласында көрсеткіштер 2,3%-ға (97,7%) төмендеді. Дегенмен құндық мәнде өнеркәсіп өнімінің көлемі өткен жылмен салыстырғанда 15%-ға (1 048 млрд теңге) өсіп отыр. Өткен жылы 913 млрд теңге болған. Соның ішінде «Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС-ның үлесі – 79%. Дәстүрлі бағыттардағы өндіріс азайғанына қарамастан, басқа секторларда едәуір өсім байқалады: көмір өндіру 2,9 есе, пайдалы қазбалар өндіру 60%-ға, дайын металл бұйымдарын шығару 35%-ға, ұн өнімдерін өндіру 28%-ға ұлғайды.
Биыл Сәтбаев қаласында республикалық маңызы бар индустриялық аймақ (12 га) құрылды. Қазір облыстық бюджеттен 180 млн теңге бөлініп, инженерлік-коммуникациялық құрылым тарту жұмыстары басталды. Келер жылы аяқталады. Сонымен қатар өңірде шағын өнеркәсіптік аймақтар құру жұмыстары жүргізіліп, 25 жылдан астам уақыт бойы меншік иесі жоқ болған тоқыма фабрикасы мемлекет меншігіне қайтарылды.
Нақты сектордың өсуін ынталандыру мақсатында агробизнесті дамытуға ерекше көңіл бөлінген. Үкімет пен Ауыл шаруашылығы министрлігінің қолдауымен өңірде Солтүстік Қазақстан облысы тәжірибесінің бағдарламасы бағытында жалпы сомасы 8 млрд теңге болатын 11 инвестициялық жоба жүзеге асырылып жатыр. Соның ішінде жаңбырлатып суару әдісімен жемшөп дақылдарын өсіру, 5 000 бас қой өсіру, 12 900 бас қой өсіру жобалары аяқталды. Осы жобалардың қатарында шаруашылықтарды біріктіру арқылы «Отбасылық ферма» жобасы басталды. Бұл жоба алты ауылдық округті қамтып, 17 900 бас ұсақ мал, 6 мың бас ірі қара мал сатып алуды жоспарлап отыр. Қазір 13 мың бас ұсақ мал сатып алынды.
Жыл басынан бері туризм саласына тартылған инвестиция көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 45 пайызға өсіп, 2,9 млрд теңгені құрады (өткен жылдың сәйкес кезеңі 2 млрд теңге). Биыл жылдың басынан өңірге 14 мыңнан астам турист келсе, оның 600-ден астамы шетелдік қонақ болды.
– Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту, шетелдік және отандық инвесторларға қолайлы жағдай жасау керектігін айтты. Осы тұрғыда облыстағы негізгі инвестициялық жобаларға тоқтала кетсеңіз.
– Ұлытау облысына инвестиция тарту жұмысы жүйелі түрде жүргізіліп келеді. 2025 жылдың 9 айында облыстың негізгі капиталына тартылған инвестиция көлемі өткен жылға қарағанда өсіп, 150 млрд теңгені құрады. Жалпы, облыс құрылғалы бері экономикаға 700 млрд теңгеден астам инвестиция тартылды, оның 87%-ы жеке инвестициялар үлесіне тиесілі. Сондай-ақ 44 млрд теңгеге 9 инвестициялық жоба іске қосылып, 1200 жұмыс орны құрылды.
2025 жылы облыста жалпы құны 138 млрд теңгені құрайтын 16 ірі инвестициялық жобаның іске асырылуы басталды, бұл 800 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Осындағы ерекше маңызды жобалар қатарында Жезқазған қаласындағы мұнай базасының құрылысы, Күкірт қышқылы цехының жаңа өндірісін іске қосу, Қаражал қаласындағы Батыс Қаражал кең орнын игеру, Жалын көмір кенішінде өңдеу зауытының құрылысын жүргізу, Жылу электр орталығында бу-газ қондырғысын салу сияқты стратегиялық бағыттар бар. Бұл жобалар өңірдің индустриялық әлеуетін арттырып, экономиканың тұрақты дамуына зор серпін береді.
Биыл жыл басынан бері жалпы сомасы 28,5 млрд теңгені құрайтын төрт инвестициялық жоба іске қосылды. Атап айтсақ, жел электр стансасы, мұнай базасының құрылысы, респиратор цехы, асфальт-бетон зауыты іске қосылып, 70 жаңа жұмыс орны құрылды. Жыл соңына дейін 12 млрд теңгені құрайтын үш ірі жоба – қонақүй кешені, геологиялық кластер, көкөніс өсіру кешені іске қосылса, 200-ден астам жаңа жұмыс орны ашылады.
Бүгінде шетелдік инвесторларының қатысуымен 3 жоба қолға алынды. Ұлытау облысында ет өнімдерін өңдеу зауытын салу (құны – 5,5 млрд теңге, қуаттылығы – жылына 150 мың бас, 200 адамды жұмыспен қамтиды), кірпіш зауытын салу (құны – 3,8 млрд теңге, қуаттылығы – жылына 70 млн кірпіш шығарады, 26 адамға жұмыс береді), табиғи газды сұйылту зауыты (құны – 5,5 млрд теңге, қуаттылығы – тәулігіне 500 мың куб метр газ).
– Өңірді сапалы ауызсумен және жылумен қамтамасыз ету мәселесіне тоқталсаңыз.
– Облыста инфрақұрылымды дамыту аясында 316 шақырым су және кәріз жүйелері, 47,8 шақырым жылу желілері жаңартылды. Қала тұрғындарының 100%-ы, ауыл тұрғындарының 97,3%-ы орталықтандырылған ауызсумен қамтылған. Қазір 13 ауылда ауызсу жобалары жүзеге асып жатыр. Алты ауылда блок-модульдер орнатылып, төрт ауылда су құбыры желілері салынады. Биыл ауылдарды ауызсумен қамту деңгейі 99%-ға жетпек.
Судың сапасын арттыру үшін «Жезқазған қаласының шаруашылық-ауызсу тазарту құрылыстарын қайта жаңарту» жобасы іске асырылып, ол 2026 жылы аяқталады. Сонымен қатар «Үйтас-Айдос», «Есқұла» жерасты су көздерін пайдалану жобалары қолға алынған. Құны 16,8 млрд теңге болатын «Үйтас-Айдос» су құбырының бірінші кезеңі аяқталып, Жезқазғанға жеткізілетін судың 30%-ы жерасты көздерінен алынады. Қалған жобалар 2027 жылы аяқталады. Сумен жабдықтау желілерін жаңарту шеңберінде 218,7 шақырым желінің 164,8 шақырымы (76%) қайта жасалды. Бұрын көшедегі су бағаналарын пайдаланған елді мекендер орталық жүйеге қосылды.
Облысты тұрақты жылумен қамтамасыз ету мақсатында «Kazakhmys Energy» ЖШС Жезқазған жылу электр орталығындағы қазандықтарға ағымдағы және күрделі жөндеу жұмыстарын аяқтады. Сәтбаев қаласының тұрғындарын сапалы коммуналдық қызметпен, жылумен қамтамасыз ету үшін 2025 жылы жылу желілерін жаңғырту бойынша екі жоба қолға алынды. Нақтырақ айтсам, «Сәтбаев қаласының №1, 2 магистралдық жылу желісін қайта құру» жобасының құны – 9 167,5 млн теңге. Ұзындығы – 5,3 шақырым. Жобаларды іске асыруға облыстық бюджеттен 1 710,7 млн теңге бөлінді. Биылға жоспарланған 2,4 шақырым жылу желілерін ауыстыру жұмыстары жылыту маусымы басталғанға дейін аяқталды.
– Жезқазған және Сәтбаев қаласының тұрғындары «Сәт Тазалық» ЖШС қоқыс тазалау жұмысының сын көтермейтінін айтып, жиі шағымданды. Бұл мекемені басқа кәсіпорынмен алмастырса да қала тазалығындағы кемшіліктің болуына не себеп?
– Осы жылғы 1 қыркүйекке дейінгі кезеңде Жезқазған қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды шығаруды «Сәт Тазалық» ЖШС мердігері жүзеге асырды. Алайда жұмысшылар санының жетіспеушілігі мен арнайы техниканың бұзылуына байланысты жұмыс толық көлемде бекітілген кесте бойынша уақтылы орындалмады. Осыған байланысты «Сәт Тазалық» ЖШС-мен келісімшарт бұзылды. Қазір Жезқазған қаласында қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару жұмыстарын «Самұрық Астана» ЖШС бекітілген кестеге сәйкес жүргізіп жатыр. Алайда кейбір учаскелерде уақытша қиындықтар бар. Бұл негізінен 15 жерасты контейнерінің зақымдануына және өртену фактілеріне байланысты. Мәселені шешу мақсатында жерасты контейнерлеріне арналған 20 қапшыққа мемлекеттік сатып алу жүргізілді, мердігер анықталды. Қазір қалдықтарды шығару үшін сегіз арнайы автокөлік жұмыс істеп тұр. Сонымен қатар 100 контейнерлік алаң абаттандырылды, 250 еуроконтейнер сатып алынды. Қосымша 250 контейнер мемлекеттік сатып алу арқылы өткізіліп, «Нысана қолдау» ЖШС жеткізуші болып анықталды. Қазір олардың 150-і жеткізілді.
– Өңір тұрғындарының көпшілігі сырқаттанса, Астана, Қарағанды қаласына барып, дертіне шипа іздейтіні белгілі. Жезқазғанда салынатын перинаталдық орталық пен онкологиялық орталықтың құрылысы нақты қолға алынды ма әлде қағаз жүзінде қалды ма?
– Иә, облыста онкологиялық және перинаталдық орталықтар салу мәселесі 2023 жылдан бері көтеріліп келеді. Осыған байланысты, жалпы өңірде денсаулық сақтау жүйесінің инфрақұрылымын дамыту мақсатында «Turar Healthcare» коммерциялық емес акционерлік қоғамымен жасалған шартқа сәйкес облыстың денсаулық сақтау жүйесін дамытудың 2024–2033 жылдарға арналған мастер-жоспар стратегиясы әзірленгенін атап өткім келеді. Аталған орталықтар мәселесі де осы жоспарға кіреді. Осы мастер-жоспарды және облыстағы төсектік орын қорын ескере отырып, перинаталдық және онкологиялық орталықтар құрылысын оңтайландыру туралы шешім қабылданды. Облыстық көпсалалы аурухананың жанынан 100 төсектік жаңа корпус салынады. Бұл бізге онкологиялық бөлімді сол жерге көшіруге, сондай-ақ оның атқаратын қызметін кеңейтуге мүмкіндік береді. Ал босатылған алаңдарда перинаталдық орталық үшін қосымша орын бөлінеді.
– БАҚ өкілдерімен болған брифингте сізге Жезқазған, Сәтбаев қаласындағы жасыл желектің күтімсіз қалғаны жөнінде сауал қойған едік. Сонда сіз көгалдандыруға биыл қанатқақты жоба ретінде Жезқазған қаласының әкіміне «Е-Дендра» бағдарламасын енгізуді тапсырғаныңызды айтып едіңіз. Бұл жоба қашан аяқталады?
– «Е-Дендра» жобасы мемлекеттік сатып алу порталы арқылы екі рет жарияланды, алайда қатысушылардың болмауына байланысты конкурс өтпей қалды. Қазір жобаны іске асырудың балама жолдары қарастырылып жатыр. Сонымен қатар қалада көгалдандыру бағытындағы жұмыс назардан тыс қалған жоқ. Ағаштарды санитарлық кесу, бар жасыл желектерді суару, күтім жасау шаралары тұрақты түрде жүргізіледі. Аталған жобаны кезең-кезеңімен жүзеге асыруға қосымша қаржы көздерін тарту көзделген.
– Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында «Жасанды интеллектімен жұмыс істеу құзыретін қалыптастыру мектеп қабырғасынан қолға алынуға тиіс» деді. Ұлытау облысында жасанды интеллект технологиясына қызығушылық танытқан оқу орындары бар ма?
– Өңірде жасанды интеллектіні білім беру жүйесіне енгізу жұмыстары жоспарлы түрде жүргізіледі. Облыстағы 1 324 педагог біліктілікті арттыру курстарынан өтіп, әдістемелік қолдау алып отыр. Әр мектепте жауапты тұлғалар бекітіліп, ЖИ-ді оқу үдерісіне енгізу бағытындағы жұмыс бақылауға алынған. Сонымен қатар «Цифрлық сауаттылық» және «Информатика» пәндері аясында ЖИ элементтері оқытылады. Жезқазған қаласындағы №14 жалпы білім беретін мектебінде «Digital leadership» технологиясын білім беру ұйымының педагогикалық ұжымын жасанды интеллект технологияларын тиімді пайдалануға үйрету, оқу үдерісін цифрландыру арқылы білім сапасын арттыру мақсатында 21 педагог пен 100 білім алушы қамтылып отыр.
– Жылдың басында Ұлытау өңірінде киіктердің жаппай қырылуы елді алаңдатты. Осы жағдай қайталанбас үшін қандай іс-шара қарастырылып отыр?
– Ұлытау өңірінде киіктің жаппай қырылуы олардың санының айтарлықтай өсуімен байланысты болды. Аталған жағдайдың қайталануына жол бермеу үшін «Экология және табиғи ресурстар министрлігі Ұлытау облысы бойынша орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы» РММ-і күз мезгілінде ақбөкендердің оңтүстікке қарай көшу жолдарына бөгет келтірмейтін жұмыстарын жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп қолға алды. Сондай-ақ қыс мезгілінде киік жануарына мониторинг жүргізуге, қалың қардан киік өлекселерін уақтылы әрі дер кезінде жинау үшін қар шанасын сатып алуға жергілікті бюджеттен қаржы қарастырылды. Бүгінде мемлекеттік сатып алу конкурстық жұмысы жүргізіліп жатыр.
Әңгімелескен –
Жұлдыз ТОЙБЕК,
«Egemen Qazaqstan»
Ұлытау облысы
