Президент 2025 жылдың соңына дейін исламдық банкинг жүйесін құру үшін заңнаманы жаңартуды тапсырды. Қазіргі заңда ислам банктеріне қатысты бір ғана бап бар. Мәжілісте шариғат операцияларын реттейтін заң жобасы қаралуда.
Ислам банкінің исламдық қаржыландыру принциптері жөніндегі кеңес мүшесі Әділбек Рысқұлов бүгін журналистермен кездескенде Қазақстанда шариғат нормалары бойынша қаржыландыруды дамыту 15 жылға жуық уақыт ішінде негізінен салық салу және операцияларды тіркеумен байланысты заңнамалық кедергілерді тежейтінін айтып берді.
«Бізден ислам ипотекасын қашан іске қосамыз деп жиі сұрайды. Әлемдік тәжірибеде исламдық ипотека сатып алу-сату немесе жалдау шарттары арқылы іске асырылады. Яғни, банк кез келген жағдайда осы жылжымайтын мүлікті сатып алып, ЕДБ-де пәтер немесе үй тіркеуі тиіс... Ал кейін тиісті салықтарды төлей бастайды. Мысалы, жеке тұлғалар үшін мүлік салығы жылжымайтын мүліктің кадастрлық құнының 0,1% дейін жетуі мүмкін (белгілі бір мәмілелер бойынша). Ал заңды тұлғалар үшін мүлік салығының мөлшерлемесі пәтердің немесе бизнес-орталықтың теңгерімдік құнының 1,5% -ын құрайды. Осылайша, бұл мүлде басқа салық ставкасы. Демек, егер банк жылжымайтын мүліктің иесі болып, оны өз клиентіне жалға берсе, ЕДБ өз шығындарын өтеп, ішінара клиенттерге аударуы тиіс», деп атап өтті Әділбек Рысқұлов.
Нәтижесінде, оның айтуынша, исламдық ипотеканың құны дәстүрлі банктерге қарағанда «бірнеше есе жоғары» болар еді. «Нәтижесінде исламдық ипотека бәсекеге қабілетсіз болып қалды. Салық кодексінде бұл мәселе 15 жыл бойы реттелмеген» дейді сарапшы.
Ислам банктерінен автомобиль сатып алуды қаржыландыру ислам ипотекасы сияқты схема бойынша құрылады.
«Банк алдымен автокөлікті сатып алып, оны өзіне тіркеп, техникалық паспорт, мемлекеттік нөмір алуы тиіс... Міне, осы жүгіру уақыт алады. Заңнама мұндай мәмілелерді неғұрлым оңайлатылған форматта жүргізілетіндей етіп реттемейді. Жалпы заңнамада ислам банктері күнделікті бетпе-бет келетін ұсақ, нүктелі проблемалар көп. Ал біз құзыретті органдарға оларды шешуді сұраған кезде, бізді үнемі естімейді», деп атап өтті Әділбек Рысқұлов.
Оның айтуынша, «тек соңғы жылдары ғана банк заңнамасы өзгере бастады».
«Қаржылық реттеуші тарапынан көзқарас өзгерді, банктер туралы жаңа заң жобасында исламдық терезелер ұғымы пайда болады. Ислам банктерін реттеу жағдайы түбегейлі өзгеруі мүмкін», деп есептейді Әділбек Рысқұлов.
Экономист Расул Рысмамбетовтың айтуынша, ислам банкингі Қазақстандағы тұрғын үй проблемаларының шешімі болуы мүмкін. Ислам банкингінде, егер құрылыс компаниясы тұрғын үй салса, ислам банкі бұл жобаны қаржыландырады. Яғни банк өз қаражатын бизнес-компанияларға салады, содан кейін пайда олардың арасында бөлінеді. Бұл жерде пайыздық мөлшерлеме жоқ және бұл шариғат нормаларына қайшы келмейді.
«Азаматтар үшін де бөліп төлеу мүмкіндігі қарастырылған. Қарапайым банктерде клиент жай ғана несие алады және ақшаны пайызбен қайтаруға міндетті, бұл ретте барлық тәуекелдер қарыз алушыға тиесілі. Ал ислам банкінде пайда мен тәуекелдер тең бөлінеді. Сондықтан банк жобаларды мұқият іріктейді, оларды инвестор ретінде бағалайды және кәсіпкердің табысына мүдделі. Ол төлемдерді кейінге қалдырып, бизнесті дамытуға ықпал ете алады», деп түсіндірді сарапшы.
Ислам банкингі ипотеканы және шағын бизнесті қолдай отырып, Малайзия, Сингапур және Ирандағы тұрғын үй мәселелерін тиімді шешеді.
Сарапшының айтуынша, Еуропа елдері, соның ішінде Ұлыбритания шариғат қаржысын енгізе бастады.
«Бұл жүйе біз үшін пайдалы болады деп санаймын. Бәлкім, кәсіпкерлер онымен әлі аз таныс шығар, бірақ заң қабылданғаннан кейін ол тиімді жұмыс істей бастайды. Мысалы, Иран санкцияларға қарамастан, ислам моделінің арқасында экономиканы дамытып, автоөндірісті және шағын бизнесті жолға қойды. Ол әлемдік дамудан артта қалды деуге болмайды» дейді
