Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Әсіресе Несағаңмен бірге қазіргі Абай облысына барған сапарым айрықша есімде қалды. Осы сапарда бұрын көрмеген ел мен жерді көріп, керемет әсер алдым. Ұлылар өлкесімен таныстым.
Астанадан жеке көлікпен шықтық. Қасымызда жары Манат апай мен екі немересі бар. Алдымен Арқадағы табиғаты әсем өлкенің бірі – Қарқаралыға ат басын тіредік. Жаугершілік заманда осы өңірде қаза болған, Абылай ханның дәуірінде қол бастаған қаһармандардың бірі Шанышқылы Бердіқожа батырға ұрпақтары ас берді. Соған қатыстық. Несағаң батырдың ерлігі туралы көлемді поэма жазған. Соны асқа жиналған қауым алдында оқыды.
Одан кейін ақынның бақытты балалық шағы өткен Шұбартауға бет алдық. Бұрын аудан орталығы болған Баршатас ауылы – қаншама танымал тұлғалар туған қасиетті мекеннің бірі. Тарихы да тым терең. Несіпбек аға жол бойы Шұбартаудың әрбір шоқысы мен қыратының тарихына тоқталып, бұл жерде өмір сүрген батырлар, билер, ақындар жайында әңгімеледі. Балалық шағы өткен ауылы туралы қызықты оқиғаларды баяндады. Өзі білім алған Баршатас орта мектебінде Мұхтар Мағауин, Рымғали Нұрғали, Төлек Тілеуханов секілді қарымды қаламгерлер оқығанын жеткізді.
Сапарымыздың мақсаты – дауылпаз ақын, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Сәкен Сейфуллинді көрген, Үржар ауданында тұратын қариямен кездесу. Сәкен атамыз 1934 жылы үгіт-насихат жұмысымен Үржар ауданына барып, осында сегіз ай тұрған. Мұнда келуіне сол кездегі Қазақ АССР-інде адвокат болып істеген Сапарғали Аманбеков пен Лепсі уезіне қарасты жер бөлімінің инспекторы Рамазан Мұхамеджанов есімді ел азаматтары ықпал жасаған. Ақын Үржарға келгенде халықтың тұрмыс-тіршілігімен танысып, Лепсі уезіне қарасты Елтай, Мақаншы секілді ауылдарды аралаған. Несіпбек ағамен Үржарға тоқтағаннан кейін Сәкенді көзімен көрген, Бестерек ауылында тұратын Әйтікен Әбілқасым ақсақалға бардық. Орта бойлы, мығым денелі қарт екен. Сол кезде қарияның жасы сексеннің бел ортасында, денсаулығы тың, жүрісі ширақ. Жады мықты, кейде Сәкен өлеңдерін төгіп-төгіп жібереді.
«Сәкен Сейфуллин Үржарға келгенде мен жастан асқан сәбимін, – деп бастады сөзін қария. – Су тасып жатқан уақыт екен. Әуелі қайраткер Бай ата ауылының тұрғындарымен кездеседі. Жиналғандарға кеңес өкіметінің ел тұрмысын жақсартуға бағытталған іс-шаралары туралы айтады. «Біз келешекте іргелі елге айналамыз. Алдағы күніміз жарық болады. Ұрпағымыз бейбіт заманда өмір сүреді» деп жиналған қауымды бірлікке, татулыққа шақырып сөйлеген. Осы сәтте алдыңғы орында отырған шешем бесікте жатқан мені көтеріп, ақынға: «Батаңызды беріңіз», деп алып барады. Сәкен мені құшағына алып: «Еліміздің болашағы осы балалардың қолында», деп маған батасын беріпті. Анам марқұм «Сәкен ағамыз келбетті екен. Өңіне тіктеп қарай алмадым» деп айтатын. Одан кейін жұртқа әйгілі Әміре Қашаубаев ән шырқапты».
Бір өкініштісі, 1938 жылы Сәкен Сейфуллин ұсталғаннан кейін Үржарда онымен жақын сыйласқан, араласқан біраз адам түрмеге қамалған. Солардың ішінде ату жазасына кесілген азаматтар да болған. Соның бірі – ақын, Үржарға келгенде сый-құрмет көрсеткен Рамазан Мұхамеджанов.
Осы сапар барысында атақты Алакөлге барып 4-5 күн демалдық. Қасиетті көлге шомылып, күнге қыздырындық. Несағаң ерте тұрып, көл жағалап жүргенді жақсы көреді. Кейде мені ерте оятып алады. Екеуміз таңғы таза ауамен серуендеп жүреміз. Сонда армансыз әңгімелестік. Көбінесе әдебиетке келгенде қолдаған ағалары, қаламдас қатарластары туралы айтты. Жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін «Балдырған» журналына қызметке алған балалар ақыны Мұзафар Әлімбаевтың азаматтығы мен адамгершілігін сөз етті. Шығармаларының жазылуы жайында сыр шертті.
Әдебиетімізге 70-жылдары теңіздей буырқанған бір буын келді. Несіпбек аға – осы буынның белді өкілі. Бұл толқын өте тегеурінді. Бүгін бәрі де көркем сөз өнерінің бір-бір бәйтерегіне айналған. Бір ғажабы, поэзия мұзбалағы Мұқағали Мақатаев көзі тірісінде бір ғана жас ақынға сәт-сапар тілеген. Ол – Н.Айтұлы. Шынында, Несағаңның ұлттық нақышты ойлы өлеңдерін қызығып оқисың. Өткен ғасырдағы 70-жылдардың ортасында жазған «Бас сүйектер» поэмасы ақынның ерекше қолтаңбасын танытты. Осы туынды сыншылар тарапынан да жоғары бағаланды. Арқалы ақын елордаға келгеннен кейін екінші тынысы ашылып, тәуелсіздік жолында құрбан болған ерен батырлар мен тұғылы тұлғалар туралы 40-қа жуық поэма жазды. Мұндағы барлық кейіпкер бейнесі көркем кестеленген. Олардың қайталанбас образы, шығарманың шынайылығы, шұрайлы тілі оқырманды бірден баурап алады. Аудармаға да ат ізін салып, Шығыстың ұлы шайыры Әлішер Науаидың «Ескендір қорғаны», «Ләйлі-Мәжнүн» дастандары мен түріктің VІІ ғасырда өмір сүрген ұлы ақыны Жүніс Еміренің туындыларын тәржімалады. Өзі де осы ұлы ақындардан көп өнеге алды. Биіктеді. Балаларға арнаған шығармаларының өзі – бір төбе. «Ән-домбыра», «Сарыарқа», «Дәурен-ай», «Арман», «Дариға, дәурен» секілді әнге жазған сөздері де құйылып түскен. Ән мәтіндерін классикалық деңгейге көтерді.
Көрнекті ақыннан газетке екі рет сұхбат алдым. Екеуі де елордалық басылымда жарияланды. Сонда ол кісі қазақ ақындарының темірқазығы – Абай екенін, өзі де хакімді бала күнінен пір тұтып өскенін айтып еді.
«Абайды жасымнан жастанып оқыдым. Бірақ менің жан-дүниеме төңкеріс жасаған – Қасым Аманжолов. Қасымның барлық шығармасын бойыма сіңірдім. Кейін менің поэзияда бірден көтеріліп кетуіме шығыстың ұлы шайырларының бірі – Әлішер Науаидың дастандарын аударуым себеп болды. Әлішер – барлық түркі халқына ортақ ақын. Ол шығармаларын түрік, парсы тілінде жазған. Менің эпикалық жанрға батыл баруыма шығыс поэзиясы тыныс беріп, қанаттандырды», деді.
Несіпбек ағаның тағы бір ерекшелігі – жастарға жанашыр еді. Қолы ашық болатын. Ештеңеден тартынып қалмайтын. Қаншама жасты музейге жұмысқа алып, қамқорлық көрсетті. Соның шет жағасын мен де көрдім. Міне, асыл ағаның арамыздан алыстағанына екі жылдан асып барады. Биыл көзі тірі болса 75 жасқа толып, мерейтойын атап өтуші еді. Алайда ақынның әлі күнге дейін кез келген ортаны үйіріп алатын үні, баладай риясыз күлкісі, кейде жоқ жерден бұртия қалатын мінезі, ашық-жарқын бейнесі көз алдымда сайрап тұр. Телефон шалғанда: «Азаматжан, хал жақсы ма?», деп бірден танитын. Ардақты ағаның осы қоңыр дауысы құлағымнан кетпейді.
