Жобаның маңызы қандай?
Байқаудың ашылуында сөз сөйлеген Астана қаласы әкімдігінің «Астана жастары» жастар ресурстық орталығы» басшысының орынбасары Руслан Қонақбаев бұл жобаға 50-ден астам өтініш келіп түскенін айтып, финал қатысушыларына сәттілік тіледі.
Ұйымдастырушылардың айтуынша, жобаның басты мақсаты – жастар арасында қауіпсіз, саналы және саламатты ортаны қалыптастыру, сондай-ақ тәуелділіктің алдын алуға бағытталған тың бастамаларды қолдау.
Нашақорлықтың алдын алу шарасы бұл жолы ресми баяндама немесе құрғақ статистика күйінде емес, идея мен эмоцияға толы цифрлық жоба форматында талқыланды. Ең бастысы – әр жоба байқаудан кейін де дамуға әлеуеті бар әлеуметтік бастама ретінде қарастырылды.
Сайысқа Астана қаласы ІІД нашақорлыққа қарсы күрес басқармасының аса маңызды істер жөніндегі аға оперативті қызметкері, полиция подполковнигі Әлия Қибатқызы, Кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау бөлімінің бас маманы Гүлім Мұхамеджанқызы және Астана қаласы нашақорлыққа қарсы профилактика бойынша қоғамдық кеңестің мүшесі Әсет Жанатұлы қазылық етті.
Полиция подполковнигі Әлия Қибатқызының айтуынша, жыл басынан бері есірткінің заңсыз айналымына қатысты 1 200 құқықбұзушылық анықталды.
«Жалпы, қатысушылар осы күнгі нашақорлық проблемасының қаншалықты өзекті екенін дұрыс түсінгенін байқадық. Негізгі мақсат – есірткі тұтынуға деген сұранысты төмендету. Өкінішке қарай, ресми статистика бойынша, наркологиялық тәуелділік дертіне шалдыққан адамдар саны шамамен мыңға жуық. Әдетте, бір тәуелді адам өзімен бірге тағы біреулерді тартып, оларды да осы ортаға енгізіп жатады. Біз, полиция қызметкерлері, есірткі бизнесімен күресті күшейтіп келеміз. Дегенмен біздің негізгі міндет – профилактика, яғни жасөспірімдер арасында есірткіге сұранысты азайту. Осы байқауда біз жастардың көзімен қарап, олардың түсінігінде есірткіге қарсы күресті қалай күшейтуге болатынын аңғарғымыз келді. Одан әрі басқа да мүдделі мемлекеттік органдармен және үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп, балалардың жобаларын нақтылап, білім беру ұйымдарына енгізуге көмектесеміз», деді ол.
Сайыс кезінде негізгі өлшем нашақорлықтың алдын алуға бағытталған ең үздік идеяны анықтау болды. Қазылар алқасының айтуынша, ұсынылған жоба көп ұзамай жұмысқа енгізуге дайын болуы керек, сондай-ақ жастарға әсер ете алуға тиіс.
Идеядан қоғамдық қозғалысқа дейін
Сайыстың бірінші қатысушысы Астанадағы №84 мектеп-лицейінің 11-сынып оқушысы Әділхан Темірханов ұсынған жоба мектеп ішінде есірткіге қарсы профилактиканы жастарға түсінікті, заманауи тілмен жүргізуге бағытталған. Бірнеше аптаға жоспарланған бұл кешенді бағдарлама «тыйым салу» қағидасынан гөрі, жасөспірімге дұрыс балама ұсынуды алға шығарады. Жобаның алғашқы кезеңі спорт пен саламатты өмір салтын насихаттауға арналмақ. Мектепішілік турнирлер, шағын марафондар арқылы оқушыларды белсенді өмірге тарту көзделген. Апта аяғында «Ең мықты сынып», «Менің таңдауым – спорт» секілді марапаттау элементтері қарастырылған. Ал екінші аптада психолог, нарколог және полиция қызметкерлерінің қатысуымен семинарлар өткізіліп, тәуелділіктің психологиялық, құқықтық салдары нақты деректермен түсіндіріледі. Сонымен қатар оқушылардың өз ойы мен ұстанымын қалыптастыру үшін эссе және инфографика байқаулары жоспарланған. Үшінші аптада жоба әлеуметтік желілер кеңістігіне шығады. «TikTok» пен «Instagram» желілерінде қысқа бейнежазбалар арқылы «Менің хоббиім – спорт», «Өмірдің әр сәті құнды» сынды тақырыптарда челлендждер ұйымдастыру ұсынылады.
Финалда ерекше назар аудартқан жобаның бірі – Өзбекәлі Жәнібеков атындағы №11 мектеп-лицейінің 11-сынып оқушысы Амрин Асаналидің бастамасы. Ол тәуелділіктің тек физикалық емес, психологиялық және цифрлық қырын қамтыған кешенді жоба ұсынды. Бұл платформада психологиялық қолдау, цифрлық күнделік, эмоциялық күйді бақылау, кәсіби көмекке дер кезінде жүгіну сияқты бағыттар біріктірілген. Оның айтуынша, тәуелділік көбіне байқалмай басталады, ал адам өз күйін түсінбей, жалғыз қалып жатады. Сол себепті жоба жастарға өз жағдайын ерте кезеңде тануға және көмек сұрауға үйретуді көздейді.
Ал Қазақстан халықаралық лингвистикалық колледжінің 2-курс студенті Жасмин Қасенова нашақорлықтың алдын алуда театр тілін қолдануды ұсынды. Оның жобасы эмоция мен тірі образ арқылы әсер етуге бағытталған.
Автордың пікірінше, кейде бір қысқа қойылым он лекциядан да өтімді. Жоба аясында 7–10 минуттық сахналық көріністер қойылды. Автор жобаның нәтижесінде жасөспірімде өзін тану, ұялу мен үрейдің азаюы, көмекке жүгінуге дайындық қалыптасатынын атап өтті. Сонымен қатар бұл форматты мектеп, колледж және жастар орталықтарында жыл сайын жаңартып өткізуге болатынын, ал болашақта қойылымдарды бейнежазба форматында түсіріп, әлеуметтік желілер арқылы тарату мүмкіндігін де ұсынды.
Сайыстың келесі қатысушысы, Кәсіби-техникалық колледждің 2-курс студенті Вера Климованың «Тәтті өмір – зиянды әдеттерсіз» жобасы шығармашылық тәсілімен ерекшеленді. Ол тәтті тағам образы арқылы зиянды әдеттерден арылудың мәнін түсіндіруге тырысты. Вераның айтуынша, адам өміріндегі әр шешім белгілі бір «ингредиенттен» тұрады: бірі – пайдалы, бірі – зиянды. Идея аясында автор студенттерді шығармашылық үдеріс арқылы профилактикаға тартуды ұсынды. Мастер-класс форматында қатысушылар десерт дайындап қана қоймай, әр қадамды өмірмен байланыстырып, «дұрыс таңдау», «таза өмір», «саналы шешім» секілді ұғымдарды талқылайды. Мұндай тәсіл жастарға ақпаратты жеңіл қабылдауға, тақырыпты формальды емес, еркін ортада түсінуге мүмкіндік береді. Жобада визуалдық элементтерге де ерекше мән берілген. Жобаның басты артықшылығы – күрделі мәселені қорқыту арқылы емес, жылы эмоция, эстетика және таңдау еркіндігі арқылы жеткізуі.
Финалдық кезеңде ұсынылған жобалардың бірі – Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің 2-курс студенті Черепова Полинаның авторлық бастамасы. Оның жобасы тәуелділік мәселесін тек есірткі контексінде ғана емес, соны қалыптастыратын психологиялық және әлеуметтік факторлармен бірге қарастыруға бағытталған. Автор өз жұмысында «ем» мен «әдеттің» арасындағы шекараның қаншалықты нәзік екенін көрнекі түрде көрсетті. Жоба визуалды элементтер мен қысқа, бірақ ой салатын мәтіндер арқылы жастарды өз таңдауына жауапкершілікпен қарауға үндейді. Презентацияда дәрі-дәрмектің бақылаусыз қолданылуы ұзақмерзімді тәуелділікке ұласуы мүмкін екені ашық әрі түсінікті тілмен жеткізілді. Автор тәуелділікпен күресті бір сәттік бас тарту емес, ұзақмерзімді ішкі ұстаным ретінде көрсетті.
Байқау финалында назар аудартқан жобалардың тағы бірі – «Esil University»-нің студенті Виктория Выходцеваның авторлық бастамасы. Оның ұстанымы – тәуелділік туралы қорқыту немесе біржақты үгіт емес, адал диалог құру. Осы мақсатта жоба аясында анонимді онлайн-бокс, қысқа бейнероликтер, шағын интервьюлер, инфографика және нақты өмірден алынған оқиғалар ұсынылады. Мұның бәрі жастардың сұрақ қоюдан қысылмай, өз ойын еркін білдіруіне мүмкіндік береді. Виктория өз жобасында аудиторияны нақты бөліп қарастырған. Негізгі нысаналы топ – 16–25 жас аралығындағы жастар болса, қосымша аудитория ретінде ата-аналар мен оқытушылар қамтылған. Бұл тәсіл тәуелділіктің алдын алуда тек жасөспіріммен емес, оны қоршаған ортамен бірге жұмыс істеудің маңызын көрсетеді.
Сонымен, «Esirtkisiz Elorda: Тәуелділіксіз болашақ идеясы» байқауы жастардың нашақорлық мәселесіне немқұрайды қарамайтынын, керісінше, оны өз тілімен, өз формасымен шешуге дайын екенін көрсетті. Мұндағы әр жоба – бір ғана идея емес, қоғамдық санаға әсер ететін құрал. Байқау нәтижесі жастардың азаматтық белсенділігін арттырумен қатар, елордада әлеуметтік маңызы бар бастамаларды жүзеге асыруға нақты мүмкіндік бар екенін дәлелдеді. Тәуелділікпен күрес тек тыйым мен жаза емес, түсіндіру, қолдау және сенім арқылы тиімді болатынын осы байқау тағы бір мәрте көрсетті.
