Коллажды жасаған – Алмас МАНАП, «ЕQ»
Таяу күндері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінде өткен 2024 жылды қорытындылауға арналған кеңейтілген алқа отырысында жемқорлыққа қарсы жұмыстардың жай-жапсары талқыға салынды. Президенттің құқықтық мәселелер жөніндегі көмекшісі Ержан Жиенбаев, Президент әкімшілігінің, Бас прокуратураның өкілдері, Қоғамдық кеңес мүшелері қатысқан жиында агенттік төрағасы Асхат Жұмағали былтыр сыбайлас жемқорлық қатерлерін болдырмау үшін 238 сыртқы талдау мен мониторинг жүргізілгенін айтты.
Оның айтуынша, былтыр қоғамда сыбайлас жемқорлыққа «нөлдік төзімділік» қағидасын ілгерілету аясында 900 мыңнан аса түрлі мақсатты топ өкілдерін қамтыған 7,5 мыңға жуық іс-шара өткізілген, кәсіпкерлікті қорғау аясында «Бизнеске жол» жобасы жүзеге асып, 200 проблемалық мәселе шешілген, 24 мыңнан аса кәсіпкердің құқы қорғалған.
«Мемлекеттік сатып алу мен қаржының мақсатты жұмсалуына мониторинг жүргізіліп келеді. Агенттік 87,7 млрд теңге көлемінде тиімсіз шығынның алдын алды. Маңызды инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобаларды сүйемелдеу жұмыстары да жалғасып жатыр. Қазіргі таңда біздің агенттіктің бақылауында 182 нысан бар, оның 81-і аяқталған», деді ол.
Біз бұған дейін сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау мақсатында қабылданып жатқан түрлі шараның бірі – «ақшаны бояу» қанатқақты жобасы туралы жазған едік. «Цифрлық теңге» платформасында жүзеге асып жатқан бұл жоба ауыл шаруашылығы, көлік және теміржол құрылысы сияқты әлеуметтік маңызды салалар да енгізіліп жатыр. Оның аясында бюджет қаражатын жоспарлаудан бастап, оның қозғалысының барлық циклі цифрландырылмақ.
«Жалпы, «ақшаны бояу» жобасы Ұлттық банк пен Қаржы министрлігінің белсенді қолдауымен іске асып жатыр. Қанатқақты жоба аясында әр теңгені «таңбалау» қарастырылған. Бұл қаражат қозғалысын соңғы жеткізушіге дейін бақылауға мүмкіндік береді. Оған автокөлік және теміржол құрылысы, ауыл шаруашылығы техникасы мен мал сатып алу мәселелері бойынша жекелеген аймақтар мен нысандар қамтылып отыр. Бұл тетік қазірдің өзінде жұмыс істей бастады, алғашқы цифрлық теңгелер жеткізушілер мен мердігерлерге жіберілді. Атап айтқанда, Қарағанды облысында «Достық-Мойынты» теміржолын салу шеңберінде 164 млрд теңге, Атырау облысында «Мұқыр-Кұлсары» автожолын жөндеуге 100 млн цифрлық теңге бөлінді», деп атап өтті А.Жұмағали.
Агенттік басшысы бұл өте маңызды жоба екенін және оның бүкіл салаға енгізілуі ақша жымқыруға қарсы үлкен кедергі болатынын айтты. Сондай-ақ мердігерлердің таңбаланған ақшамен «ашық» жұмыс істеуге дайындығы «Open Book» қағидаты бойынша адал бизнестің дамуына ықпал етеді деп күтіліп отыр.
Агенттіктің алқа отырысында бірнеше жылдан бері табысты жүзеге асып жатқан заңсыз активтерді қайтару жұмыстары жайында да кеңінен мәлімет берілді. Оның әлеуметтік әділдікті қалпына келтіру, сәйкесінше, Әділетті Қазақстанды құру жолындағы маңызды қадам екені айтылды. Нақты санға жүгінсек, 2022 жылдан бері 1 трлн 120 млрд теңгеге жуық мүлік түріндегі активтер мен қаражат мемлекетке қайтарылған, оның ішінде өткен жылы 486,5 млрд теңге заңды орнына жеткен. Мемлекет мүлкін заңсыз түрде қалталарына басқан адамдардан қайтарылған осы қаражат есебінен елімізде 56 мектеп салынды.
Кез келген қоғамдағы сыбайлас жемқорлық ең алдымен халықтың әлеуметтік жағдайына соққы болып тиетіні рас. Сондай-ақ оған қарсы күрестің басты мақсаты да – тұрғындарды әлеуметтік тұрғыда қорғау. Осыған орай агенттік былтыр Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізген. Кейінгі бес жылда әлеуметтік қорғау шараларына бюджеттен 23 трлн теңге бөлініпті. Алдағы екі жылға тағы 13 трлн теңге бөлу жоспарланған. Негізгі сыбайлас жемқорлық тәуекелдері мүгедектікті белгілеу, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және әлеуметтік төлемдер мен қызметтерге бюджет қаражатын игеру мәселелерінде анықталып отыр.
«Олар, әсіресе әлеуметтік көмекке жүгінетін азаматтардың осал санаттарына әсер етеді. Жосықсыз қызметкерлер қолданыстағы олқылықтарды парақорлық пен қызметтік өкілеттігін асыра пайдалану үшін жиі қолданады. Жоғарыда айтылғандар қылмыстық құқықтық тәжірибемен де расталады. Мысалы, Шымкентте Еңбек және әлеуметтік қорғау департаментінің бөлім басшысы мен қалалық емхана қызметкеріне қатысты үкім шығарылды. Олар мүгедек балалардың ата-аналарынан мүгедектік тобын белгілегені үшін жүйелі түрде пара алып отырған», деді А.Жұмағали.
Сонымен қатар сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау барысында шешуді қажет ететін бірқатар негізгі мәселе анықталды. Медициналық-әлеуметтік сараптамаға қатысты 5,2 мыңнан аса айла-шарғы жасау фактісі, атап айтқанда негізсіз мүгедектік тағайындаған немесе одан бас тарту жағдайлары белгілі болды. Мүгедектігі бар адамдарға арналған тауарлар мен қызметтердің бағасын негізсіз көтеру, сондай-ақ жалған жеткізілімдер фактілері тіркелген. Бұл 830 млн теңгенің мақсатсыз жұмсалуына әкеліп соққан.
«Атап айтқанда, Шымкент қаласында гигиеналық құралдарға негізсіз төленген сома 200 млн теңгені құрады. 1,2 мыңнан аса жалған бизнес құру және әлеуметтік төлемдерді алу үшін кірістерді көбейту жағдайлары анықталды. Сонымен қатар жалған жұмыспен қамтудың 500-ден аса жағдайы белгілі болып, 168 млн теңге көлемінде мемлекеттік субсидия қағаз жүзінде ғана бөлінгені, бірақ іс жүзінде адамдар жұмысқа орналаспағаны анықталды», деп атап өтті агенттік төрағасы.
Осы және өзге де өзекті жайттарға тоқталған А.Жұмағали қоғамда «Заң және тәртіп» қағидаттарын, сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты сапалы іске асыру бойынша жұмысты жалғастырудың маңызын атап өтті. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, оның алдын алу және себептерін жою, жазаның бұлтартпастығын қамтамасыз ету және залалды өтеу, сондай-ақ бизнесті сыбайлас жемқорлықтан қорғау негізгі бағыттар болып қала береді. Ведомство басшысы азаматтардың әл-ауқатын арттыруға және елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына бағытталған Президент тапсырмаларының бұлжытпай орындалатынын мәлімдеді.
