Сурет «Егемен Қазақстанның» архивінен алынды
Кейінгі деректерге көз жүгіртсек, елде жасөспірімдер арасындағы ерте жыныстық дебюттің медианалық мәні 16,5 жасты құрайды. Ерте жыныстық қатынас салдары ерте жүктілікке ғана ұрындырмайды. Жасөспірім жыныстық жолмен берілетін инфекцияға шалдығуы мүмкін. Себебі толық жетілмеген шақтағы жыныстық қатынас кезінде жүкті болу, инфекция жұқтыру ықтималдығы жоғары. Жыныстық қатынас жасөспірімдердің репродуктивті жүйесінің толық дамымаған кезеңінде болса, бұл ағзаның қабілетін төмендетіп, болашақта репродуктивті проблемаларға әкеледі.Мұның барлығы шетке ысырып, жылы жауып қоя салатын мәселе емес. Ерте жыныстық қатынастың психологиялық салдары да балаға ауыр тиеді. Жасөспірімге эмоционалдық, психологиялық салмақ салады. Өзін-өзі бағалауы төмендеп, депрессияға, күйзеліске түсуі ықтимал. Қиыны, осындай күрделі кезеңде жасөспірімге тиісті көмек көрсетілмесе, салдары баланың болашағына әсер етуі мүмкін.
Денсаулық сақтау министрлігі ұсынған ақпаратқа жүгінсек, кейінгі бес жылда жасөспірімдер (15 жастан 18 жасқа дейін) арасында жүктілік коэффициенті сол жастағы 1000 қыз балаға шаққанда 7,54-тен 4,25-ке дейін, яғни 43%-ға төмендегені байқалады.
«Жасөспірімдер арасында жүктіліктің азаюын білім беру бағдарламалары мен ақпараттандыру, контрацепцияға қолжетімділік, әлеуметтік, мәдени өзгерістер сынды бірнеше фактормен түсіндіруге болады. Қазақ дерматология және инфекциялық аурулар ғылыми орталығының ақпаратына сәйкес, кейінгі жеті жылда 14–24 жас аралығында анықталған АИТВ инфекциясын жұқтырғандар саны 138 жағдайдан 330 жағдайға дейін, яғни 2,4 есеге көбейді. Урогениталды хламидиялық инфекция жұқтырғандар (15–17 жас) саны 9-дан 26 жағдайға дейін, уреамикоплазмалық инфекциялар саны 35-тен 37 жағдайға дейін өскен. 14–18 жас аралығындағы жасөспірімдер арасында АИТВ 19 (2018 ж.) жағдайдан 27 жағдайға (2024 ж.) дейін, яғни 1,4 есеге өсті, – деп жазылған министрліктің редакцияға ұсынған ақпаратында.
Психологтер кәмелетке толмай жүкті болу фактілері жыныстық сауатсыздықтан, отбасында тақырып ашық айтылмауынан дейді. Қызға көңіл бөлмегеннің, үйде жылылық сезінбегеннің салдары ауыр тиюі мүмкін. Мұндайда бала жылы да жақын сезімдерді сырттан іздей бастайды. Өзін тиісті жағдайда қалай ұстау, қорғауды білмегеннің салдарынан ерте жүкті болып қалуы ықтимал. Бұл өте нәзік те ауқымды тақырып болған соң, жүктіліктің себеп-салдарын бір мәселеге әкеп тіреп қоюға болмайды. Егер жыныстық сауат туралы әңгіме үйде айтылса, жасөспірім оның жауабын сырттағы әлдебіреуден, әлеуметтік желіден іздемейді. «Жанұя» отбасы институтын қолдау орталығы психологиялық көмек көрсету бөлімінің маманы Ләззат Еспаева ерте жыныстық қарым-қатынастың салдары балаларға өте ауыр тиетінін айтады.
– Кәмелетке толмағандар жыныстық қатынасқа психологиялық, физиологиялық, эмоционалдық жағынан дайын болмайды. Олар әлі толыққанды жетілмегендіктен, когнитивті қабілеттері төмендеу болады. Жігіттің опасыздығын ұмытып, өзін қолға алуы қиынға соғады. Салдары баланың болашағына әсер етеді. Әсіресе қаскөйдің қолына түсіп, зорлық-зомбылық көрген жасөспірімдер депрессияға ұшырап, қорқыныш, үрейде өмір сүруі мүмкін. Өзін кінәлі сезінуі ықтимал. Құрбы-құрдастарынан оқшауланып, қорқып, тұйықталып қалу қаупі жоғары. Егер жасөспірім осындай қорқыныш сезімнен арылмаса, арты жақсылыққа апармайды. Ең қиыны, жан күйзелісі, депрессия, қорқыныш сезімдерінен арылу барысында бала зиянды әдеттерге тәуелді болып, тіпті суицидке баруы ықтимал. Қиын кезде баланың туыстары бауырын алаламай, қорған болуы керек. Сосын, міндетті түрде кәсіби психологтердің көмегі керек. Онсыз болмайды, – дейді Л.Еспаева.
Ерте жыныстық қатынастың алдын алу мақсатында кешенді іс-шаралар қабылданған. Мысалы, қазір елімізде 103 Жастар денсаулық орталығы жұмыс істейді. Орталықтар 10 жастан 18 жасқа дейінгі балалар, ата-аналар мен педагогтер арасында саламатты өмір салтын насихаттау, репродуктивті, психикалық денсаулықты қорғау, оның ішінде ерте жыныстық қатынастың алдын алу, отбасын жоспарлау, контрацептивтерді пайдалану, жоспарсыз жүктіліктің алдын алу мәселелері жөнінде ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Мұнда кез келген жасөспірім, жастар гинеколог, уролог, дерматовенеролог, психолог, әлеуметтік қызметкер, заңгерден ерікті түрде құпия кеңес ала алады. Жастар денсаулық орталығы 10–18 жас аралығындағы кәмелетке толмағандарға, 18–29 жас аралығындағы жастарға медициналық, емдеу-профилактикалық көмек, психоәлеуметтік, заңгерлік қызмет көрсетеді. Осы мақсатта Денсаулық сақтау министрлігі саламатты өмір салтын қалыптастыру жөнінде ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын да жүргізеді.
«Әлеуметтік желілерде, сыртқы жарнамада саламатты өмір салты идеяларын ілгерілету тиімді. Біздің міндетіміз – жасөспірімдерге өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауға көмектесу. Жасөспірімдер ағзадағы, әсіресе жыныстық жүйедегі көптеген патологиялық өзгерістердің қайтымсыз сипатын түсінуі керек. Бұл олардың болашақ ана немесе әке болуына кедергі келтіруі мүмкін», деп жазылған министрліктің хабарламасында.
Қазір бедеулік диагнозымен есепте тұрғандардың саны да аз емес. Бұл қатарда әйелдер саны 16 907-ден (2021 ж.) 27 857-ге (2024 ж.) өскен. Мамандар бедеуліктің көбеюіне бір емес, бірнеше фактор әсер етуі мүмкін екенін айтады. Оның ішінде экологиялық мәселелер, дұрыс тамақтанбау, саламатты өмір салтын ұстанбау, медициналық себептер, тұқым қуалайтын, генетикалық факторлар, жас ерекшеліктері, психологиялық факторлар, профилактика мен білімнің жетіспеушілігі сынды кедергілер әсер етеді. Осындай себеп-салдарды мейлінше ерте анықтау мақсатында Денсаулық сақтау министрлігі оқушыларды профилактикалық тексеруден өткізеді. Бір сөзбен айтқанда, министрлік тарапынан қолға алынған жоспарлы жұмыс көп. Буыны қатаймаған балаға, ең алдымен, үйдегі ата-анасы үлгі. Отбасындағы тәрбие – басты негіз. Сол себепті жыныстық тәрбиеге қатысты мәселелер үйде айтылса, ерте жыныстық қатынас, оның салдарынан туындайтын аурулар, ерте жүктілік азаяды.
