«Келіссөздер нәтижелі болды. ЕО-ның 18-пакет санкциялары аясында Еуропалық тарап отандық көмір транзиті үшін белгілі бір Ресей порттарымен келісімге шектеуді алып тастады», делінген Cауда және интеграция министрлігінің ресми хабарламасында.
Осы жылдың ақпан айында Еуропалық одақ санкциялардың 16-пакеті аясында Ресей порттарымен кез келген келісімге тыйым салған еді. Салдарынан отандық көмірдің Еуропа елдеріне тұрақты экспорты тоқтап, бұл салаға айтарлықтай қауіп төндірді. Себебі Қазақстан Еуропаға көмірді әуелден санкцияға іліккен Ресейдің Усть-Луга порты арқылы жеткізетін. Айта кетсек, ЕО Балтық теңізіндегі Усть-Луга мен Приморск, Каспий теңізіндегі Астрахань мен Махачкала, Қара теңіздегі Новороссийск арқылы тасымалдарға тыйым салды.
Негізгі транзит нүктесінен тасымалға шектеу қойылған соң ел билігі мәселені реттеуге көшті. Бірқатар келіссөз нәтижесінде қол жеткізілген көмір экспортына Еурокомиссия да өз талабын қойды. Шикізат Қазақстанда ғана өндірілуі қажет, жүкке меншік құқығы санкциялық шектеу шаралары қолданылатын елдердің резиденттерінде болмауы керек, порттарды тек транзит, тиеу немесе жөнелту аумағы ретінде пайдалануға болады, яғни оның аумағында тауарды сатып алу немесе өндіруге тыйым салынған.
«Көмір саудасы жаһандық энергетикалық қауіпсіздік үшін маңызды болып қала беретіндіктен, қазақстандық көмірге қатысты транзакциялар босатылады», делінген Еурокомиссия хабарламасында.
Министрлік таратқан ақпаратқа сәйкес, 2022 жылы Еуропа елдеріне құны 419,2 млн долларды құраған 4,4 млн тонна көмір жеткізілген, бұл жалпы көмір экспортының 45 пайызын құрады. Сондай-ақ 2023 жылы экспорт көлемі шамамен 10 пайызға артып, 382 млн долларға 6,1 млн тонна көмір сатылған. Ал өткен жылы тасымалданған көмір көлемі қайта азайып, 5,2 млн тоннаны құрады. Осы жылдың қаңтар-мамыр айларында экспорт 38,5 пайызды құрады. Отандық көмір Польша, Германия, Италияда көптеп сұранысқа ие.
«Көрсеткіштердің уақытша төмендеуіне қарамастан, қабылданған шаралар отандық көмірді ЕО-ға жеткізуді қалпына келтіруге, сондай-ақ логистикалық маршруттардың тұрақтылығын нығайтуға септігін тигізеді. Сауда және интеграция министрлігі еліміздің сауда мүдделерін қорғау және ұлттық экспортты қолдау жөніндегі, сондай-ақ негізгі әріптестермен экономикалық байланыстарды одан әрі дамыту бойынша жұмыстарды жалғастырады», деп мәлімдеді министрліктің баспасөз қызметі.
Жалпы, Ресейге экспорттың қысқаруы басқа елдерде отандық көмірге деген сұраныстың артуынан өтелді дейді сарапшылар. Атап айтқанда, Қытай, Латвия, Польша, Өзбекстан, Қырғызстан, Эстонияға жөнелтілетін тасымалдың артқаны байқалған.
Жанармай тапшылығын болдырмау және «көлеңкелі» экспортпен күресу үшін өткен жылдың соңында билік шетелге тасымалдайтын компаниялардың тізімін қысқартты. Осылайша, 33 ұйым қазба отындарын экспорттауға лицензия алған. Бұлар – көмір өндіруші, өңдеуші компаниялар мен оларға қарасты кәсіпорындар. Мәселен, үкімет бекіткен тізімге «Қармет», «ERG», «Қаражыра», «Шұбаркөл көмір», «Богатырь Көмір», «ВостокУгольПром» компаниялары кіреді. Олар егер өндірілген көмір қоймаларда жиналып, шетелге жөнелтуге болмайтын болса, шикізатты ішкі нарыққа қайта бағыттай алады. Өйткені 2035 жылға қарай Көкшетау, Семей, Өскемендегі жылу электр стансалары, сондай-ақ Екібастұз ГРЭС-інің бірнеше блоктары іске қосылған кезде қазбалы отынды тұтыну артуы мүмкін. Мамандардың болжамынша, салынатын жаңа жылу электр стансаларына, алдын ала есептеулер бойынша жылына кемінде 15 млн тонна көмір қажет. Қаражыра мен Богатырь кен орындары шикізат базасы болады.
