Сурет: baq.kz
«Қазақстанда бір палаталы парламент құру және партиялық жүйені дамыту перспективалары» тақырыбында ұйымдастырылған жиынға саясаттанушылар, сарапшылар мен қоғам өкілдері қатысты. Олар мұндай өзгеріс еліміз секілді унитарлы мемлекетке тиімді екенін айтты. Сондай-ақ бір палаталы Парламентке көшу заң шығару үдерісін жылдамдатып, партиялардың рөлін және депутаттардың сайлаушылар алдындағы жауапкершілігін күшейтеді деп отыр. Әрі билік тармақтары мен мемлекеттік институттар арасында әлеуетті өкілеттіктерді қайта бөлуге ықпал етеді.
Қатысушылар елдегі саяси реформалардың ықтимал салдары туралы да сөз қозғады. Еуразиялық интеграция институты департаментінің басшысы Серік Жүсіпов егер бір палаталы Парламенттің құрамын тек партиялық тізімдер арқылы жасақтайтын болса, онда бүкіл халықтың мүддесі толық көлемде ескеріле ме деген сұрақ туындайтынын ашып айтты.
– Мойындау керек, қазіргі саяси партиялар қоғамдағы барлық әлеуметтік топтарды толық қамти алмай отыр. Соның салдарынан кей азаматтардың үні ескерілмей келеді. Сондықтан партиялық жүйені нығайту мақсатында кешенді әрі жүйелі шараларды қатар жүргізу маңызды. Бұл ретте мажоритарлық жүйе бойынша белгілі бір квоталар енгізу ұсынылуы мүмкін, ол өз кезегінде аймақтық өкілдікті сақтауға ықпал етеді. Жалпы бір палаталы Парламентке көшу кезінде билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті жаңаша қалыптастыру қажет, – деді С.Жүсіпов.
Ал «Қазіргі қоғамды зерттеу институты» ЖШС директоры, экономика ғылымдарының докторы Мейрам Қажыкен бір палаталы Парламентте жеке өкілдікті қамтамасыз етудің балама жолын ұсынды. Ол бір мандатты округтердің орнына саяси бәсекелестікке үкіметтік емес ұйымдар мен азаматтық сектор өкілдерін тартуды ұсынды.
– Азаматтық сектор мен үкіметтік емес ұйым өкілдері – қоғамдағы нақты әлеуметтік топтардың, аймақтардың және түрлі мүдденің тыныс-тіршілігін жақсы біледі, сол ортаның сұранысы мен проблемасын жете түсінеді. Олар өз аудиториясының нақты қажеттілігін парламенттік деңгейде ашық, жүйелі әрі кәсіби түрде жеткізуге қабілетті. Бұл – бір жағынан, Парламенттегі өкілдікті кеңейтіп, оның қоғамдық легитимдігін арттырса, екінші жағынан, саяси үдерістерге жаңа серпін береді, – деді М.Қажыкен.
Назарбаев университетінің Жоғары мемлекеттік саясат мектебінің докторанты Сабина Садиева елімізде Сенаттың тарауы саяси жүйедегі жалғыз өзгеріс ретінде қарастырылмауға тиіс екенін атап өтті. Оның айтуынша, Қазақстан кейінгі жылдары кешенді саяси жаңғыру кезеңінен өтіп жатыр.
– Бұл реформаны жеке қарастыруға болмайды. Елімізде 2021 жылдан бастап әкімдерді тікелей сайлау тәжірибесі енгізілді. Сондай-ақ билік пен партиялық жүйе арасындағы қарым-қатынас та қайта құрылып жатыр. Бұған дейін басқарушылық шешімдер көбіне доминант партияның қатысуымен жүзеге асса, қазір мемлекет партия мен мемлекеттік аппараттың аражігін ажыратып отыр. Бұрын бізге әр өңірден жеке сенатордың болуы маңызды саналса, қазір қоғамда саяси кері байланыстың басқа да арналарын дамытуға мүмкіндік бар. Меніңше, басты назар Сенаттың таратылуына емес, партиялық жүйенің жаңа жағдайға бейімделуіне аударылуы керек. Мұндай өзгерістер партияларды өңірлік филиалдарды дамытуға, халықпен жаңа деңгейде жұмыс істеуге ынталандырады. Сондықтан бұл реформа уақыт талабына сай дер едім, – деді сарапшы.
Бұл пікірді Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры, заң ғылымдарының докторы Жамаладин Ибрагимов те қолдады. Оның айтуынша, әлемдік тәжірибеде бір палаталы парламенттің тиімді жұмыс істеп жатқан мысалдары көп. Сондай-ақ ол мәселені кең көлемде түсіну қажет екенін тілге тиек етті.
– Бұл реформа – тек бір палатаны жою емес, жалпы үш билік тармағының өзара қарым-қатынасына әсер ететін жүйелі өзгеріс. Біріншіден, 180-ге жуық мемлекеттің 100-ден астамы бір палаталы парламентпен жұмыс істейді. Оларда заңнамалық үдерісті сүзгіден өткізетін басқа институттар бар. Біз де осы тәжірибеге сүйене аламыз. Екіншіден, заң жобалары екі палатаның арасында ұзақ талқыланып, қабылдануы кешеуілдеп келеді. Үшіншіден, қос палаталы жүйе мемлекет шығынын арттырады. Бүгінде экономистердің өзі мемлекеттік шығындардың бір бөлігі – екі палатаның аппараты мен комитеттерін ұстауға кететінін айтып жүр, – деді Ж.Ибрагимов.
Отырыс қорытындысында қатысушылар Парламенттің құрылымы мен жұмыс принциптерінің өзгеруін саяси жаңғырудың маңызды кезеңі және бұған дейін жүзеге асырылған институционалдық реформалардың қисынды жалғасы деп бағалады.
– Екі палаталы Парламент көбіне федеративтік елдерде кездеседі. Осы тұрғыдан алғанда, «Бізге Сенат қажет пе, жоқ па?» деген сұраққа сарапшы ретінде айтарым – бір жағынан, бір палаталы Парламент бізге тиімді сияқты. Алайда екінші жағынан, елімізде қос палаталы жүйе белгілі бір дәстүрге айналып, қалыптасып үлгерді. Бұл – маңызды фактор. Ендігі мәселе қоғам қалай шешетініне байланысты. Референдумға дейін әлі уақыт бар, сондықтан бұл төңіректе қоғамдық пікір толық қалыптасып үлгереді. Референдумның тиімді тұсы да осы – азаматтарды саяси және қоғамдық тұрғыда әлеуметтенуіне ықпалдасу, – деді Еуразиялық интеграция институты Ғылыми-теориялық талдау және әдіснамалық қамтамасыз ету департаментінің басшысы Арман Ешмұратов.
