Елімізде жасанды интеллектіге негізделген жаңа экожүйе қалыптастыруға ден қойылды. Бұл бағыт елдің болашағын айқындайтын стратегиялық бағдарға айналып отыр. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен қолға алынған «AI-sana» жобасы осы мақсатты орындау жолында нәтижелі бағдарламаға айналып келеді. Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің айтуынша, Қазақстан – әлемде алғашқылардың бірі болып, жасанды интеллектіні оқытуды жоғары білім беру бағдарламасының міндетті компоненті ретінде енгізген ел.
– Өткен жылы осы бағытта үлкен жұмыс атқарылды. Министрлік пен оқу орындарының басшылары бірігіп, сертификациялық бағдарламалар жүйесін жасады. Бұл бағдарламалар тек жергілікті деңгейде емес, халықаралық серіктестік арқылы іске асты. «Google» мен «Huawei» компанияларымен бірлесіп, университеттер базасында 48 зертхана ашылды. «Huawei»-дің «AI City» жобасы іске қосылып, тағы екі зертхана ашу жоспарда бар. Сонымен қатар Яндекс, «Coursera» және басқа да әлемдік платформалармен 50-ден астам келісім жасалды. «Coursera» платформасындағы ең үздік академиялық курстар қазақ және орыс тілдеріне аударылып, студенттерге қолжетімді болды. Алайда бұл бағдарлама тек теориялық оқытуға бағытталмаған. Мақсат – практикалық нәтижеге, яғни студенттердің нақты AI агенттерін өздері жасай алуына басымдық беру.
Бүгінде қолданбалы қосымшалар дәуірі аяқталып, дербес агенттер кезеңі басталды. Бұрынғыдай тек белгілі функциясы бар бағдарламалар емес, енді әр қолданушыға бейімделген, өздігінен шешім қабылдай алатын жүйелер қалыптасып жатыр. Мысалы, «WhatsApp» сияқты мессенджерлер тек хабарласуға арналған қарапайым құрал болса, қазір агенттер адамның қалауын түсініп, жеке тапсырмаларды орындай алатын интеллектуалды көмекшіге айналып отыр. Әлем елдері жасанды интеллект революциясына қарай үш топқа бөлінеді:
- Жаңа технологиялық толқынды жасайтын елдер;
- Сол толқынды түсініп, игере алатын елдер;
- Түсінсе де, пайдасын көре алмайтын елдер. Еліміздің мақсаты – екінші топқа ену. Бізде бір ғана қуатты құрал бар. Ол – білім. Сондықтан «AI-sana» – жай оқыту емес, бұл – ұлттық стратегиялық серпіліс. Оның басты мақсаты – елдің интеллектуалдық әлеуетін арттырып, технологиялық дәуірге қадам басу. Осы жоба бойынша 650 мың бакалавр студенттің 560 мыңы жасанды интеллект бойынша базалық оқудан өтті. Жыл соңына дейін бұл көрсеткіш толықтай 100 пайызға жетеді. Ал келесі кезеңде 100 мың студент іріктеліп, осы саланы тереңдетіп оқитын болады. Осылайша, біз кадр тапшылығы мәселесінің алдын алмақпыз, дейді министр.
Қазіргі таңда тек елімізде емес, әлем бойынша жасанды интеллект саласында маман тапшы. Үлкен корпорациялар таланттарды іздеп, миллиардтаған доллар жұмсап жатыр. Мәселен, «Meta» компаниясы 14 миллиард долларға шағын стартап сатып алып, оның негізін қалаушыны өздерінің AI бөлімінің жетекшісі етіп тағайындаған. Сондықтан венчурлық нарықта инвесторлар ЖИ негізіндегі жобаларды өздері іздеп, қаржыландыруға дайын отыр. «AI-sana» бағдарламасының да ден қойып отырған бағыты стартап жобалар мен ЖИ агенттерді көбейту. Жобаның ғылыми жетекшісі Стэнфорд университетінің профессоры Пол Кимнің айтуынша, бағдарлама барысында студенттер әртүрлі сала бойынша ең қажет стартаптар жасап шығады.
– «AI-sana» жобасының ерекшелігі – біріншіден, біз студенттерге жасанды интеллектіні үйретіп қана қоймаймыз, олардың өздері AI құралдарын қолданып, елімізде салалардағы күрделі мәселелерді шешуге арналған жобалар жасауды қолға алады. Екіншіден, бағдарламада Стэнфорд университетінің дәлелденген зерттеу-негізді «Inquiry-based Learning» (зерттеу арқылы оқыту) әдістемесі қолданылады. Бұл әдіс студенттің тек техникалық машығын емес, сыни ойлау, кәсіпкерлік, көшбасшылық қабілеттерін дамытуды мақсат етеді. Яғни ЖИ дәуірінде өз орнын таба алатын тұлғаны қалыптастырады. Үшіншіден, бұл бағдарлама бәріне арналған. Сіз ЖИ саласына жаңа қадам бассаңыз да, не күрделі қолданбаларды жасауға дайын болсаңыз да, бұл жүйеде өз жолыңызды табасыз. Алдағы алты жылда 600 000 қазақстандық инновацияны ілгерілетіп, жаңа стартаптар құрып, жаһандық деңгейде бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік алады, – дейді ғалым.
Биылдың өзінде «AI-sana» жобасы аясында студенттер ауыз толтырып айтарлықтай ЖИ-агенттер жасап шыққан. Солардың ішінде үздік деп танылғандары форум барысында арнайы марапатқа ие болды. Мысалы, медицина бағыты бойынша «Zhan.care.AI» топ жарды. Студенттерден құралған «Enactus» командасы жасанды интеллект негізіндегі телемедициналық жүйе жасап, оны тәжірибеге енгізген. Бұл жоба дәрігер мен пациент арасындағы байланысты жеңілдетіп қана қоймай, диагнозды дәл қояды.
Жаңа жүйенің ерекшелігі – жасанды интеллект дәрігер мен науқастың арасындағы «көмекші» рөлін атқарады. Науқас ауру белгілерін енгізгенде, бағдарлама оларды талдап, ықтимал ауру түрін қарапайым тілде түсіндіреді. Мысалы, «бас ауруы» немесе «қызу» сияқты симптомдар жазылса, жүйе олардың себептерін түсіндіріп, әрі қарайғы қадамдарды ұсынады. Егер жағдайдың шұғыл екенін анықтаса, жедел жәрдем шақыру қажеттігін хабарлайды. Бұл – науқастардың белгілерін дұрыс сипаттай алмауынан туындайтын қателіктерді азайтып, шұғыл көмектің уақтылы жетуіне жол ашады.
Жоба авторларының айтуынша, жасанды интеллект тек ресми медициналық хаттамалар мен халықаралық нұсқаулықтарға сүйеніп жұмыс істейді. Интернеттегі бейресми ақпаратты қолданбайды. «Біздің мақсат – диагностика сапасын арттырып, дәрігердің жұмысын жеңілдету. Қазіргі көрсеткіш бойынша жүйенің дәлдігі 98 пайызға жетіп отыр. Алдағы уақытта платформаға науқастың ауру тарихы, талдау нәтижелері, рецепті мен емдеу жоспары енгізіліп, барлығы бір жерден қолжетімді болады», дейді жобаны әзірлеушілер.
Ал Шығыс Қазақстан техникалық университеті «Қазақстан – академиялық білім аумағы» халықаралық форумына екі инновациялық жоба ұсынған. Оның бірі – «Smart Safety Monitor», екіншісі – «AI Assistant» атты интеллектуалды көмекші жүйе. «Smart Safety Monitor» индустриялық кәсіпорындардағы еңбек қауіпсіздігін бақылауға арналған. Бұл жоба компьютерлік көру технологиясына және жасанды интеллектіге негізделген. Жүйе жұмысшылардың қауіпсіздік ережелерін бұзу фактілерін автоматты түрде анықтайды. Қазір аталған жүйе «Қазцинк» компаниясында қанатқақты режімде сынақтан өтіп жатыр. Екінші жоба – университеттің ішкі жасанды интеллект модулі, яғни оқу орнының деректеріне негізделген интеллектуалды ассистент. Бұл жүйе университет туралы кез келген ақпаратты – студенттер саны, факультеттер, шетелдік студенттер үлесі, жатақханадағы орын саны, стипендия көлемі, тіпті оқу қарыздары сияқты мәліметтерді нақты әрі жедел ұсына алады. Ассистент ақпарат беріп қана қоймай, аналитикалық және визуалды есептерді де автоматты түрде дайындайды. Қолданушы сұраған деректерді диаграмма, график немесе инфографика түрінде визуализациялап, дайын файл ретінде ұсынуға қабілетті. Сонымен қатар жүйе сұралған ақпаратқа байланысты қосымша ұсыныстар айтып, аналитикалық болжам жасауға мүмкіндік береді.
– Біз университеттің барлық дерегін бір ортаға, «data lake» жүйесіне жинақтап, соған негізделген жасанды интеллектіні үйретіп жатырмыз. Бұл ассистент оқу орнының стратегиялық басқаруына, даму көрсеткішін талдауға, әлсіз және күшті тұстарды айқындауға көмектеседі. Ол тіпті алдын ала болжам жасап, қай бағытта өсу немесе кері кету бар екенін көрсетеді. Айта кетейін, бұл жүйе тек университет қызметкерлеріне қолжетімді. Өйткені онда жеке деректер жинақталған. Яғни қауіпсіздік толық қамтамасыз етілген, – дейді Шығыс Қазақстан техникалық университетінің стратегиялық даму жөніндегі проректоры, басқарма мүшесі Ұлан Несіпқалиев.
Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан зерттеу университетінің ректоры Дархан Ахмед-Зәки студенттердің әлеуетті стартап жобаларын нарыққа енгізіп, нәтижелі табысқа жетуі үшін университет халықаралық әріптестік орнатып жатқанын атап өтті.
– Жалпы, «AI-Sana» жобасы аясында жүз мыңға жуық студент іріктеліп, соның шамамен 1,5–2 мыңдайы Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан зерттеу университетінен болады деп жоспарланып отыр. Осы студенттер қарапайым ЖИ-агенттерін құрастырып, бизнес барысын оңтайландыратын кеңесші жүйелерді дамыта алады. Мұндай агенттер кәсіпорындардың ішкі шығындарын азайтуға, жұмысты жеделдетуге мүмкіндік береді. Болашақта жасанды интеллектіні маркетинг, туризм, медицина, ауыл шаруашылығы сияқты экономиканың түрлі салаларында қолдану жоспарланып отыр. Алайда бұл тек бір университеттің күшімен жүзеге асатын жоба емес. IT-компаниялармен және бизнес құрылымдармен бірлескен экожүйе қажет. Осы мақсатта біздің университет «Lenova» компаниясымен әріптестік орнату мүмкіндігін қарастырып отыр, – деді ол.
Сондай-ақ ол жасанды интеллектіні дамытуға суперькомпьютер қуатының аса қажет екенін жеткізді.
– Техникалық база мәселесіне келсек, университеттерде жасанды интеллектіге арналған суперкомпьютерлер жеткіліксіз. Дегенмен қарапайым ЖИ-агенттер мен шағын модельдерді ноутбукпен-ақ жасауға мүмкіндік бар. Жасанды интеллектіні дамытуда суперкомпьютер қуатының маңызы зор. Себебі нейрожелілерді үйрету үшін үлкен көлемдегі деректерді өңдеу қажет. Ал ақпарат көлемі жылдан-жылға артып келе жатқандықтан, мұндай есептеу инфрақұрылымы әрі қарай да дамиды. Мемлекет басшысы жақында университеттер мен ғылыми мекемелерге ірі суперкомпьютерлерге қол жеткізу бойынша нақты тапсырма берді. Бұл – жасанды интеллект зерттеуін тереңдетуге және ғылыми резидентураны дамытуға жол ашады, – дейді ол.
