фото: Shutterstock/ Natalia Kirsanova
Ақ дегелек жыл сайын Қазақстандағы Мырзакент-Жетісай жолының бойындағы электр желісінің бағаналарына ұя салып, жергілікті қауымдастықтың ажырамас бөлігіне айналған.
Жабайы табиғатты қорғау туралы заңға сәйкес, балапандары бар ұялар табылғаннан кейін суару жобасының құрылысы уақытша тоқтатылды.
Дегелек пен балапандары ұшып кеткеннен кейін, ұялар мұқият алынып, жаңа бағаналарға ауыстырылады, сол арқылы құстар келесі жылы үйлеріне орала алады.
Әр көктемде ақ дегелек (Ciconia ciconia) Мырзакент пен Жетісай арасындағы жолға оралады. Олардың ескі ағаш электр желісінің бағаналарындағы ұялары ландшафттың таныс бөлігі болып келді.
«Дегелек әрдайым біздің қасымызда болды. Олардың көктем сайын қайта оралуы — бәрі өз қалпында, әлемде тыныштық бар деген Жаратқанның нышаны іспетті», дейді ақсақал.
Бірақ биыл жазда таныс циклге қауіп төнді: инфрақұрылымды дамыту мен жабайы табиғатты қорғауды қалай біріктіруге болады?
Қазақстанда суару және дренажды жақсарту жобасының екінші кезеңі жүзеге асырылып жатыр. Оның мақсаты - фермерлерге құрғақшылық маусымдарына төтеп беруге және ауыл шаруашылығының төзімділігін арттыруға көмектесу. Көктемде шағын сорғы станциясының құрылысы басталды, бұл жаңа электр желілерін қажет етті.
Сол кезде мердігер «Акелик Group» ЖШС маңызды нәрсені байқады: балапандары бар дегелектердің ұялары тіректерге ұя салып жатты.
«Біз сирек кездесетін және қорғалатын құстардың есебінен жұмысты жалғастыра алмадық», деп еске алады Су ресурстары және суару министрлігінің Су ресурстары комитетінің жоба үйлестірушісі Ерлан Сәдуақасов.
Ақ дегелек Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген және ұлттық заңнамамен қорғалады: «Жабайы табиғатты қорғау, көбейту және пайдалану туралы» Заң (2004) және Үкіметтің №1034 қаулысы. Көбею маусымында ұя салатын орындарды бұзуға қатаң тыйым салынады.
Осының әсерінен құрылыс жұмыстары тоқтатылды.
«Мұндай жағдайда біз құстар мен өркендеудің арасынан таңдау жасамаймыз. Біз табиғат біздің серіктесіміз болатын болашақты таңдаймыз», деді Дүниежүзілік банк тобының жоба менеджері Бақыт Арыстанов.
Зоология институтының экологтары мен мамандары тіректерді белсенді ұяларымен қалдырып, кез келген жұмысты қауіпсіз қашықтықта жүргізуді ұсынды. Кез келген шу немесе діріл ересек құстарды қорқытуы мүмкін, содан кейін балапандар жойылып кетеді.
«Олардың өмір сүруі біздің шыдамдылығымызға және өмірдің табиғи ырғағын құрметтеу қабілетімізге байланысты», деп атап өтті қоршаған ортаны қорғау жөніндегі кеңесші Сәкен Байғұлов.
Мердігерлер күзге дейін күтеді. Сол кезде балапандар қанаттанып, ересектерімен бірге ұшып кетеді. Тек содан кейін ғана ұялар мұқият алынып, жаңа тіректерге ауыстырылады. Осылайша, дегелектердің үйлері сақталады, олар келесі көктемде оралады.
Қазір оларды ұзақ сапар күтіп тұр: күзде олар үйір-үйір болып жиналып, оңтүстікке қарай Оңтүстік Азия мен Африкаға қоныс аударады, онда олар ақпанға дейін қыстайды. Наурызда цикл қайта басталады: оралу, ұя салу және жаңа балапандардың туылуы.
«Тұрақты даму тек инфрақұрылыммен ғана шектелмейді; бұл табиғи әлемді тыңдау және құрметтеумен байланысты», деп қосты Дүниежүзілік банктің Еуропа және Орталық Азия бойынша қоршаған ортаны қорғау жөніндегі менеджері Санджай Шривастава.
