Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»
Мемлекет басшысы Жолдауында үш жыл ішінде елімізді толыққанды цифрлық елге айналдыру міндетін қойғаны белгілі. Осы мақсатта Ғылым және жоғары білім министрлігі жасанды интеллектіні дамытуда үш негізгі бағытты айқындап отыр: кадр даярлау, ғылыми зерттеулер жүргізу, қазақ тілін жаңа технологиялармен ұштастыру.
Министрліктің ресми мәліметінше, былтырдан бастап университетаралық стандарт бекітіліп, жасанды интеллект білім бағдарламасына міндетті пән ретінде ұсынылған. 95 университет оқу жоспарына пәнді енгізіп үлгерген. Сондай-ақ 30 жоғары оқу орнында жасанды интеллектіге қатысты 38 жаңа бағдарлама іске қосылыпты. Оның ішінде қолданбалы ЖИ, медицинадағы ЖИ, блокчейн инженериясы сияқты сала қамтылған.
Ғылым және жоғары білім вице-министрі Динара Щеглованың айтуынша, ғылым саласында да ілгерілеу бар. Қазіргі кезде жалпы құны 9,7 млрд теңгені құрайтын 62 жоба жүзеге асып жатыр. 27 университет пен 6 ғылыми зерттеу институты осы бағытта жұмысқа кіріскен. Жас ғалымдардың үлесі де артып келеді.
– Кадр даярлау тек ел ішінде емес, халықаралық серіктестік аясында да қолға алынды. «Arizona State University», Сеул университеті және Гонконг университетімен бірлескен бағдарламалар іске қосылған. Ал Қаныш Сәтбаев университетінің базасында суперкомпьютерлік орталық құрылды.
Президент тапсырмасымен іске асырылған «AI Sana» бағдарламасы аясында қазірдің өзінде 500 мыңнан астам студент халықаралық онлайн платформаларда оқып, сертификат алды. Жобаның мақсаты – болашақта жасанды интеллект саласында кәсіби мамандардың кең ауқымын қалыптастыру.
Ал айрықша назар аударылатын мәселе – қазақ тілін жаңа технологиялық кезеңге енгізу. Бүгінде Қазақ ұлттық тіл корпусы 150 миллион сөздік қорға жетті. Бұл жасанды интеллект негізінде қазақ тілінде жұмыс істейтін қосымшалар мен қызметтердің дамуына мүмкіндік береді. Әрине, қиындық та жоқ емес. Суперкомпьютерлік ресурстардың жетіспеушілігі, терминологияның бірізді болмауы, NLP саласындағы маман тапшылығы секілді мәселелері бар. Дегенмен кезең-кезеңімен қабылданып жатқан шаралар бұл түйткілдердің де шешілетініне сендіреді. Еліміздің жасанды интеллект жолындағы алғашқы қадамдары осылай басталды. Ендігі міндет – ғылым мен білімді ұштастырып, технологиялық дамуды қоғам игілігіне айналдыру, – дейді вице-министр.
Алайда Мәжіліс депутаты Екатерина Смолякова Ғылым және жоғары білім саласында шешімін таппаған мәселелер бұл ғана емес дейді. Оның сөзінше, қазіргі таңда жасанды интеллект саласында оқытушылардың 10 пайызы ғана арнайы дайындықтан өткен. Бұл ертеңгі күні жүз пайыз студентті қамту мақсатына айтарлықтай кедергі келтіреді. Курстарды көбіне өздері әлі үйреніп жатқан оқытушылар жүргізгендіктен, тәжірибелі мамандардың да жетіспеушілігі студенттердің практикалық машықтарын толық меңгеруіне мүмкіндік бермейді.
– Жасанды интеллект енгізіліп жатыр деп сөз жүзінде айтылады. Алайда көп университетте заманауи зертханалар жоқтың қасы. Бұл ЖИ-дің күрделі модельдерімен жұмыс істеуіне басты кедергі. Қазір 650 мың студент пен 50 мыңға жуық оқытушы шетелдік платформалар арқылы білім алып жатыр. Олардың деректері сыртқы серверлерде сақталады. Бұл ақпараттың сыртқа шығып кету қаупін күшейтеді. Сондықтан деректерді қорғау тетіктерін заң жүзінде бекіту қажет. Сондай-ақ қазақ тіліндегі жасанды интеллектіге қатысты оқулықтар, құралдар мен бейне курстар жеткіліксіз. Студенттер шетелдік материалдарға жүгінуге мәжбүр. Қазақ тілінің ұлттық корпусын құру, бірыңғай терминологиялық база қалыптастыру – стратегиялық міндет. Ал ғылымға келсек, жобалар саны артып келе жатқанымен, іргелі білімге ие ғалымдар аз. Пәнаралық сараптама тетіктері жетілмеген. Сапалы деректер базасының жоқтығы жаңа модельдерді үйретуді тежеп отыр, – дейді депутат.
Білім саласының сарапшысы, «Coventry University Kazakhstan» президенті Мирас Мұхтар жасанды интеллектіні енгізбес бұрын университет инфрқұрылымын жақсарту қажеттігін айтады. Өйткені елімізде студенттердің бәріне бірдей жағдай жасалмаған.
– Қазіргі таңда елімізде 68 мыңнан астам студент оқиды. Ал төрт жылдан кейін олардың саны миллионға жетпек. Сондықтан білім беру заңындағы екі басты ұғымды – «сапа» мен «қолжетімділікті» қайта қарастыру қажет. Сонымен қатар жасанды интеллектіні тек пән ретінде оқыту жеткіліксіз. Оны студент пен оқытушының күнделікті әкімшілік жұмыстарын жеңілдетуге де пайдалану керек. Қабылдау, тіркеу, жатақхана бөлу, кредитті тану сияқты мәселелер әлі күнге дейін көп уақыт алады. Шетел тәжірибесінде студенттерге тәулік бойы онлайн-консультация беретін жасанды интеллект жүйелері бар. Бұл біз үшін де өзекті. Әйтпесе миллион студент декандардың қолын күтіп кезекте тұрса, білім сапасы сөзсіз төмендейді. Университеттерде оқытушылар әлі күнге дейін есеп-қисапқа көп уақыт жұмсайды. Министрлік бір кездері 40-тан аса есепті алып тастаса да, жергілікті деңгейде қағазбастылық азайған жоқ. Мұндай жағдайда жасанды интеллектіге бейімделу мүмкін болмайды.
Жатақхана мәселесі әлі де өткір. Алайда қолжетімділік тек орынмен өлшенбейді. Бүгінгі студенттерге дәстүрлі аудиториялар емес, топтық жұмысқа бейімделген «смарт-кампустар» қажет. Жоғары білім бұрынғы қалпында қала алмайды. Бастысы – университеттер жасанды интеллектіні басқаруға дайын болуы керек, – дейді ол.
